ᐊᖑᓇᓱᑦᑎᐅᑉ ᓇᐅᒃᑯᑎᖓ

Aiora Jaka Irizar

Haizea uhurika zebilen; elur-erauntsiek gogor zafratzen zuten iglua. Halako aroarekin, ezin ehizara atera! Baziren hiru egun ekaitza joka ari zela. Sulukek bazekien egun gutxi batzuk baizik ez zitzaizkiela geratzen: ekaitza ez bazen berehala baretzen, gosea pasatuko zuten. Kamik semearekin batera, bi foka akabatu zituen lau egun lehenago. Baina bi fokak ezin dituzte gizon bat eta haren familia eta txakurrak luzaroan elikatu.

—Gaur, gure hurrengo ehizaldirako arpoiak zorroztu beharko genituzke. Lagundu egin beharko didazu, Kamik.

Kamikek oso gogoko zuen aitari halako zereginetan laguntzea. Ehiztari ona izan nahi zuen berak ere, Suluk bezalakoa. Berarentzat, aita zen iparraldeko ehiztaririk onena! Sulukek familia bat zeukan elikatzeko, baina, batzuetan, atsedenik gabe ehizatu arren, sabel hutsik geratzen ziren. Urtaro hartan, elikatzeko eta janzteko behar izaten zituzten animaliak urritu egiten ziren. Sarritan, bazirudien naturak berak haien galera desiratzen zuela.

—Espero dut hartz zuri bat akabatuko dugula gure hurrengo ehizaldian, aita! —esan zuen Kamikek itxaropenez betetako ahotsez.

—Horixe espero dut nik ere —erantzun zuen Sulukek—. Haragi asko ematen du, eta haren larruaz oso jantzi onak egin daitezke.

Ooramik, Kamiken ama, foka baten larrua murtxikatzen ari zen, biguntzeko. Hurrengo ehizaldirako bota berriak egin nahi zizkien Suluki eta Kamiki. Kamik zortedun sentitzen zen hainbeste gauza zekizkien ama bat izateaz: senideentzako jantzi onak egiten ematen zituen egunak Ooramikek. Hemen, inork ezin du bizirik iraun bero jantzi ezean. Arropa haiekin, aldiz, eguraldirik hotzenak ere ezin zituen garaitu.

Agian zortea izango zuten… Agian hartz zuri bat akabatuko zuten! Baina hartz bat ehizatzea zaila da; ondotxo zekien hori Kamikek. Askotan, ehiztariak gogor ahalegintzen dira zenbait egunez, baina esku hutsik itzultzen dira. Hartz-ehiza, iparraldean denik eta gauzarik zailena da! Hartzak, inguratuta sentitzen bada, erasora jotzen du, bai txakurren eta bai gizonen aurka… eta asko hil ditzake. Horrelakoa da bizitza! Lur basati hauetan, gizakiek nahiz animaliek ehizatu egin behar dute, hil egin behar dute bizirik irauteko. Hemen, indartsuenek baizik ez dute bizirik jarraitzen. Ahulak laster hiltzen dira.

* * *

Horrela hasten da ᐊᖑᓇᓱᑦᑎᐅᑉ ᓇᐅᒃᑯᑎᖓ edo Ehiztariaren arpoia, Kanadan inuktitutez argitaratutako lehen eleberria. Eta zergatik natorkizuen gaur eleberri inuit bat ahotan hartuta? Bada, hiru hilabete daramatzadalako Kuujjuaraapik izeneko inuiten herrixka batean, Quebec probintziaren ipar-mendebaldean, Hudson badiaren ekialdeko itsasertzean. Eta “ondoko” herrian jaioa delako eleberri honen egilea, Markoosie Patsauq: hemendik 500 bat kilometrora, Inukjuak izeneko herrixkan.

Uste baino zailagoa egin zait Kanadako inuiten literaturara hurbiltzea. Batetik, herrira Internet iritsi denez geroztik liburutegia taberna bihurtua dutelako (!). Bestetik, inuitek berek idatzitako literatura nahiko urria eta bereziki gaztea delako: Markoosieren eleberria 1969koa da. Esan daiteke, beraz, orain dela mende erdi inguru jaio zela idatzizko literatura inuita. Izan ere, idazteko modurik ezean, inuitek ahoz aho transmititu dituzte orain gutxi arte beren ipuin, kondaira, mito, kantu eta formula magikoak. Gaur egun Kanadako inuktituta idazteko erabiltzen den alfabeto silabikoa XIX. mendearen bigarren erdian garatu zuten Quebec iparraldera etorritako misiolari anglikanoek, Bibliako pasarteak inuiten hizkuntzara itzuli ahal izateko. Sistema silabiko hori beste misiolari batek asmatu zuen zenbait urte lehenago, Ontario erdialdeko ojibwa hizkuntza transkribatu ahal izateko. Bederatzi sinbolo sortu zituen kontsonanteak transkribatzeko; sinbolo bakoitza, bokalaren arabera, lau posiziotan idatz zitekeen. 36 ikur haiek nahikoa ziren ojibwa hizkuntzako soinu guztiak erreproduzitzeko. Sistema hura bera crien hizkuntza transkribatzeko ere moldatu zuten ondoren, eta Kanadako beste herri batzuek ere idazkera hori erabiltzen dute gaur egun beren hizkuntza idazteko; besteak beste, inuitek.

XIX. mendearen bukaeran agertu ziren, beraz, silabikoz idatzitako lehen testu inuitak. Testu erlijiosoak ziren, misiolariek inuktitutera itzuliak, kristau erlijioa inuiten artean zabal zedin. Alfabeto silabikoa arrakastatsua suertatu zen, eta azkar zabaldu zen Quebeceko eta Baffin uharteko inuiten artean: idazkera berria misiolariengandik ikasi zutenek beren senide eta bizilagunei irakatsi zieten, eta haiek beren seme-alabei, eta, hala, 1925 ingururako, Kanada ekialdeko inuit ia guztiek zekiten, inoiz eskolara joan gabe, beren hizkuntzan irakurtzen eta idazten. Mezu pribatuak, gutunak eta egunerokoak idazteko erabiltzen zuten silabikoa, eta telefonoa eta Internet iritsi ziren arte (1970eko eta 1990eko hamarkadetan, hurrenez hurren), horixe zen idatzizko komunikaziorako erabiltzen zuten sistema nagusia.

Zenbaterainoko arrakasta izan zuen Markoosieren eleberriak inuiten eta kanadarren artean? Daniel Chartier irakasleak frantsesezko itzulpenari egindako hitzaurrean dioen bezala, eleberriak ez zuen kanadar kritikarien arreta handirik bereganatu. Baina inuitentzat garrantzi historiko izugarria du nobelak, berriki arte ahozkoa soilik izan den literatura paper gainera ekartzeko ahalegina egiten duelako. Horixe dio autoreak 2010eko ingelesezko bertsioari egindako hitzaurrean: “Asko dira belaunaldiz belaunaldi istorio hau entzun duten haur eta helduak. Bizirik iraun dezan idatzi dut. Gure ahozko historiaren puska handiak galdu egin dira, edota ez dituzte transmititu oraindik gure iraganaren ezagutzaren jabe direnek. Kamiken istorioak hurrengo belaunaldietan ere iraun dezan nahi nuke, gure historiaren parte baita.”

Gainera, eleberri honekin, inuitak berak bihurtu dira beren errelatoaren protagonista. Inuitak idazten hasi arte, inuitei buruzko iruditeria guztia kanpokoek eraikia izan da; Artikoari buruz idatzi diren liburu gehienek kanpoko ikuspuntu bat islatu dute, eta pertzepzio arrotz hori bereganatu dute azkenerako inuitek berek ere. Kolonizatutako herri guztietan errepikatzen den fenomenoa, zoritxarrez. Nire itzulpentxoarekin inuiten ahotsa entzunarazi nahi izan dizuet gaurkoan. Eleberria osorik irakurri nahi duenak, eskura ditu ingelesezko, frantsesezko, alemanezko eta danierazko bertsioak. On egin!

Oharrak:

Testua frantsesezko bertsiotik itzuli dut: Markoosie Patsauq (2011). Le harpon du chasseur, Québec: Presses de l’Université du Québec.

Beste liburu hau ere kontsultatu dut inuiten literaturari buruzkoak biltzeko: Dorais, Louis-Jacques (2010). The Language of the Inuit: Syntax, Semantics, and Society in the Arctic, Montreal & Kingston: McGill-Queen’s University Press.