Fernando Rey Escalera
Mila aldiz aditu dugu itzultzaileak ez diola traiziorik egin behar itzuli beharreko testuari, eta traizioa dela itzultzailearen bekatuetako bat, larriena beharbada. Eta nahiaren eta ezinaren arteko mugan bizi garenez, «traduttore traditore» esamoldea oso barnean daramagu, gure ezintasunaren adierazgarri.
Baina lanbide honetan urteak pasa ahala, bekatutzat geneukana bertute dela hasten gara pentsatzen. Eta horixe gertatu zait niri.
Herri honetan, arlo politikoan gehienbat, ohikoa izan da ez-dakit-zeinen iritzi eta jokamoldeetatik pixka bat aldentzen zenari ere traidore deitzea, eta, hasieran mina eta bakardadea sentituta ere, azkenean ohartzen zara beharrezkoa zela traizio hori, eta, gauzak ongi egitez gerotan, ona zela bekatua, eta traizioa bertute.
Itzulpena ongi egitekotan, «Ahal bezain hurbil, behar bezain urrun» goiburu hain beharrezkoari segituz gero, urrundu behar horretan, askoz hobea da maiz traizio pixka bat egitea, ustezko fideltasunari eustea baino.
Hori bera irakurri nion lehengoan Huelvako Yolanda Morató itzultzaile sarituari: «Itzultzailearen traizioa premiazkoa da kulturak kalitatezko garapen-maila lortzeko, kulturen arteko komunikazioa egiazkoa izateko».
Literatur itzulpenak obra eratorriak dira, eta, beste hizkuntza batera eramanik, hein handi batean, sormen-lan berritzat hartzen ahal ditugu. Itzultzailea traiziora kondenatua dagoela jakitea ez da, jakina, edozertarako aitzakia edo bide, baina hala dela barneratu behar du testuari behar dituen traizioak egiteko askatasuna sentitzeko. Traizioa, batzuek diotenez, egokitasunaren bila gabiltzanean menperatu behar dugun artea da.
Eta halako gogoetaren argigarri –esandako gehiena ageri-agerikoa da segur aski, Fernandoren egia–, bi adibide praktiko emanen ditut, traizioaren eta ezintasunaren ispilu:
-
«Decenas de jóvenes acudieron a la conferencia». Alferrik tematuko gara «hamarka gazte» eta horrelakoak sortzen. «Dozenaka gazte» jarriz gero, baten bati tranpa matematikoa egin dugula irudituta ere, ideia bera ematen dugu, eta euskara egokiagoan.
-
«De críos íbamos los domingos al campo» ideia euskaratu behar izan dut behin baino gehiagotan. Nafarroa edo Euskal Herri berdekoek berehalaxe, landa edo alor ez direla egokiak ohartuta, «mendira» proposatzen didate, baina hori ez da soluzioa Nafarroa hori eta zelaikoontzat, ez baikinen joaten mendira. Azkenean, hoberik ezean, «Txikitan, igandeetan, egun-pasa joaten ginen ibaira-edo» jarri izan dut.
Seguru nago bekatuan esperientzia handia duten batzuek soluzio hobeak ematen ahal dituztela. Ni, beti ikasteko prest.