Irantzu Epelde Zendoia
Eztabaida sutsua Mario Moliner delako baten blogean: gaztelaniaz, ez omen dela gauza bera valorar eta poner en valor. Erantzunetako batean argibide gehiago: nola izango da ba, gauza bera, «valoremos las cualidades de una buena hembra» eta «pongamos en valor las cualidades de una buena hembra»? Jo dut DRAEra poner en valor aditz esapidearen bila: arrastorik ez. Ene. Alta, ez da arraroa RAEren webguneko iragarki eta berrietan: «El objetivo de la iniciativa es poner en valor la lengua española en Internet y en el desarrollo de la Sociedad de la Información» eta abar, eta abar.
Badirudi, gaztelaniaz, arkitekturan hasi zela esapide hori lehenik agertzen, hobetu, dotoretu nahi ziren guneei erreferentzia egiteko. Adibidea Manuel Seco, Olimpia Andrés eta Gabino Ramos-en Diccionario del Español Actual-etik jaso dut: «La plaza de San Pedro de Alcántara será una de las zonas afectadas por la acción futura de la Dirección General de Bellas Artes en relación con la puesta en valor del recinto amurallado de Plasencia». Ordea, arkitekturaren esparrua aspaldi gainditu eta bala-bala hedatu da esapidea Iberiar penintsulan barrena (Ameriketan ez, antza), bereziki kazetari eta politikarien hizkeran. Gaztelaniazko prentsa idatzian agertzen denean, halako aldarrikatze aire bat izaten du askotan. Adibidez, joan den igandeko azpititulu honetan (El Diario Vasco, 2012-11-11, 21. or.): «Gemma Sebastián, la autora de este proyecto, pretende poner en valor un trabajo que “pasa desapercibido”». Izan ere, Hondarribiko kofradiako sare josleen inguruko argazki erakusketa antolatu du Sebastiánek parte zaharreko arte galeria batean: «Costuras visibles».
Galizismo honen sorburua frantsesezko mettre en valeur aditz esapidea dela diote hispanistek. Frantsesez, bizigabeekin nahiz bizidunekin erabiltzen da gaur egun. Emakumeentzako aldizkari berri batetik atera ditut bi adibide hauek: «suivez nos conseils mode et apprenez à mettre en valeur votre décolleté», nahiz «savez-vous vous mettre en valeur?». Guri, baina, ez zaigu frantsesaren bitartez heldu honen euskarazko ordaina, gaztelaniaren bitartez baizik: balioan jarri. Honelako kalkoek badute, izaten dute, gutartean jasotasun bat hizkuntzaren goi maila eratzeko ahaleginean dabiltzanei erabat erakargarri egiten zaiena. Ikusi besterik ez Hegoaldeko euskarazko prentsa idatzian bolo-bolo nola zabaldu den, gorago aipatu ditugun testuinguruetan. Baina hemen ez naiz prentsa idatziaz ariko. Nigatik, delako kalkoak ñabardura bereziren bat ekartzen badu edo hutsune lexiko bat betetzera baldin badator, aurrera.
Azkenaldi honetan, egoera formaletako ahozko aurkezpenetan egokitu zait gure balioan jarri aditzea. Eta esango nuke nahikoa modan dagoela, gainera, unibertsitate arloko ahozko euskara jasoaren barrutian behintzat: «nik orain balioan jarri nahi nukeena da…». Gaztelaniazko resaltar, destacar-en ordain moduan tokatu zait azkenaldian. Hots, nabarmendu, azpimarratu esateko. Hau da nire kezka, ordea, proba egin baitut Baionako Fakultateko ikasle eta lankideekin: Hispanoamerikako hiztunei poner en valor bezain arrotz egiten zaiela Iparraldeko euskaldunei balioan jarri, testuinguru horretan behintzat. «Ahaztua dugu Iparraldea ezin baztertuzko kontua dugula, are Hegoaldean euskarari beregain iraunarazteko» (Sarasola dixit, Euskara batuaren ajeak, 9. or.).