Etiketa: egiletasuna

Elixabete Perez Gaztelu

Bi hitz nahi nituzke ekarri agente edo egiletasuna adieraztearen gainean, gaiak eskatzen duen baino askoz arinago eta, nolanahi dela ere, galdera batzuk paratzeko aitzakiatan.

Kalkoen behatokiak erdal egitura pasiboaren ispilu trakestzat ematen du -EN aldetik (“agurra jaso X-ren aldetik”) egilea adierazteko erabiltzea. Euskaltzaindiak ere 2002ko Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna (EGLPB) lanean desegokitzat joa du egiletasuna adierazteko ergatiboaren ordez postposizio batzuk erabiltzea: instrumentala (-Z) dela,

Partizipioa pasiboaren zentzuan erabiltzen delarik, bada joera handi bat aditzaren egilea edo agentea  instrumentalean jartzeko:

(85) Jainkoa deabruaz tentatua izan zen

Hala ere, badirudi hor egokiago litzatekeela ergatiboa (deabruak) jartzea. Zernahi gisaz ez, jakina, deabruagatik edo halako zerbait, horrek perpausaren adiera osoa aldatzen baítu.

(EGLPB: 485)

motibatiboa (-GATIK) dela:

Forma hau erabiltzen dute zenbaitek egiletasuna edo adierazteko, nigatik idatzia da, nigatik egina da eta halakoak esanez edo idatziz.

21. Adberbio sintagma: Adizlagunak

Erabilera hori ez da batere egokia horretarako euskarak bestelako bideak baititu:

(89) etxea nik egina da

(EGLPB: 486)

Eskas bide den ergatiboaren ordez, guk behinik behin apenas topo egiten dugu instrumentalarekin. -EN aldetik postposizio konplexuarekin, eta kausaren, arrazoiaren adierazpidea den motibatiboarekin (‘egiletasuna’ eta ‘kausa’ batzuetan horren urrutikoak ez izaki?), berriz, gehixeagotan.

Eguneroko jardunean, guk behintzat, egiletasuna adierazteko ergatiboaren ordez askotxotan postposizio ablatiboak irakurtzen (eta ikus-entzunezko komunikabideetan entzuten ere) ditugu; sintagma bizidunak (NORENGANDIK), eta sintagma bizigabeak (NONDIK) oinarri dituztela. Arestian ahotan hartu dugun EGLPBk ablatiboaren erabileraren deskripzioa ez du egiletasunarekin uztartzen. Nik, berriz, horrixe heldu nahi diot; ablatiboaren erabilera bati.

Begietan ematen du ablatiboa erabiltzeak egilea, agentea eskatzen duten aditzez eratutako perpausetan. Batez ere giza taldeak (erakunde nahiz bestelako talde antolatu era askotakoak) izaten dira egileak.

Hona, konparazio batera, erakundetik, udaletik, aldunditik, gobernutik eta unibertsitatetik galdetuta eskuratutako adibide batzuk, batez ere euskal egunkari-kazeta batzuetako edizio digitaletatik hartuak.

• Udako Euskal Unibertsitatetik proposamena

Pentsa daiteke, beharbada, postposizio ablatiboa isilpeko ‘etorri’ edo antzeko mugimenduzko aditzen baten osagaia dela: “Udako Euskal Unibertsitatetik [datorren] proposamena” edo, Fernandez eta Sarasolaren bidetik, jaso duguna izenburua izanik, izen sintagma beregaina dela. Ez dugu uste, hala ere, azalpen itxurako honek nonahiko balio duenik.

Har ditzagun testuinguru zabalagoa duten adibide gehiago. Bidenabar errepara diezaiogun, beti hala ez bada ere, askotan subjektua singularra izanik (dena delako erakunde edo giza taldea), adizkiko subjektuaren morfema pluralezkoa dela.

• NBE Nazio Batuen Erakundetik ere giza korridore bat irekitzea eskatu izan duten arren, Gurutze Gorriko presidentea «eszeptiko» ageri da halako bat irekitzeak izan ditzakeen ondorioei buruz,

Nonbaitetik eskatu dute?

• Udaltzain plazen hautaketarako aurkezteko epea aldatu dute Udaletik

Nonbaitetik aldatu dute epea?

• AG: “Eskandalu politikoa da Espainiako Gobernutik ezarri nahi duten ideien bazterketa”

Nonbaitetik ezarri nahi dute bazterketa?

• Aldunditik programa honen hasierako balorazio positiboa egin dute, eta azpimarratu dute horrelako programa bereziei esker, behera egin dutela adin txikiko etorkinekin egondako arazoek.

Nonbaitetik egin dute balorazioa? Nonbaitetik azpimarratu dute arazoak gutxitu direla?

• Aurkitutako materialak, bere ezaugarriak direla eta, konputazio kuantikoan baliagarria izan daitekeela iragarri dute erakunde hauen partaide den Euskal Herriko Unibertsitatetik.

Nonbaitetik iragarri dute materialak baliagarriak izan daitezkeela?

Ez dirudi alboratu ditugun galderek zentzurik dutenik hor.

Igandeko egunkaritik hartu dugu sorta honetako azken adibidea. Hor, esate baterako, badirudi irakurleak kazetariari “nondik erran dioten” baino gehiago inferituko duela kazetariari “jatetxekoek adierazpenik ez dutela egingo erran diotela”:

• Mugaritz itxita dago egunotan. «Oporretan gara. Ez dugu adierazpenik egingo», erran diote BERRIAri jatetxetik, Andoni Luis Adurizekin harremanetan jartzen saiatu denean.

Egiletasuna ez da beti ez modu berean ez subjektuaren bitartez adierazten. Urrutirago gabe, lehen ekarri dugun gramatikan (EGLPB: 192) Euskaltzaindiak esana du instrumentala ere erabil daitekeela egiletasuna adierazteko.

(59) Jainkoa deabruaz tentatua izan zen

 […]

Bigarrenean, deabruaz sintagmak egiletasuna markatzen du, nahiz ez den subjektua.

Baina, kontrara,  ergatiboa beti da subjektua eta egilea adierazten du (aditz iragankor agentedunak dituzten perpausez ari gara):  esan duen, erabaki duen, jakinarazi duen horren erantzulea da nork.

Norketik nondikera? Ergatibotik postposiziorako urratsean ikusten al dute kazetari batzuek informazio-iturriak ez zehazteko bide hala moduzkoa? Erakundeetako taldekideen aukera (erabakia?) da subjektu agerikorik gabe esan beharrekoak esatea? Bizi dugun munduaren seinalearen, erantzukizunik bizkarreratu nahi ez izatearen arrastoa da egilerik berariaz ez aipatzea? Edo… lerro hauen egilearen paranoiatzakoa?