Iñaki Iñurrieta Labaien
31 eskutiken orain arte agertu diren artikuluei begira, ildo edo zain ezagun bat agertzen zait nabarmen: zerbait (hitz, esapide, egitura edo erabileraren bat) ez dela zuzena edo egokia argudiatzen duten artikuluak. Era horretakoak dira, esate baterako, Alfontso Mujikaren «hiru etxe-kaleratze ematen dira egunero», Juan Garziaren «Balizko ausazko premiazkoak» edo Juan Luis Zabalaren «Baina eta bainoren arteko borrokak». Esan dezadan bertatik bat natorrela artikulu horietan esaten denarekin.
Zain horretako ageri zaizkit, halaber, Iñigo Errasti «-tze aldera»ren erabilera kritikatzen duenean, edo Juan Luis Zabala –aurrekoari egin iruzkinean– «nago»ren erabileraz gogaituta ageri denean. Bi kasu horietan, gustu kontuak jartzen dira auzitan. Kritikatzen dituzten bi erabilerak datoz OEHn; lasai asko erabil daitezkeela iruditzen zait, nik behintzat hala egiteko asmoa dut, adierazi nahi dudana esateko egokiak iruditzen zaizkidan bakoitzean. Sumatu gabe nengoen aipatzen duten saturazio hori. Ez dakiela gerta bi esapide horiei bati gertatu zitzaiona: halako batean, zabaldu zen bat gehiegi erabiltzen genituelakoa, eta, kontsigna horren hotsera, han joan ziren desagertuz bat asko eta asko…, harik eta Juanek salbatzeko aldarria egin arte.
Zain horrek badu bere kontrakoa (edo osagarria, nondik begiratzen den), hau da, debekuen kontrakoa: ez dugu hain estu lotu behar geure burua. Lasaiago onartu behar ditugu erdal jatorriko hitzak, kalkoak…, komunikatibotasunaren mesedetan. Ikuspegi horren arabera, erabilerak du munta, zer erabiltzen den (jotzen da ezen, zerbait erabiltzen bada, premia bati erantzuten diolako, edo gabeziaren bat betetzen duelako erabiltzen dela). Beste joera hau lehenengoari emandako zenbait erantzunetan agertu da gehienbat.
Bi joera horien arteko elkarrizketa ikusi dugu Beñat Oihartzabalek eta Igone Zabalak adierazi aditzaren erabilera biologiako berri baten inguruan trukatu dituzten iruzkin luzeetan. Bigarren joeraren ildoan ikusten dut Jesus Mari Agirrek baliabide prepositiboen alde egindako proposamena ere. Horrelakoak ez dira asko agertu orain arte, eta horretarako ere baliatu behar genuke plaza hau.
Igone Zabalak aipaturiko garapen funtzional kontzeptua da hor gakoa. Denok ikusten dugu mugak zabaldu beharra dagoela, inguruko hizkuntzetan esanda dauden eta esaten diren gauza asko esan gabe daudela oraindik euskaraz. Kontua da nola zabaldu mugok.
Kanpoko erak kopiatzea eta kalkatzea da, beraz, bide bat. Hizkuntza guztiek egiten dute-eta, zergatik ukatu hori geureari. Kopiatze horrek, maiz (beti?), zenbait hitz eta esamolderi balio berriak ematea esan nahi du. Hala, Igonek berak adierazi aditza iragangaitz darabilenean.
Ingelesek ez omen zekiten sentimental jartzen, edota, jarrita ere, ez omen zekiten sentimental jartzen zirenik, harik eta Sternek, hitza alemanetik kopiatuta, Bidaia sentimentala idatzi zuen arte.
Idazle zaharretan gorderik eta ezkutuan dauden baliabideak berraurkitzea da beste bide bat. Itzultzaileok ditugun arazo edo premia askoren erantzuna haietan gorderik dago, ezkutuan. Horretan bai ez zaigula zereginik falta. Gero eta tresna hobeak ditugu, gainera, bilaketarako: OEH bera, edo corpusak arakatzeko tresna gero eta zorrotzagoak, egunotan iragarri diguten kalkoen behatokia…
Bestalde, era batera edo bestera, itzultzaileok askotan izan dugu sentipen hori gure lanean, molde berriak asmatzen ari garelakoa; bitariko sentipena izan ohi da: batzuetan, asmatutako horren gordinak traba egiten digu, eztarriko lakarrak nola; beste batzuetan, berriz, zerbait txukun asmatu dugulako sentipenak bete izan gaitu, bete eta puztu ere bai tarteka. Hala ere, esango nuke gehienetan urrats horiek hor geratzen direla, inork inon jaso gabe. Batzuk beharbada jasoko ziren edo dira Kalkoen Behatokian, baina ez dut uste denak hor sartzeko modukoak direnik; bestelako behatokiak ere behar ditugula, alegia.
Harrikadarik futuristenak ere egin dezake bidea. Ikusi besterik ez dago nola baliatu zuen Xabier Olarrak Jesus Rubiok (Euskarararen garabideaken) eta Erramun Gerrikagoitiak (bere idatzien praktikan) proposatutako bidea Queneauren estilo-ariketetako bat itzultzeko; «harrikada futurista prepositiboa» izenekoa, hain zuzen ere.