Kategoria: Leire Mendiburu

-(e)an bidalia

Datsegit

Leire Mendiburu Garaiar

Abenduaren 26an, blog honetan, Jesus Maria Agirre Berezibarrek Xabier Amuriza aipatu zuen bezala, nik ere halaxe egin nahi nuke egun. Zazpi ebidentzia birjaiotzarako liburuan euskararen inguruko hainbat proposamen egiten ditu Amurizak (Zuzeun egin elkarrizketan ere entzun dugu liburuaren ideia nagusiez). Besteak beste, euskal aditzaz dihardu. Haren hitzetan, «aditz deabruzkoaz, ebidentzia da laburtu egin behar dela lehiakorra izateko, trinkoak erabili», eta, aditz trinkoen kopurua mugatua izaki, «beste hizkuntzetatik analogiaz, zabalduz joan behar da». Egun gazteek sortzen dituzte aditz trinko berriak, mezu laburrak idazteko beharrak eraginda (SMSak, Twitter), eta, honela, «adituek ez direnek erakutsiko diete adituei zein den bidea». Euskararen mundu akademikoaren parean, freskotasunaren alde egiteko tresna baliagarritzat dauka Amurizak aditz trinkoa.

Tonu ludikoagoan, hortxe dugu Twitterreko @trinkotzaindia (Aditz Trinkoaren Erret Akademia, ATEA), aditz trinkoa bultzatu nahian, aukera-emaile, aditzak asmatzeko, proposatzeko eta kontrastatzeko gunea eskaintzen baitu. Adibide politak irakurtzen ahal dira bertan. Gazteen inguruan dabiltzan irakasleak erdigune dituen DBH telebista-saioan ere entzuten ahal ditugu modan-edo jarri diren zenbait aditz trinko.

Azken boladan, han-hemenka agertzen ari den gaia da euskal aditzarena, euskal aditzaren luzetasunarena, hain zuzen; edo aditz laburren beharrarena, bestela esanda. Modu teorikoan batzuek, praktikoan, bestetzuek. Tonu serioan ala arinean. Dena dela, inpresioa dut, gero eta gehiago, aditz trinkoaren aldeko joera dakusagula.

Aditz trinkoak asmatzeak jostatzeko balio duela argi dago, eta testuinguru informalean erabilera zabal liteke, baina sor al liteke paradigma oso bat? Edo sortu behar al da paradigma oso bat? Edo bere bidea egiten utzi behar al zaio, eta beharra delarik, sortu? Zenbateraino eragin lezake egungo gure aditz sisteman? Ba al du funtsik honek?

Nik jokoa ikusten diot gaiari, ariketa polita ere izan liteke. Datsegit.

-(e)an bidalia

Erantzuna

Leire Mendiburu Garaiar

Zergatik, euskaraz hitz egiten dugunean, erantzuten digute beste hizkuntza batean?

—Egun on!

—Bonjour!

—Baduzue …?

—Perdoné, qué queriá? (irakur bedi frantses azentuarekin)

—Je voulais …

—Ah! Mais vous parlez français?!

— …

Goian deskribatu egoera hori ohikoa da iparraldeko komertzioetan, kostaldekoetan batez ere. Euskaraz abiatu, eta erantzuna espainolez. Hastapenean, pentsatzen nuen ene azentuarengatik jotzen zuela zerbitzariak edo saltzaileak espainolera, nahiz eta bera bezain bertakoa izan. Baina frogatu dut ez dela azentu kontua. Berdin dio azentuak, kontua hizkuntza bera da. Haien buruan, frantsesa ez den oro espainola da. Dena den, teoria horrek ez ditu egoera guztiak biltzen. Izan ere, gai honen inguruan itzulika ari nintzela, non irakurtzen dudan Euskara eta ingelesa Rikardo Arregiren artikulua. Hara! Martxelo Otamendiri ere gauza bera gertatu zaio. Loiuko aireportuan euskaraz galdetu eta ingelesez erantzun diote. Beraz, kontua zer da, euskara ikusezina dela? Edo entzunezina, hobeki esan?

Holako egoerak bata bestearen ondotik jasateak odol-gaixtoa eragiten du, zinez. Alta, Mugati, Hendaiako euskaltzaleak taldeak umoreaz baliatuz erantzutea erabaki du, eta tixortak egitekotan dira, alde batetik hau idatzirik, «Si vous souhaitez qu’on parle ma langue, parlons basque; sinon, avec plaisir, parlons la vôtre», eta, bestetik, «L’espagnol c’est pour les vacances en Andalousie et l’anglais pour mes déplacements a New York».

Gurea Le pays où les fromages parlent basque baino gehiago delako, holako tixortak eskuratu beharko ditugu, eta moda berria sortu!

-(e)an bidalia

Hizkuntzen transmisioa

Leire Mendiburu Garaiar

Banekien, egun batez ama izaten banintzen, hizkuntzen transmisioa gai korapilatsu suertatuko zitzaidala. Eta ez naiz tronpatu. Horrela, bada, hizkuntzak transmititzeak irribarre –eta algara ere bai– egitera eramaten nau askotan, baina, aldi berean, hainbat kezka ere sorrarazten dit. Kezka horiek, hala ere, ez dira denak hein berekoak.

Lehenik, bizipen pertsonaletik atera ondorio bat da hizkuntzen transmisioak muga naturalak dituela, eta, beraz, norberak ezagutzen duen hizkuntza edo euskalki oro ezin zaiela irakatsi haurrei. Domaia hizkuntzak eskutik eskura pasa ezina, gauza material bat balira bezala! Ni, esaterako, sorterritik urrun bizi naiz, lapurteratik bizkaierarako jauzia egina dut. Ene alabek lapurteraz egiten ez badute ere, entzuten dute. Eta badakit zerbait geldituko zaiela: “Hemen kriston bordela dau eta ez dot atxematen!”. Bestalde, frantsesez badakit, baina ez diet irakatsi. Nire bigarren hizkuntza izanik, ez zait batere naturala haiekin frantsesez aritzea, jostatzen edo kantuan ez bada. Baina badakit zerbait geldituko zaiela: “Oe! Oe! Martzelo! Martzelo navigue sur les flots!”.

Hala ere, egiazko kezka-iturria euskarak berak eragiten didana da, euskararen kalitateak, hain justu ere. Ez dut euskaraz egiten den eremu osora orokortzen ene hausnarketa, ez da ni bizi naizen tokiko errealitatearen deskribapena baizik (araiz!). Eta, beraz, ez dakit norbaitek nik esanak konpartituko dituen, ala neu naizen egoera hanpatzen ari dena… Nahiago nuke bigarren hori balitz kasua.

Gure haurrak euskaraz bizi dira, euskaraz bakarrik, baina eguna pasatzen dut euskaraz egiten dituzten akatsak, zuzenean edo zeharka, zuzentzen, Jolasten gára? Ez da etorri zergatik eri zen. Nik be bai gurot. Da handía. Eta nik ondotik, Bai, olgau daigun. Ez da etorri ze eri da. Zeuk be gurozu, e? Handia da. Egun, haurrei (eta gazteei) entzuten diedan euskararen eta pertsona helduei entzuten diedanaren artean ezberdintasun handiak sumatzen ditut, doinutik beretik hasita da ezberdina. Horri azalpenen bat atxeman nahian-edo, espainolaren eragina saihestu ezinik gabiltzala esango nuke. Izan ere, haiek behar bezala ikas dezaten eredua geu garela ahantzirik eta hizkuntza ulertuko ez balute bezala zuzentzen gatzaizkie, haien mintzamoldea imitatuz, eta espainoletik harturiko baliabideetara joz, etengabe txikigarriak erabiliz (platanito gogaikarria!). Horrela, etxean sekulan entzun eta esan ez dituztenek berebiziko indarra hartzen dute, askotan, oharkabean geure egiteraino.

Bigarren partean aipaturikoen aitzinean, bi aterabide edo jokabide bururatzen zaizkit: bat, norberak berea egin, eta eredu ona entzun dezatela; eta, bigarrena, hori egiteaz gain, akatsak zuzentzea, hau da, astuna izatea. Ongi ala gaizki, nik, bigarrena hautatu dut. Eta, eredu egokia eman eta zuzendu, biak egiten ahalegintzen naiz, eta ahaleginduko, harik eta Ama!!! entzuten dudan arte.