Kategoria: Juan Luis Zabala

Juan Luis Zabala

Jon den igande iluntzean Azkoitiko euskaran ahal bezala idatzitako fikziozko autu edo solas labur hau irakurri nuen Azpeitiko Sanagustin kulturgunean, Independentzia osteko egunak errezitaldian. Iñigo Aranbarri, Jon Benito, Xabi Borda, Xabier Gantzarain, Juan Karlos Merino, Felipe Murillo eta Jose Luis Otamendirekin batera hartu nuen parte, eta musika jartzen Juan Azpillaga aritu zen:

 –Antton, ba al dakik azpeittiarrak ze ein ber deben laister?

–Azpeittiarrak? Ez, eztiñat ezer aittu. Ze ba?

–I ez aiz ezertaz enteratzen.

–Ni azkoittiarra naun. Etziten inporta zapuek zertan ai din.

–Ba kontsultie ein ber diebe, erabaitzeko eskubidin gaiñin.

–Kontsultie? Zer kontsulta? Medikuna bezalakue?

–Ez, gizona. Botaixue. Referendume edo oixetako bat.

–A! Bale, bale. Ta… zertaz esan den, Anttoni?

–Erabaitzeko eskubidin gaiñin.

 –Erabaitzeko eskubidie? Ze erabaitzeko ordie?

–Zer munduten bizi aiz hi? Ze erabaitzeko izengo dek ba? Ia Españixetik aparteko Euskadi bat nai al deben edo…

–A! Independentzixe?

–Bueno, bai, edo autodeterminazixue edo dana dalakue…

–Ba Azkoittixen olakoik eingo balitz, nik ezetz botauko niñan, bate dudipe.

–A bai, e? Ze ba?

–Aurrekun eon nitxiñan ortaz pentsatzen ta…

–Joño! Ta?

–Ba… nekau egin nitxinan.

–Banatxauan ba ni! Ez uan asko berko. Pentsatze kontu ori latza dek iretzat.

–Ik nai denana esango den, baiñe musin numero uno nitxion, e. Galdetu lagunei.

–Musin izen berkoik.

–Musin sikire ondo pasatzeiñat, baiñe independentzi kontu oixetan pentsatzen… azkar askoik laga nitxonan, sufritzen ai nitxiñan ta.

–Sufritzen?

–Bai ba. Pentsa. Lenengo gauzie: ze ligatan jokauko zun Realak Euskadi independiente izenezkeo?

–Partido geixo irabaziko litxizkik beintzet, ezta?

–Bai baine… zeiñen kontra? Barakaldo? Real Union? Lagun Onak? Anaitasuna? Ilintxa? Kilimon? Hortako…

–Zorioneko fuela!

–Fuela besteik ezpalitz, gaitzerdi.

–Ze geixo dao ba?

–Joe! Deskuidatzen baaiz, independentzixekin, dana euskeraz eitten asi berko genikin.

–Normala! Ez al gea ba euskaldunek?

–Bai, baiñe… etzakiñat ba. Periodikue, telebisixue, liburuk…

–Liburuk? Ze liburu?

–Et, et, et… Dolores Redondorena bukau niñan lengokun, e!

–Euskeraz’e badaukek liburu ori, ederki asko traduziute.

–Baiñe ez naun orta oitzen. Etzaukeiñat eskolaik ta euskera batun kontu ori etzion gure morukuntzako einde.

–Ta erderie bai?

–Ba letzeko bai beintzet. Aukeran, askoz’e naixo erderaz.

–Batuekin’e azkar asko oituko itzean, besteik ez baleo.

–Puf! Naixo aprobarik ez eginde. Earki gatxauden gauden bezela.

–Baiñe i beti antiespaiñol sutsue ez al aiz ba izen?

–Y a mucha honra, e! Ori ez kendu neri geo!

–Ortaz?

–Joe , neska, dana esan ber altzain iri? Kolpetik Españixe kenduko baligue…

–Ze? Gaizkitxo, ezta?

–Bai zea! Eon ai ixillik! Ik ba al dakin zer dan taberna jun, telebixoko informatibue ikusi ta dana txerrikeri pute bat dala esateko daukeun aukerie. Ori ezten dirukin pagatzen. Ori osasune den, osasun uts eta purue. Ta Españixe kenduko baligue… kejatzeko dauzkeun motibun erdixek pasa aizie artzea kolpetik. Ni hablar, aizan! ¡Eso no se negocia!

–Ola ikusitte, arrazoie daukek, bai. Españixe ondo merezittekue bakarrik ez, ondo berrekue dek ik, gustora biziko baaiz.

Juan Luis Zabala

(Leonard Cohenen beste kantu baten hitzak)

Ikusi arte, Marianne

Irten zaitez leihora, ene maite txikia,
zure esku-ahurra irakurtzen saiatu nahiko nuke.
Nola edo halako mutil ijitoa nintzela pentsatu ohi nuen
etxera eraman nintzazun utzi aurretik.

Orain, ikusi arte, Marianne, badugu tenore hasteko
barrez eta negarrez eta negarrez eta barrez
honetaz guztiaz berriro.

Badakizu maite dudala zurekin bizitzea,
baina gehiegi ahantzarazten didazu.
Aingeruei otoitz egitea ahazten zait
eta gero aingeruei guregatik otoitz egitea ahazten zaie.

Orain, ikusi arte, Marianne, badugu tenore hasteko
barrez eta negarrez eta negarrez eta barrez
honetaz guztiaz berriro.

Ia gazte ginela ezagutu genuen elkar
lilitegi berdearen sakonean.
Gurutzefika bat banintz bezala besarkatu ninduzun
ilunpea belauniko zeharkatzen genuen bitartean.

Oi, ikusi arte, Marianne, badugu tenore hasteko
barrez eta negarrez eta negarrez eta barrez
honetaz guztiaz berriro.

Zure gutun guztiek nire ondoan zaudela diote.
Hortaz, zergatik sentitzen naiz bakarrik?
Erlaitz batean nago eta zure amaraun meheak
harri bati lotzen dio nire orkatila.

Orain, ikusi arte, Marianne, badugu tenore hasteko
barrez eta negarrez eta negarrez eta barrez
honetaz guztiaz berriro.

Orain zure amodio ezkutua behar dut.
Hotz nago, bizar xafla berri baten antzera.
Jakingura nintzela esan nizunean joan zinen.
Ez nuen inoiz esan adoretsua nintzela.

Oi, ikusi arte, Marianne, badugu tenore hasteko
barrez eta negarrez eta negarrez eta barrez
honetaz guztiaz berriro.

Oi, zinez ederra zara.
Ikusi dut joan zarela eta izena aldatu duzula.
Eta justu mendiaren hegi horretan gora egin nuenean
betazalak euripean garbitzeko.

Oi, ikusi arte, Marianne, badugu tenore hasteko
barrez eta negarrez eta negarrez eta barrez
honetaz guztiaz berriro.

* * *

So long, Marianne

Come over to the window, my little darling,
I’d like to try to read your palm.
I used to think I was some kind of gypsy boy
before I let you take me home.

Now, so long, Marianne, it’s time that we began
to laugh and cry and cry and laugh
about it all again.

You know that I love to live with you,
but you make me forget so very much.
I forget to pray for the angels,
and then the angels forget to pray for us.

Now, so long, Marianne, it’s time that we began
to laugh and cry and cry and laugh
about it all again.

We met when we were almost young
deep in the green lilac park.
You held on to me like I was a crucifix
as we went kneeling through the dark.

Oh, so long, Marianne, it’s time that we began
to laugh and cry and cry and laugh
about it all again.

Your letters they all say that you’re beside me now.
Then why do I feel alone?
I’m standing on a ledge and your fine spider web
is fastening my ankle to a stone.

Now, so long, Marianne, it’s time that we began
to laugh and cry and cry and laugh
about it all again.

For now I need your hidden love.
I’m cold as a new razor blade.
You left when I told you I was curious.
I never said that I was brave.

Oh, so long, Marianne, it’s time that we began
to laugh and cry and cry and laugh
about it all again.

Oh, you are really such a pretty one.
I see you’ve gone and changed your name again.
And just when I climbed this mountainside
to wash my eyelids in the rain.

Oh, so long, Marianne, it’s time that we began
to laugh and cry and cry and laugh
about it all again.

Juan Luis Zabala

Ibon Sarasolak «zeroz azpitik» esapidearen erabilera gaitzetsi duela gogoratuz eta baliatuz, maiz entzuten eta entzuten ditudan aldiro harritzen nauten hiru kontu txiki ekarri nahi ditut hizpidera, eta, halakorik behar izanez gero, debatera.

• Irudipena dut modu arriskutsuan ari dela zabaltzen bainoren ordez baina erabiltzeko joera nire gusturako oso zatarra. Euskal Herriko irrati esataririk onenetakoei ere entzun dizkiet dagoeneko honelakoak: «Urlia ez da Sandia baina zaharragoa» («Urlia ez da Sandia baino zaharragoa» esan beharrean). Sinonimoak ote dira ba baina eta baino? Gipuzkoa ia osoan baina esan ordez baino (edo baine) esaten denez, onargarria iruditzen zait, ahozko hizkeran bederen, adibidez, «Urlia zaharra da, baino Sandia zaharrago» esatea («Urlia zaharra da, baina Sandia zaharrago» esan beharrean), pentsatu gabe atera daitezkeelako horrelakoak edonoren ahotik; bainoren ordez baina erabiltzea, ordea, pentsatzea eta ahalegin bat egitea eskatzen duen oker bat dela iruditzen zait, ezin zaiola hiztunari modu naturalean atera horrelakorik ahotik. Oker ote nago?
• Antzeko gisan, ezin dut ulertu zergatik tematzen diren esatari asko, azpeitiar batzuk tartean, Azpeitiako esaten Azpeitiko esan ordez, Euskaltzaindiari ez ezik beren berezko joerari eta erabilera zabalduenari ere uko eginez, auskalo noren aginduari men eginez. Urrrrrteak daramatzate horrela. Zer premiarekin?
• Hirugarren gaiaren inguruan zalantza handiagoak dauzkat, eta galdera huts moduan formulatuko dut: zuzenak al dira gisa honetako esaldiak: «Urliak astakeria jo du Sandiak esandakoa» («Urliak astakeriatzat jo du Sandiak esandakoa» beharrean)?

Hiru kontu txiki dira, baina harritu eta ezinegona eragiten didatenez, zuen iritzien berri jakin nahi nuke.

Juan Luis Zabala

(Leonard Cohenen beste kantu baten hitzak).

Neguko dama

Dama bidaiaria, geratu zaitez pixka bat gehiago,
gaua amaitzen den arte.
Zure bidean geltoki bat baino ez naiz,
badakit ez naizela zure maitalea.

Tira, elurraren alaba batekin bizi izan nintzen
soldadu bat nintzelarik,
eta haren alde borrokatu nintzen gizon guztien aurka
gauak oso hotz egin ziren arte.

Hark zuk bezala izaten zuen ilea,
lo zegoenean izan ezik.
Orduan kezko, urrezko eta hatsezko
ehungailu batean ehotzen zuen.

Eta zergatik zaude horren isil,
hortxe, ate ondoan?
Aspaldi aukeratu zenuen zure bidea,
errepide honetara iritsi zinen.

Dama bidaiaria, geratu zaitez pixka bat gehiago,
gaua amaitzen den arte.
Zure bidean geltoki bat baino ez naiz,
badakit ez naizela zure maitalea.

* * *

Winter Lady

Traveling lady, stay awhile,
until the night is over.
I’m just a station on your way,
I know I’m not your lover.

Well I lived with a child of snow
when I was a soldier,
and I fought every man for her
until the nights grew colder.

She used to wear her hair like you
except when she was sleeping.
And then she’d weave it on a loom
of smoke and gold and breathing.

And why are you so quiet now
standing there in the doorway?
You chose your journey long before,
you came upon this highway.

Traveling lady, stay awhile,
until the night is over.
I’m just a station on your way,
I know I’m not your lover.

Juan Luis Zabala

Duela 40 urte inguru Alfabetatzen izenburua zuen liburu bat sartu zen gure etxean. Ezagutzen ez nuen gizon gazte baten aurpegia zuen marraztua azalean; geroago jakin nuen Rikardo Arregi zela. Arrebarena zen liburua; ikastaro batean izena zuen emana, etxeko hizkuntza, liburuaren kontrazalak zioen moduan, «noranaiko» bihurtzeko asmoz, garai hartako gazte euskaldun askok bezala.

Liburu hura etxean ikusi nuenean, nerabezaroan sartu behar eta sartu ezinda zebilen mutil koxkor praka motzeko eta ez bereziki buru-argia izanagatik ere, ulertu uste izan nuen Franco hila zenez gero denok alfabetatu beharko genuela aurrerantzean, denon artean bihurtu beharko genuela euskara «noranaiko».

Nik ez nuen halakorik nahi. Arrotza zitzaidan euskara idatzia, batua, alfabetatua, eta lan astunez betea irudikatzen nuen. Ez nuen begiko liburuaren azaleko gizon gaztea.

Gaztelaniaz egiten nituen ikasketak orduan, baina Euskara ikasgaia jarri ziguten bizpahiru urte geroago institutuan, BUPeko hirugarren mailan. Zenbakiak nola idatzi irakatsi zigun lehen egunean irakasleak: «Bat, bi, hiru, lau, bost, sei…». «Sei!?», pentsatu nuen neure artean, harrituta. «Zeatik esateik onek sei, xei esan berrin?». Alfabetatzearen lurralde ezustekoz, misterioz baina batez ere –hau alfergura!– lanez betean sartzen ari nintzen.

Kontu horiek etorri zitzaizkidan burura aurreko batean, Euskadi Irratian sortzaile gazte samar, ezagun eta euskal koolturan oso estimatu bat bere herriko euskaran mintzo zela entzutean, neure buruari galdera hau egin eta gero: «Hala nahiago duelako egiten ote du honek herriko euskaran, ala… alfabetatu gabe dagoelako?».

Ez zait gaizki iruditzen, berez, sortzaile hori, edo beste edozein, Euskadi Irratian bere herriko euskaran mintzatzea. Baina ezinegon bat eragiten dit horrek barruan, gogorarazten didalako artista eta sortzaile euskaldunen artean –idazleak salbuetsita, eta idazleak ere ez denak– nahiko urriak direla alfabetatze lanetan taxuzko maila bateraino iritsitakoak; eta berdin edo are okerrago dagoela kontua plazara sortzaile gisa agertzen ez diren euskaldunen artean.

Paradoxikoa badirudi ere, berak berariaz halakorik bilatu gabe, bizitzaren gorabeherek alfabetatzearen lurraldean bete-betean eta luzaz sarrarazi dute Alfabetatzen liburuak beldurtu zuen mutil koxkor hura, ez lanik gabe baina plazer handiz une askotan. Lurralde hau, ordea, duela 40 urte inguru irudikatu zuen baino askoz mortuago dago.

Juan Luis Zabala

(Leonard Cohenen beste kantu baten hitzak).

Maisuaren kantua

Uste dut zure maisua kantuan
entzun zenuela ni ohean eri nintzela.
Pentsatzen dut nik buruan gordea
dudan dena kontatuko zizula.
Zure maisuak bidaian eraman zintuen,
hori da behintzat zuk esan zenuena.
Eta orain etorriko al zara zure presoari
ogia eta ardoa ekartzera?

Sarreran arropa kentzen dizuten
tenplu horietako batean ezagutu zenuen.
Aulki batean zenbakirik gabeko gizon bat zen,
besterik ez, gerratik itzuli berria.
Eta zuk haren aurpegi nekatua biltzen duzu adatsean
eta hark sagar baten bihotza eskaintzen dizu.
Orduan zure ezpainak ukitzen ditu, guk aurretik pausatutako
musu guztien ondorioz orain bat-batean biluziak.

Artzain aleman bat utzi zizun paseatzeko,
larruzko lepoko iltzedunarekikoa,
eta inoiz ez zizun kontatu edo azaldu arazi
xehetasun txikiei buruzko ezer,
hala nola nork zeukan zizare bat edo nork zeukan haitz bat,
eta nork zinduzkan zu karten bitartez.
Orain zure amodioa sekretu bat da etxepe osoan zehar
eta ez du etenik zure maisuak huts egiten duenean ere.

Eskurik gabe gidatzen duen
bere aireplanoan eraman zintuen,
eta jendea babestera behartzen duten
euriaren zintak zeharkatu zenituzten.
Orduan hark argiak hil zituen kalexka bakarti batean
eta aingeru baten ganglioak zituen tximino batek
minaren azken zatiak ezabatu zituen
goma elastikoen musikarekin.

Eta orain zure maisua kantuan entzuten dut,
zu belaunikatu egiten zara itzul dadin.
Haren gorputza urrezko hari bat da
eta hartatik zintzilik dago zure gorputza.
Haren gorputza urrezko hari bat da,
nire gorputza sorgortuz hazi da.
Oi, orain zure maisua kantuan entzuten duzu,
zure brusak askatuak ditu botoiak.

Eta belaunikatuko al zara ohe honen ondoan,
guk aspaldi argizariz igurtzia,
zure maisuak, aitzitik, nire ohea
elurrez egitea erabaki baino lehen?
Zure begiak basati daude eta zure hatz-koskorrak gorri
eta zu apalegi ari zara hizketan.
Ez, ezin dut irudikatu zure maisuak
zu joatera behartu aurretik aurretik esan zuena.

Hortaz, oso gogor jokatzen ari izan zarela uste dut
ilargian izandako dama bat izateko;
luzaz egon izan naiz leihoan
gela huts batean egoten ohitzeko.
Eta zure maitasuna oinekin melodia bat
jarraitzen ari den gizon zahar baten
alkandorako eskumuturretako hautsaren antzekoa da,
eta zure izterrak hondamendi bat dira, gehiegi nahi duzu,
esan dezagun batzuetan goizegi itzuli zinela.

Nik zure maisua maite nuen perfekzioz,
zekien guztia irakatsi nion.
Misterio baten amildegian goseak amorratzen zegoen
egiaz ziur dagoen gizon baten antzera.
Eta nik harengana bidali zintudan
zerbait gehiago irakatsiko niolako garantiarekin,
eta nire miraz nola izango zinen irakatsi nion,
axolarik ez hark zioenak, ezta zuk eginak ere.

Uste dut zure maisua kantuan
entzun zenuela ni ohean eri nintzela.
Seguru nago nik buruan gorde behar
dudan dena kontatuko zizula.
Zure maisuak bidaian eraman zintuen,
hori da behintzat zuk esan zenuena.
Eta orain etorriko al zara zure presoari
ogia eta ardoa ekartzera?

Master Song

I believe that you heard your master sing
when I was sick in bed.
I suppose that he told you everything
that I keep locked away in my head.
Your master took you travelling,
well at least that’s what you said.
And now you come back to bring
your prisoner wine and bread?

You met him at some temple, where
they take your clothes at the door.
He was just a numberless man in a chair
who’d just come back from the war.
And you wrap up his tired face in your hair
and he hands you the apple core.
Then he touches your lips now so suddenly bare
of all the kisses we put on some time before.

And he gave you a German Shepherd to walk
with a collar of leather and nails,
and he never once made you explain or talk
about all of the little details,
such as who had a word and who had a rock,
and who had you through the mails.
Now your love is a secret all over the block,
and it never stops not even when your master fails.

And he took you up in his aeroplane,
which he flew without any hands,
and you cruised above the ribbons of rain
that drove the crowd from the stands.
Then he killed the lights in a lonely lane
and an ape with angel glands
erased the final wisps of pain
with the music of rubber bands.

And now I hear your master sing,
you kneel for him to come.
His body is a golden string
that your body is hanging from.
His body is a golden string,
my body has grown numb.
Oh now you hear your master sing,
your shirt is all undone.

And will you kneel beside this bed
that we polished so long ago,
before your master chose instead
to make my bed of snow?
Your eyes are wild and your knuckles are red
and you’re speaking far too low.
No I can’t make out what your master said
before he made you go.

Then I think you’re playing far too rough
for a lady who’s been to the moon;
I’ve lain by this window long enough
to get used to an empty room.
And your love is some dust in an old man’s cough
who is tapping his foot to a tune,
and your thighs are a ruin, you want too much,
let’s say you came back some time too soon.

I loved your master perfectly,
I taught him all that he knew.
He was starving in some deep mystery
like a man who is sure what is true.
And I sent you to him with my guarantee
I could teach him something new,
and I taught him how you would long for me,
no matter what he said no matter what you’d do.

I believe that you heard your master sing
while I was sick in bed.
I’m sure that he told you everything
I must keep locked away in my head.
Your master took you travelling,
well at least that’s what you said,
And now do you come back to bring
your prisoner wine and bread?

Juan Luis Zabala

Barkatuko didazue berriro ere gai berarekin tematzea, baina orain hurrengoko nire txandan aipatu nuen Jule Goikoetxearen esaldiari bueltaka jarraitu dut geroztik ere. Gogoan izango duzue zuetako batzuek esaldi hura: «Euskarak ez gaitu euskaldun egiten, baginak emakume egiten ez gaituen bezala. Subalternitateak egiten gaitu euskaldun, batetik, eta emakume, bestetik».

Kontrako argudioak irakurri eta gero ere, nik jarraitzen dut pentsatzen euskara dela euskalduna euskaldun egiten duena. Kontrakoa onartuko dut beharbada egun batean, por Euskadi y por el euskera, nafarra naizela onar dezakedan bezala, edo are –eta barka nazala Euskal Taliban Jatorrak bere Bolizko Dorre sakratutik– ergatiborik gabeko euskara ere, hala egokitzen bada. Baina barru-barrutik beti segituko dut pentsatzen euskaraz ez dakiena ez dela euskalduna, lentillak erabiltzen dituen miopea betaurrekoduna ez den modu berean.

Besterik litzateke Jule Goikoetxeak esaldia honela formulatu balu: «Euskarak ez gaitu euskaltzale egiten, baginak emakume egiten ez gaituen bezala. Subalternitateak egiten gaitu euskaltzale, batetik, eta emakume, bestetik». Horrekin, aldez behintzat, konforme nengoke.

Soilik aldez konforme, dena den; ez guztiz. Nire euskaltzaletasunak –beste askorenak bezala, nire ustez–, xehetasunez aztertuta, bi oinarri dituela iruditzen baitzait: batetik, neu euskalduna izatea; bestetik, hori bai, subalternitatea dei daitekeen hori.

Batetik, euskaraz txikitatik ikasi eta hitz egin izanak euskalzulo egin nau, Iñaki Segurolak sortutako termino guztiz egokia erabiliz, eta euskalzulo izatea bada euskaltzale izateko modu bat, euskalzulotasuna bada euskaltzaletasun modu bat. Baina, bestetik, euskararen beraren egoerak eta haren aldeko borrokak ere –hots, subalternitateak– egin nau euskaltzale, neurri batean behintzat.

Euskalzulotasuna sentimendu bat da funtsean, hooliganak bere talde maitearekiko duenaren antzekoa; bihotzarekin lotzen da, kirol arloko zaletasun eta maitasunen antzera. Subalternitateari lotutako euskaltzaletasuna, aldiz, arrazionalagoa edo politikoagoa da, edo izan daiteke behintzat.

Bai, subalternitateak egiten gaitu euskaltzale, neurri batean behintzat. Beste batzuek beste zerbaitekin lotuko dute hori, baina niri Lizardiren Eusko-bidaztiarena poemako «izkuntza larrekoa», Joxe Azurmendiren Manifestu atzeratua poemako «kalderrilla hutsa» eta Bitoriano Gandiagaren Txakolinaren ospakuntza poemako «ardo nahi ta ezina» ekartzen dizkit gogora, besteak beste, eta subalternitate adierazpen betea iruditzen zait Gandiagak zentsuraren ondorioz ezin argitaratu izan omen zuen aldarri ito hura: «Gora txakolin askatua!».

Juan Luis Zabala

Beste askori bezala, niri ere barrua astindu zidan Jule Goikoetxearen Euskaldun egiten gaituena artikuluaren hasierak (Berrian 2015eko ekainaren 10ean): «Euskarak ez gaitu euskaldun egiten, baginak emakume egiten ez gaituen bezala. Subalternitateak egiten gaitu euskaldun, batetik, eta emakume, bestetik».

Ez dakit zer neurritan idatzi zuen hori Jule Goikoetxeak benetan hala dela sinetsita, edo zer neurritan idatzi zuen probokazio gisa. Ez dakit ulertu dudan benetan zer esan nahi duen ere. Kontuak kontu, grazia egin zidan Angel Erroren egun bereko txioak: «Kiloek ez naute lodi egiten. Subalternitateak egiten nau lodi. Me quedo más tranquilo».

Ez nago ados Jule Goikoetxearekin, jakina. Nik behintzat ez dut inondik inora ere sentitzen subalternitatea denik euskaldun egiten nauena. Ni euskalduna naiz euskaraz badakidalako eta euskaraz hitz egiten dudalako. Eta nik ezagutzen ditudan euskaldunak ere euskarak egiten ditu euskaldun, nire ikuspegitik behintzat, ez subalternitateak[1].

Euskararen subalternitateak euskararen inguruan sentiberago eta kontzientziatuagoa egin nau. Ados. Euskaldun askorentzat euskararen subalternitatea izan da euskaldun egiteko arrazoi edo bultzada nagusia. Ameto. Subalternitateak ikaragarri baldintzatzen du euskarari buruz dugun ikuspegia, eta baita harekiko dugun jokabidea ere. Hori ere hala da.

Baina uste dut euskaldun eta euskaltzale izaten jarraituko nukeela euskara hegemoniko litzatekeen Euskal Herri —zein euskal herri— batean. Gustura egingo nuke proba behintzat. Subalternitateak erdaldun egingo ote gintuzke orduan?

* * *

[1] Ez nago ados, bide batez esanda, Jule Goikoetxeak euskaldun hitzaren erabilera asimetrikoaz dioenarekin ere. Jorge Oteiza, gaztelaniaz ari bagara, artista vasco izan zela onar dezaket, baina… Jorge Oteiza artista… euskalduna? Baita zera ere! Akabo ba! Auzi horretan bat nator lehen Euskaldunon Egunkariakoak bezala orain Berriako Estilo Liburuak egiten duen bereizketarekin: Jorge Oteiza artista euskal herritarra izan zen. Ez gaude, beraz, Jule Goikoetxeak dioen moduan, «Ilustrazio frantsesaren erdigune jakobinotik» pasatuta «euskal hiritarrak esatera kondenatuak».

Beste ohar txiki bat gai honetaz: Ibai Iztuetak dio, Cultura vasca vs Euskal kultura saiakeran (Utriusque Vasconiae, 2015) euskal herritarra hitzaren erabilera ez dela zabaldu, eta egia da; baina uste dut euskarazko hedabideek, batez ere Euskadi Irratiak eta ETBk, aukera daukatela, oraindik ere­, erabilera horren zabalkundea nagusitu arte bultzatzeko.

 

(Leonard Cohenen beste kantu baten hitzak)

Juan Luis Zabala

Aizu, hau ez da adio esateko modua

Maitatu zintudan goizean,
gure musuak sakon eta bero,
zure adatsa burkoaren gainean
urrezko ekaitz logaletu baten antzera,
bai, askok maitatu zuten elkar aurretik,
badakit ez ginela lehenak izan,
hirian nahiz basoan
egin zuten irribarre gu biok bezala,
baina orain distantziak iritsi dira
eta biok egin behar dugu ahalegina,
zure begiak bigunduak ditu tristurak,
aizu, hau ez da adio esateko modua.

Ez naiz beste inoren bila ari
nire denboran noraezean nabilenean,
eraman nazazu bazterrera,
gure urratsak beti elkarren parean izango dira,
badakizu nire maitasuna zurekin doala
zure maitasuna nirekin geratzen den gisa berean,
gauzak aldatzen diren modua besterik ez da,
itsasoa eta kosta bazterra bezala,
baina ez gaitezen mintza maitasunaz edo kateez
eta konpondu ezin ditugun gauzez,
zure begiak bigunduak ditu tristurak,
aizu, hau ez da adio esateko modua.

Maitatu zintudan goizean,
gure musuak sakon eta bero,
zure adatsa burkoaren gainean
urrezko ekaitz logaletu baten antzera,
bai, askok maitatu zuten elkar aurretik,
badakit ez ginela lehenak izan,
hirian nahiz basoan
egin zuten irribarre gu biok bezala,
baina ez gaitezen mintza maitasunaz edo kateez
eta konpondu ezin ditugun gauzez,
zure begiak bigunduak ditu tristurak,
aizu, hau ez da adio esateko modua.

Hey, That’s No Way To Say Goodbye

I loved you in the morning,
our kisses deep and warm,
your hair upon the pillow
like a sleepy golden storm,
yes, many loved before us,
I know that we are not new,
in city and in forest
they smiled like me and you,
but now it’s come to distances
and both of us must try,
your eyes are soft with sorrow,
hey, that’s no way to say goodbye.

I’m not looking for another
as I wander in my time,
walk me to the corner,
our steps will always rhyme,
you know my love goes with you
as your love stays with me,
it’s just the way it changes,
like the shoreline and the sea,
but let’s not talk of love or chains
and things we can’t untie,
your eyes are soft with sorrow,
hey, that’s no way to say goodbye.

I loved you in the morning,
our kisses deep and warm,
your hair upon the pillow
like a sleepy golden storm,
yes many loved before us,
I know that we are not new,
in city and in forest
they smiled like me and you,
but let’s not talk of love or chains
and things we can’t untie,
your eyes are soft with sorrow,
hey, that’s no way to say goodbye.

Juan Luis Zabala

(Leonard Cohenen beste kantu baten hitzak)

Lehenik Manhattan hartuko dugu

Hogei urte asperdura ezarri zidaten zigorra
Sistema barrutik aldatzen saiatzeagatik.
Banator orain, banator orain ordainaren bila.
Lehenik Manhattan hartuko dugu, gero Berlin.

Zeruetako zeinu batek gidatzen nau.
Larruan dudan jaiotzetiko markak gidatzen nau.
Gure armen edertasunak gidatzen nau.
Lehenik Manhattan hartuko dugu, gero Berlin.

Benetan maite dut zure ondoan bizitzea, laztana.
Maite dut zure gorputza, eta zure espiritua, eta zure arropa.
Baina ikusten al duzu geltokian zehar mugitzen den ilara hori?
Esan nizun, esan nizun, esan nizun ni horietako bat naizela.

Galtzaile gisa maitatu ninduzun.
Baina orain kezkatuta zaude irabaz dezakedalako.
Badakizu ni nola geldiarazi.
Baina ez duzu hori egiteko behar den diziplinarik.
Zenbat gautan egin nuen otoitz horren alde:
nire lana has zedin utzi.
Lehenik Manhattan hartuko dugu, gero Berlin.

Ez ditut maite zure moda negozioak, jauna.
Eta ez ditut maite horren argal eusten dizueten droga horiek.
Ez dut maite nire arrebari gertatu zaiona.
Lehenik Manhattan hartuko dugu, gero Berlin.

Eta eskerrik asko bidali dizkidazun gauza horiengatik.
Tximinoa eta zur kontraxaflatuzko biolina.
Gauero aritu naiz praktikatzen, eta prest nago.
Lehenik Manhattan hartuko dugu, gero Berlin.

Oroit zaitez nitaz, musikarentzat bizi ohi nintzen.
Oroit zaitez nitaz, nik eskuratu nizun janaria.
Aitaren eguna da, eta mundu guztia dago zaurituta.
Lehenik Manhattan hartuko dugu, gero Berlin.

First we take Manhattan

They sentenced me to twenty years of boredom
For trying to change the system from within.
I’m coming now, I’m coming to reward them.
First we take Manhattan, then we take Berlin.

I’m guided by a signal in the heavens.
I’m guided by this birthmark on my skin.
I’m guided by the beauty of our weapons.
First we take Manhattan, then we take Berlin

I’d really like to live beside you, baby.
I love your body and your spirit and your clothes.
But you see that line there moving through the station?
I told you, I told you, I told you I was one of those.

You loved me as a loser.
But now you’re worried that I just might win.
You know the way to stop me But you don’t have the discipline.
How many nights I prayed for this: to let my work begin.
First we take Manhattan, then we take Berlin.

I don’t like your fashion business, mister.
And I don’t like these drugs that keep you thin.
I don’t like what happened to my sister.
First we take Manhattan, then we take Berlin.

And thank you for those items that you sent me.
The monkey and the plywood violin.
I practiced every night and now I’m ready.
First we take Manhattan, then we take Berlin

Remember me, I used to live for music.
Remember me, I brought your groceries in.
It’s Father’s Day and everybody’s wounded.
First we take Manhattan, then we take Berlin