Kategoria: Irantzu Epelde

Irantzu Epelde Zendoia

Gaurko sarrera Juana Ekioiz-i eskaini behar diot. Almandozen jaioa dugu Juana, 1925ean. Begi urdin, aurpegi zabala, gorpuzkeraz handia eta indartsua, nahiz adinagatik pixka bat makurtzen hasia egon. Haren begitartea ikusita, seguru gaztetan emakume ikusgarria izan zela. Begirada sarkorra. Beti-beti irribarre goxoa ezpainetan, eta kontakizunetan ezin alaiagoa. Ez omen duelako makur handirik izan bizian. Hala hobe. Bost seme izan ditu, eta bostak planttakoak atera. Halako harrotasun sano bat sumatzen zaio semeez zerbait kontatzen duenean. Gurasoak ere Almandozen jaioak zituen, eta senarra ere berdin. Etxeko hizkuntza nagusia euskara izan du betidanik, eta entzun egin behar da irrati esatari izateko moduko ahots eder horrekin solasean. Patxadarik galdu gabe, beti. Gazteleraz entzun izan diodanetan ere, dotorezia berarekin, eta fin.

Euskalkiaz gain Baztango erranairuak ikasteko aukera eman dit Juanarekiko hartu-emanak, eta berak esandako batzuk Baztango Hiztegia-n[1] ere aurkitu ditut orain. Hemen duzue bilduma txiki bat:

Maiatza fardo, erearoa klaro; orduen bilduko da ogie ta artoa franko.

Arizkunen beste aldaera honetan: Maiatza fardo, erearoa sano; urte ortan arto ta ogi franko.

Ogiek erran zuen: ttipie banaiz edo haundie banaiz, maiatzean burutuko naiz.

Maiatza, arto yale garratza.

Apirille biribille, zerrie urdandeian goseak hille; ez, eztago hille, puztena badabille.

Martxoan katuak pizilik ez, ta apirillean ateik ez.

Martxo lore, basa lore; apiril lore, batre baño hobe; maiatz lore, urre lore.

Gartzainen beste aldaera honetan: Otsail lore, batre lore; martxo lore, batre ez baño hobe; apiril lore, urre lore; maiatz lore, pare gabe.

Martxoan laño noraño, apirillean elurra haraño.

Bazko goiz balitz, martxoan ezpalitz.

Elur, melur, ez diet hire beldur; badiet etxean arto eta egur.

Baztandarra tuku-tuku, gasna erre yale, sure gan ta batre gabe.

***

Juanari, esker onez.

[1] Izeta Elizalde, Mariano. 1996. Baztango hiztegia. Iruñea: Nafarroako Gobernua.

Irantzu Epelde Zendoia

Gizakion ahots bidearen fisiologia den bezalakoa delako, dardarkariak hiru motatakoak izan daitezkeela irakur dezakegu Fonetika fonologia hitzez hitz eskuliburuan[1], ahoskuneari dagokionez behintzat. Gure inguruan arruntenak bi hauek dira: alde batetik, hobikariak (ad. urre), eta ubularrak, bestetik (frantsesezko carré hitzekoa, esate baterako). Azken horiei ubular esaten zaie ubulak edo ahogingilak dardara egiten duelako, mihiaren atzealdea joz. Hirugarren mota bat ere bada, Afrikako hizkuntza zenbaitetan ohiko dena, baina guk linguistikoki erabiltzen ez duguna (guk hotza adierazteko egiten dugun antzeko zerbait): ezpainkaria.

Euskaraz ez da, berez, hots ubularrik erabiltzen, baina badira hiztunak beren hizkuntza jabekuntzan egindako aukeragatik, arrazoi fisikoren batengatik edo frantsesaren eraginagatik (Iparraldeko euskaldunen kasuan), dardarkari hobikaria erabili beharrean dardarkari ubularra erabiltzen dutenak.

Azken horietaz nahiko nuke zerbait esan, jarraian.

«Les basques qui grasseyent ne font aucune différence entre r douce et r forte», zioen Gavelek[2], eta Mitxelenak[3], berriz, fenomeno berria dela berak “la introducción del grasseyement francés” deitu zuena, Urteren gramatikan ebakera hobikariaren lekukotasuna jasotzen delako, besteak beste (XVIII. mende hasieran, Donibane Lohizunen).

Fenomeno berria bada, hedatua ere bai, gaur egun: ehun bat heldu euskaldunen ahozko lekukotasunetatik, bi bakarrik dira, gazteenen artean, ebakera ubularra egiten ez dutenak, Iparraldean azkena egin ditugun grabazio saioetan (Ainhoako mutil bat eta Mauleko neska bat). Gainerako beste lekuko guztiek dardarkari ubularrak egiten dituzte aztertu ditugun ingurune fonetikoetan. Ebakera hobikaria aurkitzeko, adin bateko hiztunak behar dira, nahiz horietan ere ubularra ez den batere arrotza.

Aprobetxatu behar dut Ahotsak egitasmokoei zorionak ematearekin batera eskerrak ere emateko, egiten ari diren lan bikainari esker beraien uzta gure datuekin konparatzeko modua daukagulako, eta gainera sarean nahi duen guztiaren eskura. Hartzen baditugu adin bereko bi emakume lapurtar, adibidez, Hélène Legarto donibandarra eta Extefana Irastorza hendaiarra, 89 urtekoak biak, eta Ahotsak webguneko audioak poliki entzuten baditugu (merezi du! eta ez ahoskera kontuengatik bakarrik), antzemango dugu nola donibandarrak dardarkari ubularrak erabiltzen dituen sistematikoki, eta hendaiarrak, berriz, hobikariak. Eta hori, biak eskualde berekoak eta kintoak izanda.

http://www.ahotsak.com/donibane-lohizune/

http://www.ahotsak.com/hendaia/

Oraindik fenomeno berriagoak hauteman ditzake gaur egun ikertzailearen belarri finak horretara jarriz gero, batez ere lekuko gazteenen ahoskeretan: i) egitura hitzeko dardarkari bakuna bezalakoak ubularra ahoskatzea suertatzen da batzuetan Iparraldean, nahiz ez dagoen oraindik ikertua fenomeno honen hedadura, ez noiz eta nola gertatzen den ere; ii) ekarri hitzeko dardarkari anizkuna ttak moduan ahoskatzea gertatzen da beste batzuetan; hau da, ere hitzean bezalaxe: ekari. Ikertu gabe dago berrikuntza honen hedadura ere.

Bi kasuetan, hizkuntzaren aurkakotasun fonemiko bat galtzen da. Ikusteko dago aurkakotasuna ingurune jakin batean bakarrik galtzen ote den, edo denetan. Akerak adarak okerak izango ote ditu inoiz?

[1] Oñederra, L. 2004. Fonetika fonologia hitzez hitz. Bilbo: EHU, 63. or.

[2] Gavel, H. 1929. Éléments de phonétique basque, 239. or.

[3] Mitxelena, K. 2011 [1961] Fonética histórica vasca. In Lan Guztiak, VI. liburukia, 270. or.

Irantzu Epelde Zendoia

Irundarren hizkuntza ohitura eta erabileren berri ikusteko eta ikasteko leku aproposa da Irungo Udal Musika Eskola eta Kontserbatorioa. Arratsaldeetan, joan-etorri handiko ataria izaten da Kontserbatorioko eraikin gotorraren sarrera nagusia: umeak, gazteak, gurasoak eta aitona-amonak sartu eta irten, etengabe, tresnak bizkarrean edo lepotik zintzilik, gehienak.

Azken urteetan, poza ematen du euskarak bertako familien aho-ezpainetan, apurka-apurka eta nekeziak nekezia, gora nola egin duen ikusteak, ez bakarrik gurasoekiko hartu-emanetan, baita haur eta gazteak beraien artean eta beste inor ikusmiran ez dutela ari direnean ere. Hiri erdalduna da Irun; erdalduna, oro har, eta mugako hiria izanik, gainera, ezaugarri bereziak dituena. Ez naiz inoiz bertan bizi izan, baina gertu samar daukat bizitokitik, eta badaukat esatea aski ongi ezagutzen dudala. Irundar batzuk ere bai, eta badakit horietako askok azken urteetan ahalegin handia egin dutela, eta guztiz beharrezkoa, hirian eta bailaran euskara biziarazteko. Horretan ezin da, nire ustez (eta garbi esanda, kide izan gabe), aipatu gabe utzi Irun Iruten elkarteak euskara hauspotzeko egin duen eta egiten duen lan eskerga.

Horiek denak nerabiltzan neure artean, kolore eta neurri guztietako paper muturrez josita egon ohi den iragarki oholari begira nenbilela, lehengo batean. Halako batean, begira eman zidan erdi parean gelditzen zen oharretako batek, osoki euskaraz idatzita zegoelako, beharbada. Honelako zerbait jartzen zuen:

Lepoko erloju bat galdu da.
Lepokoa kolgante bola bat da, eta barruan erloju bat du.
Kolgantea enara baten irudia du.
Aurkitu baduzu, mesedez, idazkaritzan utzi.
Eskerrik asko.

Pentsatu nuen bailaran oso arrunta dela kasu ergatiboa ez markatzea ahozkoan (hiztun edadetuak alde batera utzita), baina gutxiagotan ikusi izan dudala idatzizko testu batean, hau labur-laburra bazen ere. Jende eskolatu gehienak ergatiboaren araua ongi ikasia duela pentsatu nuen, eta idatzian eusteko joera izaten dela, askotan behintzat.

Jo dut ‘Egungo gazte mintzairaren hainbat ezaugarri’ lanera[1], Iruñerriko gazteen ahozko jardunetan nolako adibideak topatuko. Hara hemen:

Bai, ni egin dut.
Udala egiten du.
Ni ez daukat ezta hori.
Hori ni daukat disket batean.
Ni egin nituen.
Ni ez dut inprimagailua.

Hara. Adibide horiek ikusi orduko, beste zerbaitek eman dit begira: pertsona izenordainak dira ia denak, eta hain zuzen kasu horietan askoz ere naturalagoa egiten zait, niri behintzat, batere subjekturik ez agertaraztea ahoz, euskarak bere-berea duen legeari segika. Lege hori indarra galtzen ari da, nonbait, zenbait eskualdetan.

Subjektu ergatiboaren eta aditz iragankorraren arteko komunztadurarik ezak ez ninduke harritu behar gaurgero, luzaz entzun izanagatik euskarak behar-beharrezkoa eta ezin utzizkoa duela ergatiboa markatzea, anbiguotasunak saihesteko eta subjektua subjektu dela garbi adierazteko. Hots, bestela esanda, hiztunak esan nahi duen hura solaskideak behar bezala ulertu ahal izateko. Ez dago hurrean! Inork zalantzarik ba ote luke, bestela, goiko ohar hori irakurtzean, enara baten irudia duena zintzilikarioa dela?

Beharbada, ergatiboa ez markatze horretan mailak eta mailak daude, eta akaso ez da gauza bera izen soil bat markatu gabe uztea, pertsona izenordain baten aldean. Ergatiborik markatzen ez duten hiztunetan, edo batzuetan bai-besteetan ez egiten dutenetan, ez dut uste xehetasunez ikertu denik zein ingurunetan bai eta zeinetan ez, zein hiztun motak bai eta zeinek ez. Hizkuntzaren herdoildurarekin lotua egon daiteke gertakari hau, baina, beharbada, ez beti. Okerreko bidetik ote nabil?

Irantzu Epelde Zendoia

Euskaraz eta erdaraz, batera, etortzen diren testu idatzi arrunten euskarazko bertsioek emango didate gaurko sarrerarako hizpidea. Berdin da jatetxe bateko menua, iragarkiren bat, gutun-abisuren bat edo edozein eratako oharra izan. Beti edo ia beti izaten diot halako beldur moduko bat euskarazkoari…

Adibidekoa, esate baterako, gaztelania hutsezko gidaliburua da, nire egoeran dauden (edo egon diren) milaka emakumek goitik behera eta arretaz irakurri dutena, eta, bide batez, guztiz praktikoa eta erabilerraza.

Lastima: sarrerakoa bakarrik dator bi hizkuntzetan.

***

Ama maitea,

Haurdun dagoen emakumea urteetan zaindu dugulako, uste dugu zuen beharrak eta zalantzak ezagutzen ditugula. Aldi hau da agian, zuen bizitzako garrantzitsuena, eta bete-betean gozatu ahal izateko, beharrezkoa da zuen kezka eta estutasun naturalak baretuko dituen informazio on bat izatea.

Gure taldeak, 10 profesional baino gehiagok osatua (ginekologo, emagin, pediatra eta biologoak barne), gida hau landu du zuen ardurak asetzeko.

Ez dago dena hemen. Zaintzen zaituen gure taldeko medikuak jakingo du nola bete geratzen diren hutsuneak.

Gure erlazioak elkarrenganako konfiantza du oinarri. Ez beldurrik izan kezkatzen zaituen edozein zalantza galdetzeko.

Haurdunaldia ez da gaixotasun bat. Presta zaitez beraz gozatzeko eta zure bikoteak zure gutizietan atsegin eman diezazun.

Zure mediku taldea.

***

Apreciada mamá,

A través de muchos años de experiencia en la atención de la mujer embarazada creemos conocer vuestras dudas y necesidades de conocimiento. Esta etapa en vuestra vida es quizás la más importante y para poder gozarla en plenitud, es necesaria una buena información que apacigüe vuestras naturales preocupaciones y angustias.

Nuestro equipo formado por más de diez ginecólogos, matronas, pediatras y biólogas ha elaborado esta guía para satisfacer la mayoría de vuestras inquietudes.

No está todo aquí, el médico de nuestro equipo que te atiende sabrá cubrir los vacíos que naturalmente existen. Nuestra relación se basa en la mutua confianza, no dudes en consultarnos todo aquello que te preocupa.

El embarazo no es una enfermedad, prepárate para disfrutarlo y que tu pareja te complazca en todos tus “antojos”.

Tu equipo médico.

***

Bukaeraz, no comment. Eta… asmatu baietz zein den zeinen itzulpena?

Irantzu Epelde Zendoia

«Egin naiz odola Plastikan» bota zion harro zortzi urteko muttikoak ez aspaldi bere anaiari, eskolan, eskulanetarako astero hartzen duten tartean egindako maisulana erakusten ziola. Urratu txiki bat zeukan ezkerreko eskuan, tresnaren baten ertzak-edo eragindakoa. Esango banu ezin sinetsiz bezala gelditu nintzela begira, ez nintzateke egiatan ibiliko, egin naiz mina eta holakoak ere adituta nagoelako tarteka, etxean berehalakoan min hartu det! zuzentzen badiete ere (eta, aitaita-amamak inguruan egokitzen baldin badira, errieta tonuan gainera, ume hauek ez al dakie bihar dan bezela hixketan edo ze?). Hortara jarrita belarria, maiz antzean entzuten dira honelakoak Hegoaldean, eta ez haur hizkeran bakarrik, ezta egin aditzarekin bakarrik ere. Adibidea Iruñean[1] bildutakoa da, unibertsitateko ikasle gazte batek esandakoa:

Eta gero… erosten zara chorradita bat edo beste chorradita bat.

Atzo bertan, lagun baten ahizparekin topo egin, eta soinean zeraman gona politaz komentarioa egin nionean, «Zuloaga kaleko denda berrian erosi dut. Arropa ona dute, kalitatekoa, eta gonaz gain hartu naiz neguko jertse lodi bat eta bi galtza pare», erantzun zidan hogeita lau urteko neska gazte euskaldun zaharrak.

Neure artean nerabilen aditz hauen laguntzaile berrien azpian zer dagoen, gardena baita, eta gogora etorri zitzaidan iaz IKERen prestatu genuen lan bat[2], egin-en forma arazleetan Iparraldean ikusi dugun beste berrikuntza edo berrikuntzagai —denborak esango— baten ingurukoa:

Euskalki guztietan, [izena + aditz arina] moduko egituretan (adibidez, irri egin, negar egin, lan egin…), datiboa erabili izan da forma arazleetan aditza iragankorra denean:

Amak niniari negar eginarazi dio.

*Amak ninia negar eginarazi du.

Ordea, gaurko nafar-lapurtera mintzatuan, belaunaldi gazteenean bereziki, ez da arraroa (zuk) (ni) irri eginarazten nauzu bezalakoak entzutea eta biltzea, gure kasuan[3], (zuk) (niri) irri eginarazten dautazu ‘didazu’ bezalakoen lekuan. Horrenbestez, orain arte ezinezko-edo ziren egitura batzuk indarra hartzen ari dira hiztun batzuen hizkeran behintzat, berriki arte edozein aditz iragankorrekin aukera bakarra datiboa azaltzea bazen ere.

Gogoetarako gaia eman zigun orduan kontu honek, oso litekeena delako aldaketa, gertatzekotan, euskararen barne aldaketa bat ez izatea, baizik eta, errazago, gehientsuenetan bezala, causee delakoa (ninia) frantsesez akusatiboa izateak ekarria. Min eginda edo minik egin gabe, baina egin naiz mina, odola, permanentea eta abarren parean, zeinek bere erdaratik edanez.

Irantzu Epelde Zendoia

Berriz ere ikusten da askok ez dutela denbora komunztadurarik egiten (frantsesaren eraginez, seguru ere), baina ezin ukatu subjuntiboa oso erabilia dela talde honetako hiztunen ezpainetan, elizitabide berezi honen bitartez lortutako erantzunetan behintzat. Beharbada hizkuntzaren erabilera zaindua egon liteke, berriz ere, honen oinarrian. Forma prestigiotsuak dira hauek, eta halakoek denboran irauteko joera izaten dute. Ikus dezagun, ba, denborak zer ekartzen duen!

Irantzu Epelde Zendoia

Berrogeita hamabost urte ditu gaur egun, eta Oxford inguruko herri txiki batean bizi da, Gallowstree Common-en. Arnasa falta zitzaiola kontatzen du gaztaroko Euskal Herri hartan, Urolaldeko herri oraindik txikiago batean bizi zeneko garai haietan, eta horregatik erabaki zuela Ingalaterrara joatea, ingelesa ikasi behar zuela eta. Ingelesa ikastearena aitzakia zuela aitortzen du orain, eta kabitu ezinik bizi zelako alde egin omen zuela bere bizitzako une erabakigarri hartan. Ibili guztia erromeria. Hogei urte zituen orduan, eta, beraz, bizitza erdia baino gehiago darama han. Euria galanki bota du geroztik, eta urte hauek denak ez dira alferrik joan. Ezagun du hizkeran ere. Hiztegian bereziki, nabarmen antzematen zaio: txikitan ibiltzen zituen hitz eta esamolde asko modu naturalean erabiltzeko gai da oraindik, formolezko ontzietan gordeta egon balira bezala. Blog honetan bertan Juan Luis Zabalak 2013/03/28-ko sarreran erakutsi zituenak bezalako txikitako hitz eta esaera mailegatu eta txokanteak naturalki ateratzen zaizkio. Dagoeneko ez dira, ordea, horren naturalak, batzuk behintzat, urtero bisitatzen dituen iloba gazteen hizkeran. Badakizue, geltoki, eskaintza, egoera, egitura, berezi, prestaketa, antolatu, gune eta xehetasun bezalakoek ordezkatu dituzte bere txikitako estáziyo, oferta, sitúaziyo, estrúktura, espézial, prepáraziyo, orgánisatu, zóna eta detalle bezalakoak.

Gogora etorri zait, hau idaztean, Koldo Zuazoren Euskalkiak. Euskararen dialektoak liburua[1]. Hartan badu kapitulu bat Ameriketako euskarari eskainia, eta handik jaso dut ondorengo pasartea:

Nabarmentzekoa da, horren harira, zuzen edo oker hainbat hitz eta esapide sortu edo berpiztu direla Euskal Herrian joan den aspaldian: aburu, ahalbidetu, azpiegitura, baldintza, baliabide, bideragarri, bilakaera, ekidin, elebitasun, euskalki, hedabide, helegite, idazkari, kutsadura, lorpen… Jakina, berrikuntza horiek erabat arrotz gertatzen zaizkie Ameriketan bizi direnei –baita Euskal Herrian bertan bizi garen zenbaiti ere, egiari zor–, eta alderdi horretatik begiratuta, «arkaistagoa» agertzen da Ameriketako euskara.

Berezkoa dute hizkuntzek aldakortasuna, eta belaunaldien arteko kontrastea ez da hutsaren hurrengoa, hemen eta edonon. Euskal Herrian baditugu honen adibide garbiak. Adibidez, Urdazubin, gazteen hizkera Hegoaldera begira dago guztiz. Hala erakutsi zuen Estibalitz Montoyak bere doktore tesian[2]. Eta institutura doazenean, irakasleak izan daitezke nafarrak, gipuzkoarrak, bizkaitarrak… Azkenean, ikasten duten euskara Hegoaldeko batu antzeko bat da. Aldiz, Urdazubi eta Zugarramurdiko adineko jendeak, oraindik ere, jarraitzen du Iparraldeko ezaugarri batzuekin; halere, Iparraldean azken 50 urteotan zabaldu diren berrikuntzak ez dira mugako bi herri horietara heldu, eta ezta helduko ere, azken urteetako joeren arabera…

Irantzu Epelde Zendoia

Gauza jakina da euskaraz ez dagoela, berez, izenordain bihurkaririk. Pertsona izenordain indartu baten genitiboa buru izenarekin konbinatuz osatzen ditugu gehienetan bihurkariak, edo hala osatu izan ditugu orain arte behintzat. A grammar of Basque askotan ibili dut eskuen artean azkenaldian, eta, berriro ere parean aplikatu zaidanez, jakin-mina piztu zait, gaiaren inguruan zer ekarriko. Jo dut izenordain bihurkarien atalera, erreferentzia zehatzagoen bila. Adibide hau dator aurrena:

Ispiluan ikusi dugu (*ditugu) geure burua.

Alegia, pluraleko komunztadurarik ez duela onartzen egitura honek aditzean, non eta ez den erabiltzen geure buruak, singularraren ordez. Ados, honaino. Ez da hori, ordea, gaurko sarreran azaldu nahiko nukeen gaia. Beste hau da: Larry Trask-i zor diogu izenordainen azpiatal osoa liburuan. Bere laburrean, zehatza da azpiatala, eta bitasun baten aipamena dakar pasarteetako batean. Honela dio:

Many western speakers use a different reflexive construction, in which the transitive verb is construed intransitively and no reflexive NP is present: Ispiluan ikusi naiz ‘I saw myself in the mirror’. This second construction is not possible with verbs of emotion, like maite *edun ‘love’.[1]

 Aspalditxotik konturatuta nengoen Txingudialdeko haurrek —ondoena ezagutzen dudan alderdia aipatzeagatik— ez dutela -(r)en burua batere erabiltzen, eta goiko bi aukera horietan Ispiluan ikusi naiz-en tankerakoak bakarrik ibiltzen dituztela bihurkarien ordainetan, nahiz gurasoen/aiton-amonen hizkeran hala ez izan. Eta familia euskaldunetako umeez ari naiz. Umeez, eta ez horren umeez. Nik uste many western speakers esatean adin tarte zabala kabitzen dela hor gaur egun, nahiz ondotxo dakidan Euskal Herri barruan toki batzuetatik besteetara alde handia dagoela honetan ere. Adibidez, badakit Urolaldean bestela direla kontuak, eta ez hiztun gazte eta helduetan bakarrik, baita neskakoskorretan eta mutilkoskorretan ere.

Eta mendebalekoak ez diren hiztunekin zer gertatzen da? Eusten ote diote -(r)en burua egiturari? Trask-en pasartean, mendebaleko hiztunei bakarrik egiten zaie erreferentzia, bitasunak Ipar Euskal Herrian tokirik ez balu edo gertatuko ez balitz bezala. Jakin-mina duenarentzat, orain-oraingo datuekin azal dezagun zein den gaur egungo egoera Iparraldean, azaletik bada ere. 2013-02-12ko sarreran aipatu nizuen ahozko corpusa erabiliko dut erakutsi nahi dudanaren oinarri (www.norantz.org), honelako bitasunak eta orokorrean berrikuntzak agerian jartzeko lanabes egokia delakoan. Gure galdetegiko bi galdera bakarrik hartuko ditut adibidetzat, luzeegi joan ez dadin kontua, hain zuzen Trask-en goiko adibideetako bi aditzak kontuan hartuta: maite izan eta ikusi.

Gatozen lehenbizikoarekin.

C32 galdera- Je ne m’aime pas beaucoup.

Orduko hartan kontatu nizuen bezala, Iparraldeko 59 lekukori galdetu genien frantsesezko perpaus horiek euskaraz nola esango lituzketen, eguneroko jardun arruntean. C32a honela euskaratu zuten gure berriemaileek:

1. 60 urtetik gorakoetan (guztira 15 informatzaile), denetatik denek -(r)en burua egituraren bitartez: Eztut biziki maite ene burua, eta antzekoekin (hitzordena eta hiztegiko edo ahoskerako aldaera txikiren bat gorabehera, tokian tokiko kolorea emanez).
2. 40-60 urte arteko berriemaileak 12 izan genituen guztira, eta horietatik bik ez beste guztiek erabili zuten -(r)en burua. Hori erabili ez zuten bi lekukoek itzulpen hauek eman zizkiguten:
   • Ez naiz biziki gustatzen (emakume amikuztarra, 54 urtekoa, frantses hutsean eskolatua).
   • Ez naiz ainitz maite (emakume baxenabartarra hau ere, 51 urtekoa, frantsesez eskolatua eta urte askoan Euskal Herritik kanpo bizi izandakoa).
3. Azkenik, lekuko gazteenekin honela atera ziren kontuak: guztira 32 gazteren datuak bildu genituen (18-35 urte artekoak denak), eta Ez naiz biziki/ainitz/asko maite erantzun zuten horietako 13k, tartean etxe euskaldunetako eta hiru probintzietako lekukoek: Zuberoan, Lakarri eta Santa-Grazikoak; Nafarroa Beherean, Behauze eta Baigorriko bik; Lapurdin, Sara, Milafranga, Azkaine, Kanbo, Hendaia eta Baionako bik. Gainerako 19 gazteek -(r)en burua egitura erabili zuten goiko perpausa euskaratzeko eskatu genienean.

Trask-en goiko aipuan irakurri berri dugu maite izan bezalako aditzekin ez dela erabiltzen forma iragangaitzik, edo ezin dela, baina, alde batetik, badira 10 urte Gramatika argitaratu zela, eta, bestetik, gaurko hiztun arrunten ahozko datuak ikusiz, argi dago gertatu gertatzen dela, eta ez Hegoaldeko hiztunetan bakarrik. Bat-bateko 59 erantzunetatik 15 kasu gehitxo lirateke kontrakoa esateko.

Bigarren galderaren kasuan, oraindik emankorragoa da forma iragangaitza, edo honen aldeko joera:

C33 galdera- Vous vous êtes vu dans ce film?

1. 60 urtetik gorakoetan, bakarrak erabili zuen: Ikusi zira filma horretan? Gainerakoek, espero genuen bezala, Ikusi duzu zure burua filma hortan? itzuli zuten perpausa, berriz ere hitzordena edota hiztegiko aldaeraren bat gorabehera.
2. 40-60 urte artekoetan, 3k (lehengo biek eta hirugarren emakume batek) erabili zuten forma iragangaitza, eta 9k -(r)en burua.
3. Azkenik, 18-35 urte arteko 32 gazteetan, 17 gaztek itzuli zuten Ikusi zira filma hortan?, eta gainerako 15ek -(r)en burua egituraren bidez.

Nabarmentzekoa da azken multzo horretan gehiagok erabili zutela forma iragangaitza, -(r)en burua baino. Berriz ere ohartarazi behar da datuen elizitabide nagusia itzulpena izateak ekar ditzakeen ondorioez, baina, halere, 32tik 17 ez da inola ere hutsaren hurrengoa. Batzuetan, gainera, hiztuna jakitun da kontraste garbia dagoela belarriak entzuten duen horren eta ezpainetatik ateratzen zaionaren artean, ingurumena eta solaskidea nolakoak dituen. Aukera baldin badaukazue, entzun, bestela, JOAI[2] lekuko gaztearen erantzuna, C33ko itzulgaia bota nionean: lotsatuta bezala, parre txikiak ateratzen zitzaizkiola, aitortu zidan etxekoek bestela erabili arren berak Ikusi zira filma hortan? errazago esango lukeela, «itsuskeria» iruditu arren, bere hitzetan esateko.