Kategoria: Asier Larrinaga

Asier Larrinaga Larrazabal

Serie honi ekin nionean, orain hil batzuk, Nafarroako gobernuan zirenek jarrera guztiz pasiboa ―areriozkoa ez esatearren― zeukaten euskararen sustapenarekiko, Nafarroako agintariek 1979tik 2015eko maiatzera arte eduki duten bezala. Jarrerak berak kezka handia eragiten zidan, baina handiagoa jarrera horri eusteko argudioek. Hil hauetan, kontrargudio batzuk eskaini ditut ―hau, hau eta beste hau―, eta Jose Iribas Nafarroako Hezkuntza kontseilari izan dena egin dut nire mezuen hartzaile.

Ez dut aurreikusten halako mezu gehiagoren beharrik, Nafarroak lehen aldiz lehendakari euskalduna izan behar baitu, baina ez dut gogoeta hau itxi nahi Iribasen orain dela hil batzuetako esanak gogoratu barik. Iribasen arabera, nafar bat ez da nafar hobea euskaraz jakiteagatik, ez espainiar bat espainiar hobea flamenkoa dantzatzen jakiteagatik. Hitzen mamia garrantzitsua da, baina garrantzitsuena, intentzioa: euskara gutxiestea, huskeria baten pare uztea.

Gehienetan, halako argudioak darabiltzatenek errespetu-koloreko berniz batekin estaltzen dituzte euren hitz umiliagarriak. Errespetu handiz hartzen dute batek euskara ikasi nahi izatea, baina errespetu bera nahi dute arku-tiroa ikasi nahi dutenentzat. Ez dute trabarik jartzen euskara-eskolak antola daitezen, baina erraztasun berdina nahi dute makrame-ikastaroak antolatzeko.

Euskararen balioa ezdeuskerien mailara jaitsiz, euren ezjakin-mailara jaitsi nahi gaituzte elebidun garenok, kultura bi ditugunok, munduan ibiltzeko komunikazio-baliabide bat baino gehiago erabil dezakegunok.

Eraso-argudioa: Batzuek euskara ikasi nahi dute; beste batzuek dantza flamenkoa, eta hori ere errespetagarria da.
Defentsa-argudioa: Ez nauzu zure ezjakin-mailara jaitsiko.

Euskara jakiteak hizkutza bat jakiteak duen balioa du, inondik inora ere konparatu ezin dena flamenkoa dantzatzen, makramea egiten edo musean jokatzen jakiteak duen balioarekin. Euskarak, ordea, ez du kosturik halako ondasunaren jabe egin nahi duenarentzat. Euskaldunok, gainera, doan eta atseginez partekatzen dugu, euskara zenbat eta banatuago aberatsago sentitzen garelako. Iribasek eta konpainiak, partekatu beharrean, euskarari uko egin diezaiogun nahi dute, ezin baitezakete eraman hain hizkuntza apal batek agerian uztea zein ezgauza eta zein ezjakin diren.

Nafarroan, garai berri bat hastekoa da, eta euskara sustatzearen aurkako argudio ergelak itzaliz joango dira. Beraz, gauza bat baino ez diet esan nahi Nafarroako legebiltzar eta gobernu berriei: nafar gaztetxoek ETB1eko “Gu ta Gutarrak” ikusi beharra dutela, une honetan gure pantailetan 12-16 urtekoentzat dagoen programarik onena da eta.

Asier Larrinaga Larrazabal

EZARTZEA

Javier Esparza, Nafarroako presidente izan nahi zuen upntarra, ez zen txikikerietan ibili hauteskunde-kanpainan. Nafarroako hezkuntza-sistema estatuko onena zela bota zuen eta, hori nahikoa ez balitz bezala, hobetzen jarraitzea agindu zuen. Berak irabaziz gero, ikasle guztiek ingelesa menperatuko zutela ikasketak amaitutakoan. Euskaraz, hitz erditxo bat ere ez. Euskara, nonbait, eragozgarri baino ez zaio estatuko hezkuntza-sistemarik onenari. Ez da gauza berria eta, dagoeneko, behin barik, birritan ahalegindu naiz ikuspegi horren kontrako argudioak eskaintzen.

Euskararen sustapena alde batera uzteko, oso argudio ezaguna da —hauteskunde-sasoian batez ere— herritarren benetako kezkak beste batzuk direla esatea. «Herritarrak benetan kezkatzen dituena lana da». «Herritarrak benetan kezkatzen dituena politikagintzako gardentasuna da». Eta hala. Ez dut nik ukatuko lana, gardentasuna, bizikidetza, osasuna eta beste mila problema kezkatzeko modukoak direla, baina konbentzimendu berarekin esan behar dut identitatea egiazko kezka dela edonorentzat.

Oso modu sinplean esatearren, identitatea sentimendu bat da, talde bateko kide izateko sentimendua. Normalean, talde edo komunitate bat baino gehiagotako kidetzat daukagu geure burua, pertsonaren nortasunak hainbat alderdi dituelako. Budista izateak kidetasun-sentimendu jakin bat ernarazten dit. Begoñako elizatean jaioa izateak, beste bat. Txistulari izateak, beste bat. Diabetikoa izateak, beste bat. EiTBn lan egiteak, beste bat. Eta, jakina, euskalduna izateak, beste bat. Sentimendu horietako batzuk konkomitanteak izan daitezke, eta beste batzuk, frikismoak. Sentimendu horietako batzuk kili-kili bat baino arin eta azalekoagoak izan daitezke, eta beste batzuk, transzendentalak. Hizkuntzak eragiten dituen sentimendu identitarioak sendo eta erabakigarrienetakoak izaten dira.

Pertsona batzuek larruazal kontrako larruazalaren berotasunean baino ezin dute sentitu taldekoak direla. Beste batzuk ezin erosoago sentitzen dira komunitate birtualetan. Baina babesa behar dugunean, elkartasuna, amultsutasuna, atxikimendua, aterpea, begikotasuna, urgazpena… badakigu nora jo: gure taldera, gure komunitatera. Zeren solidaritate-sareak identitateak ehuntzen ditu, ez bestek. Mozolo batek baino ezin dezake esan identitatea ez dela herritarren benetako kezka.

Eraso-argudioa: Herritarren benetako kezka gazteen enplegua da / osasuna da / haurren hezkuntza da / kaleko segurtasuna da.
Defentsa-argudioa: Identitatea lehen mailako kezka da edonorentzat.

Oso erraz igartzen dira kezka hori ahantzarazteko edo alde batera utzarazteko ahaleginak, batez ere ingelesaren bandera airean datozenean. Egia da mundu globalizatu honetan ingelesa ez dakienak ez duela gauza handirik egingo, baina hortik atera behar den ondorioa ez da ingelesa lehenetsi behar dugunik euskararen aurretik. Egungo munduan ingelesa euskara baino garrantzitsuagoa eta baliagarriagoa dela esatea argudio ustel bat da gure hezkuntzaren testuinguruan. Argudio ustela, bera darabilenak jakintzat ematen duelako gaztelania / frantsesa ez dela zalantzan jartzen. Argudio ustela eta maltzurra, bera darabilenak ondo dakielako hizkuntza faktore identitario berebizikoa dela.

Egunokaz, oso gogoeta interesgarriak irakurri ditut ingelesaren gai honek unibertsitatean eragiten duen problematikari buruz. Lehena, Igone Zabalak plazaratu zuen foro honetan bertan eta, asteon, Estitxu Garaik datu oso interesgarriak ekarri dizkigu. Jakin aldizkariaren 207. alean, bestalde, lan bi agertu dira gaiarekin lotuta. Bata Ane Larrinagak eta Mila Amurriok atera dute, eta bestea Karmele Artetxek.

Nik ideia bi baino ez ditut erantsi nahi. Lehena, aniztasuna balioesten ikasten / irakasten ez badugu etorkizuna amerikanizazioa dela. Nik miresmenez maite ditut Estatu Batuak, baina zer espiritu-pobrezia handia jasango lukeen gizateriak denok trokel bereko piezak izango bagina! Pena handiz irakurtzen ditut honelako albisteak, argi erakusten digutelako baliagarritasunaren logikak uniformizaziora garamatzala.

Bigarren ideia da ez dugula geure burua beste batzuek ezarritako mugimenduaren inertzian jausten utzi behar. Geure estrategiak behar ditugu.

Unibertsitatearen gaiari berriro helduta, ingelesa sartu behar den ala ez pentsatzen hasi aurretik, zer unibertsitate behar dugun pentsatu beharko da. Zalantza barik, gizarteak behar dituen profesionalak prestatzen dituena: gure inguruneko estandarren arabera formatuak eta ―engainatuta ez banago― euskaldunak.

Horraino bat etorriz gero, hurrengo, estrategiak datoz. Esan bezalako formazioa eskaini behar duten irakasle eta ikertzaileak ezin daitezke euren unibertsitateko txokoan jesarrita egon, jakina, baizik beste unibertsitate batzuekin eta beste jakintza-gune batzuekin etengabeko harremanean. Euren lanak eta emaitzak nazioartean zabaldu behar dituzte. Eduki dezagun, bada, gure unibertsitateetan itzulpen-zerbitzu on bat. Eta bidal ditzagun gure irakasle eta ikertzaileak beste unibertsitate batzuetako ikerketa eta proiektuetan lan egitera, mundu zabaleko mintegi eta sinposioetan parte hartzera, hemengo zein kanpoko enpresetan kolaboratzera.

Ahalegin horietaz gainera gure unibertsitateetako klaseetan ingelesa sartu behar dela aldarrikatzen denean, nik euskarari lekua kentzeko azpijokoa sumatzen dut, eta ez gure gizartearen interesen aldeko estrategia. «Euskarazko klaseek ez dute nazioarteko ikaslerik erakartzen». «Euskarazko adarrei eustearren, beste inon mailarik emango ez luketen irakasleak kontratatzen dira unibertsitatean». «Euskal unibertsitarioek mestizajea bizi behar dute». «Euskarazko talde askotan, pertsona bat edo bi baino ez dira batzen». Askok halakoak botatzen dituzte, inferentziarik egin gabe, baina ondorioa garbi baino garbiago utzita: lau abertzaluko menditarri atsegin emateagatik, eragozpenak, xahubidea eta kalitate-galera besterik ez zaio ekartzen unibertsitate-sistema osoari.

Lehengo bera diot: bide horrek amerikanizaziora garamatza halabeharrez. Tamalgarria da eramus askoren esperientzia entzutea. Egon diren lekuan egon direla, ingelesez bizi izan dira, ingelesez ikasi dute, eta pizzak eta burgerrak jan dituzte nagusiki. Euskaldunok ez dugu burbuila baten barruan egon behar, baina ez dugu gure identitatearen defentsan amore eman behar. Zein da EHUra erasmusak erakartzeko prezioa? Euskarari eta euskal kulturari ―gure identitateari― gero eta leku txikiagoa egitea? Doazela, orduan, etorri diren lekutik!

Asier Larrinaga Larrazabal

Laster datoz hauteskundeak EAEn eta Nafarroan, eta hainbat alderdik euskararen gaia atera dute giroa asaldatu eta hedabideetan lerroburuak irabazteko asmoz. Gordinki jotzen dute euskararen sustapenaren aurka, betiko argudio sinple eta sinesten errazak erabiliz, baina euskaltzaleak hasi dira behar bezala erantzuten. Zoragarria iruditu zitzaidan Estitxu Garaik orain egun batzuk esandakoa. Nik neuk, serie bat hasi nuen aurrekoan, sinplekeriak gezurtatzeko eta kontrargudioak eskaintzeko.

Lehengoan, Iribasek botatako hitzekin hasi nintzen. Handik egun batzuetara, Idoia Mendiarenak entzun genituen eta, geroago, De Andres eta Oyarzabalenak. Gaurko post hau, dena dela, Joseba Arregiri zuzendu behar nioke, berea baita azken hiruron ideien gurasotasuna.

Arregik «Consideraciones sobre las bases de la política lingüística» atera zuen 2008an La política lingüística vasca a debate tituluko liburuan. Euskarazko bertsioa ere badago Interneten. Ez nuke inor aspertu nahi, baina uste dut interesgarria dela Arregiren artikulua laburbiltzea. Sei puntuko eskema bat baino ez da izango.

1. Ardanzaren koalizio-gobernuaren garaian, eskola eta administrazioa euskalduntzeko adostasuna lortu zen Euskal Autonomia Erkidegoan.

2. Adostasun horretan, erdaldun elebakarrek oso eskuzabal jokatu zuten, euskaren aldeko keinuak gizartearen integrazio politikorako eta biolentziaren arazoaren konponketarako balioko zuelakoan.

3. Ibarretxeren garaian, elebakarrekiko adostasuna hautsita, ezker abertzalearen gogoko jarrerak bultzatu ziren; funtsean, euskara hizkuntza nagusi modura ezartzea administrazioan eta hezkuntzan.

4. Politika hori guztiz bidegabea da, erdaldun elebakarrak administrazioko lanposturik onenetatik kanpo uzten baititu.

5. Bidezkoagoa litzateke EAEko administrazio publikoa gaztelaniaz bakarrik mintzatuko balitz. Hala ez lirateke erdaldun elebakarren eskubideak urratuko, ezta euskaldun elebidunonak ere, gaztelaniaz jarduteko gaitasuna ere badugu eta.

6. Azken batean, ameskeria hutsa —«postmodernismoaren ezaugarria»— da arazo guztiak konpon daitezkeela sinestea. Hizkuntza-eskubideen gatazka konponezina da, % 100 baino handiagoa baita euskaldun elebidunon eskubideak eta erdaldun elebakarren eskubideak gehitzeak ematen duen batura.

Oso erraz erantzun dakioke argudiaketa horri.

Eraso-argudioa: Eskubide-gatazka dagoenean, ez da bidezkoa euskaldun elebidunen  eskubideak erdaldun elebakarrenen gainetik ezartzea.
Kontrargudioa: Ez dago inongo gatazkarik. Legeak zehazten du zein diren eskubideak,  eta eskubideak denontzat dira.

Oso garbi dago kontua. Administrazioarekin euskaraz aritzea eskubide bat da EAEko herritar guztientzat, Euskararen Normalizaziorako Legean jasoa. Funtzionario izatea ez da eskubidea inorentzat, ez EAEn, ez Chinchonen. Funtzionario izan nahi duenak gizartea ondo zerbitzatzeko gaitasunak eta ezagutzak badituela frogatu beharko du.

Konforme ez dagoena parlamentuan ahalegin daiteke gauzak aldatzen. PSOEk eta PPk 43 hiletan izan zuten gehiengoa Eusko Legebiltzarrean eta, hala eta guzti, ez zuten debate linguistikoa sustatu. Pentsa liteke, agian, errentagarriago zaiela euskararen gaia hauteskunde-kanpaina guztietan ateratzea betiko konpontzea baino. Nik nahiago dut pentsatu Nafarroako kasuak ikaskizuna eman digula denoi: herritarren nahia eta borondatea euskarari heltzea bada, alferrik da legebiltzar bateko zenbakiekin jokatzea edo gobernu baten jarrera pasibo-agresiboarekin boikotatzea.

Asier Larrinaga Larrazabal

Nafarroako parlamentuak Euskararen legea aldatu du otsailean, nafar guztiek izan dezaten, eremu-bereizketaren gainetik, euskaraz ikasteko eskubidea. Parlamentuko debateetan, Jose Iribas Nafarroako Hezkuntza Kontseilariak betiko argudioetara jo du euskara ez sustatzeko jarreratik legea bere horretan utz dadin defendatzeko. Mila bider entzundako argudioak dira, sinpleak, sinesten errazak eta, batez ere, gutxitan gezurtatuak. Nik kontrargudio batzuk eskaini nahi nituzke post honetan eta hurrengoetan.

Euskararen sustapena baztertzeko argudio klasikoak gai delikatu bat ukitzen du, gure osasuna. Iribasek, jakina, erabili zuen Nafarroako parlamentuko debatean.

Eraso-argudioa: Nahiago dut mediku ona, mediku euskalduna baino.

Kontrargudioa: Mediku guztiek dakite medikuntza. Nik nahiago dut pazientea behar bezala artatzen dakiena.

Medikuaren argudio hori darabiltenek sinetsarazi nahi digute Osakidetzak edozein mozolo jarriko digula anbulatorioan euskara jakite hutsagatik. Ez izan horren beldurrik. Ezinezkoa da medikurako oposizioak gainditzea medikuntza jakin barik, eta niri oposizioak gainditzen dituen edozein medikuk balio dit. Aukeran, baina, nahiago dut euskalduna, arta hobea eskainiko dit eta.

Gauzak zer diren! Baliteke, gainera, mediku euskalduna eskatuz gero Espainiar estatuko sendagilerik onenetakoa tokatzea. Izan ere, 2015eko MIR azterketa notarik handienekin gainditu zutenetatik, herenek euskaraz ikasi zuten medikuntza, Euskal Herriko Unibertsitatean. Egundokoa!

Asier Larrinaga Larrazabal

Niri kezka handia sortzen dit euskara hizkuntza homologatua izateak. Horrek esan nahi du «zelan esan daiteke euskaraz XXX?» galdetzen digutenean erantzuna ez izatea «ez dago modurik hori esateko». Denbora luzez, ez dut erantzun hoberik izan neure buruari egiten nion galdera baterako.

Zelan esan daiteke euskaraz «soy el número uno / je suis le numéro un / I am the number one»? Orain arte izan dudan erantzun bakarrak, lasaitzeko barik, gehiago kezkatzeko balio izan dit. Izan ere, EIMAren Kalko okerrak eskuliburuan honela dio:

«Lehen
Badira adjektiboaren kokagunearekin zerikusirik ez duten beste erabilera kalkatu batzuk ere. Horietako bat erruz ari zaigu sartzen, gainera, publizitatetik-eta bereziki, azken urteotan: lehen hitza nagusi, gailen, salduen, onen, lider… number one zentzuan erabiltzea, kasurako. Eta ez dirudi jokamolde egokia, bestelako esapideak aukeran ditugula» (39. or.).

Ez zait iruditzen oso gomendio lasaigarria. «Ni lider» esan behar al dut hemendik aurrera? «Ni gailen»? «Ni nagusi ―edo bestela muturrak hausi―»? Eta esaldia zenbakiz aurkitzen badut, zelan itzuliko dut? Zelan emango dut «I’am (the) No. 1»? «I’m (the) #1»?

Orain badaukat erantzuna. Ordain polit bat otu zitzaidan lehengoan: «Serieko lehena naiz». Egoki-egokia. Gainera, grafikoki ere eman daiteke ―kamisetetan eta―: «#1 naiz». Irakur bedi # ikurra ‘serieko’, alegia, «serieko lehena naiz». 🙂

Asier Larrinaga Larrazabal

 

Gorrotagarria da konparatzea

BCN

BIO

BCN

BIO

BCN

BIO

BCN

BIO

 

Esperantzari leiho bat…

 

 

 

 

Azken hitza

Zeri begira daude Bilbon tabernetako ugazabak eta ugazabandreak? Gure tabernetako hizkuntza-paisaiagatik balitz, batek pentsatuko luke Zazpi Kaleetan barik Leongo “auzo hezean” dabilela, edo Indautxun barik, Lavapiesen. Bada ordua Bilboko ostalaritza azelerazio-erreian sar dadin.

Asier Larrinaga Larrazabal
The sound of music (es.: Sonrisas y lágrimas; fr.: La mélodie du bonheur) filmean, oso modu berezian irakatsi zien solfeoa Fräulein Mariak Von Trapp kapitainaren seme-alabei: «doe, a deer, a female deer; ray, a drop of golden sun; me…». Gure eskola-umeek (EAEn eta Nafarroan, behintzat) ez dute solfeoa ikasten, ez horrela, ez bestela. Musika, ordea, bai, eta musika-tresna bat jotzen ere bai. Zentzugabekeria horrek asko dio gure hezkuntza-sistemari buruz.

Nire iritziz, hezkuntza-sistema on batek hiru arlo hauetan gidatu beharko luke ikaslea: a) ingurunearen ezagutza, b) arrazoiketa, c) ideien eta pentsamenduen adierazpena. Blog honetara biltzen garenon interesa hirugarren arloan dagoela eta, musikaz hitz egiten badut, ez naiz hortik irteten, zeren bat etorriko zarete nirekin musika hizkuntza bat dela, gure ideiak eta gure pentsamenduak adierazteko sistema bat.

Musika hitzezko hizkuntza baino zehaztugabeagoa da, zalantza barik, baina hizkuntza unibertsala da, denok ulertzen duguna, denok erabiltzen duguna, eta denok gozatzen duguna. Nik umetan ikasi nuen solfeoa, eta txistua jotzen ere badakit. Hala ere, musikarekin adierazten naizenean, nahikoa zait inoren kantak eta inoren interpretazioak erreproduzitzea. Gaur egun, teknikak eta musika-industria ahaltsuak oso erraz jartzen didate. Niri eta denoi. Ez da harritzekoa, horrenbestez, musika gure eguneroko bizitzaren parte garrantzitsua izatea, oso eskura dugulako eta adierazpide garrantzitsua zaigulako, garrantzitsuena ―ziurrenik― hitzezko hizkuntzaren atzetik.

Ulertezina da, beraz, hezkuntza-sistemak hainbeste baliabide inbertitzea letren eta zenbakien irakaskuntzan, eta hain gutxi ―bat ere ez― alfabetatze musikalean, irakasle saiatu batzuen interes eta merezimendu txalogarriak gorabehera. Ulertezinagoa da solfeoaren oinarririk gabe Bat, bi hiru, lau txistuz jotzen edo Alaitasunaren oda flautaz jotzen irakastea oinarrizko hezkuntzako umeei. Irakurtzen ez dakienari Kresala ematea bezala da. Buruz ikasiko du testua, beharbada, baina, hurrengoan Garoa eman, eta lehengoan egongo da.

Nik oso urrun daukat hezkuntzaren mundua, eta ez nago ohituta bertan erabiltzen den diskurtsora, baina oinarrizko hezkuntzari dagozkion Jaurlaritzaren dekretuetan azaleko irakurraldi bat egin dut, eta gauza harrigarriak aurkitu ditut. Lehen Hezkuntzan, esate baterako, artearen arloko edukiak honela zehaztuta datoz: «Soinu-iturriak ikertzea, eta naturaguneetako eta gizarte-inguruneko soinuen ezaugarriak bereiztea». «Soinuaren eta soinua sortzen duten soinu-iturrien aukerak aztertzea, eta haien ezaugarriak identifikatzea». «Inguruneko soinuak aurkitzeko jakin-mina, eta hainbat estilo eta kulturatako musika-lanak entzuten gozatzea». «Isiltasunak musikan eta elkarbizitzan duen garrantzia balioestea». «Mugimenduen inprobisazioa, hainbat soinu-estimuluri erantzuteko». «Ahozko soinuak, objektuak eta tresnak aukeratzea, egoerei eta kontaketa laburrei soinua jartzeko».

Guztira, 25 eduki; batzuk, are xelebreagoak. Nik ―zinez diot― nahiago nuke gure haurrek solfeoa ikasiko balute eskolan, eta gurasoen ardurapean utziko balitz isiltasunak elkarbizitzan duen garrantzia balioestea, edo hainbat soinu-estimuluri erantzuteko mugimendu-inprobisazioa erreprimitzea. 😉

Asier Larrinaga Larrazabal

Gauza harrigarriak ditu hizkuntzak. Post honetan, jolas hutsagatik aztertuko ditut simetriak deitu diedanak, baina ganora handiagoko begiratu batek, ziurrenik, ondorio jakingarriak aterako lituzke itzulpengintzarako, giza adimenaren ezagutzarako, e. a.

Hizkuntza-simetrien adibide bat Igone Zabalak ekarri zuen lehengoan blog honetara I(ra)kasgaiak postarekin. Igonek zioenez, batzuetan, errealitate bera ikuspuntu osagarri bitatik kontzeptualizatzen da. Alderantzizkoa ere gerta daiteke beste batzuetan: errealitate osagarri bi ikuspuntu bakarretik kontzeptualizatzea.

Ikuspuntu osagarriak, errealitate bakarra

• Botila erdi beteta edo erdi hutsik egon daiteke eta, hala ere, tanta baten aldea ere ez atzeman egoera batetik bestera.
• Nire bila bazatoz, zazpietatik aurrera Iñakiren Tabernan aurkituko nauzu, eta zazpietatik atzera ere, Iñakiren Tabernan, ezin bainaiz aldi berean toki bitan egon.
• Postaria, etxeko atean: «Din-don». Aita, egongelako sofatik: «Banoa!. Ama, egongela bereko sofa beretik: Banator!. Azkenean, bata dela, bestea dela, postariak bigarrenez deitu behar izan du[1].

Ikuspuntu bakarra, errealitate osagarriak

• Ander kanpoan den bitartean, haurrak nire arduran daude, eta Yolanda, nire arduran, nik ere begi bat behar baitut gainean.
• Goizean, gauza izugarri bat gertatu da, eta ikaraz eta jota utzi gaitu denok, baina, bazkalostean, Enekok berri izugarri bat eman digu, eta asko poztu eta animatu gara.
• Etxea alokatu zuen nagusiak ez zekien etxea alokatu zuen maizterrak txakurra zeukala eta, orain, marraskatuta aurkitu ditu altxarietako hanka guztiak.
• Gela ikusi baino ez, ostalariak aldaketa eskatu zuen, baina ostalariak erantzun zion ostatua beteta zeukala, eta hilerrira begirako hura baino ez zegoela libre.
• Itsasoan sei hil eginda, etxera itzuli zen Luis. Bioleta ohean zegoen zain. Luis gelan sartu, eta jo zion. Bioletak beso artean estutu, eta jo zion[2]. Hitzak geroko utzi zituzten.
• Karreran kimika eman nuen baina, orain, kimika eman behar diet hamasei urtekoei, eta ez naiz gogoratzen ezta sufrearen sinboloaz ere.
• Herrian, oso harrera epela egin zioten, haien faboritoa beste pilotaria baitzen, baina neska-lagunak oso harrera epela egin zion biak bakarrik geratu zirenean.

Azken oharra

Adibideetako iruzkinetan agertu dudanez, beste hizkuntzetan ere gertatzen dira halako simetriak. Bada gaztelaniaz niri barregura handia ematen didan bat, absolutamente, ‘bai’ zein ‘ez’ esateko balio duena.

_________________________________________

[1] Gaztelaniak ikuspuntu bietako bata aukeratu du («¡Ya voy!»), eta ingelesak, bestea («Coming!»).

[2] Ez nago guztiz ziur euskaraz hala den. Gaztelaniaz eta ingelesez, behintzat, bai: «Él se la folló» = «Ella se lo folló». «He fucked her» = «She fucked him».

Asier Larrinaga Larrazabal

Kezka handia sortzen dit euskaldun-belaunaldi gazteetan hizkuntza-leialtasun hain txikia igartzeak. Nik euskararen desafektua esaten diot eta, orain arte, hizkuntzarekin berarekin lotutako faktore bi aztertu ditut: sinesgarritasuna eta funtzionaltasuna. Serieko azken post honetan, hirugarren faktorea aztertuko dut, adierazkortasuna.

Ideia-ekaitz bat sortzen zait buruan adierazkortasunaz pentsatzen dudanean eta, horrenbestez, post hau zurrunbilo bat eta nahaste bat izateko arriskua dago. Hori dena ekiditeko, lehenengo, adierazkortasuna definitzen ahaleginduko naiz eta, gero, zerrenda moduko batean antolatuko ditut gainerako ideiak.

1. Niretzat, adierazkortasuna egokitasunaren hurrengo gradua da. Egokitasuna komunikazio-egoeraren araberako hizkera erabiltzea bada, adierazkortasuna, orduan, komunikazio-egoeran egoki aritzeko beren-beregiko hizkuntza-baliabideen jabe izatea da. Adibide baten bidez argituko dut.

«Barre asko egin genuen» esaten badut, egoki ari naiz lagunartean. Esaldi horretako hitz, esapide, adizki eta enparauek [– formala] ezaugarria dutenez, elementu bat ere ez dugu hizkera formalarekin indentifikatuko ezinbestean. Alegia, esaldiak lekua du hizkera kolokialean ―hizkera formalean ere baduen bezala, bide batez esanda―. Baina «hesteak bota genitian» esaten badut, modu adierazkorrean ari naiz lagunartean, «hesteak bota» esapideak eta hitanoko adizkiak [+ kolokiala] ezaugarria dute eta. Bestela esanda, «hesteak bota» esapidea eta hitanoa lagunarteko hizkeran baino ezin daitezke erabili eta, beraz, erabiltzen ditudanean, kolokialki ari naizela ematen dut aditzera; hizkera adierazkorra erabiltzen dut.

2. Adierazkorra izatea, bai hizkuntzari, bai hiztunari dagokien ezaugarria da. Edozein hizkuntza izan daiteke adierazkorra. Baldintza bi baino ez dira bete behar. Lehena da gauza bakoitza bere lekuan ipintzea. Madrileko chelia oso adierazkorra izango da garagardo batzuk jotzera bagoaz, baina guztiz eragozgarria hegazkineko pilotua kontrol-dorrearekin komunikatzeko. Areago, gaztelania bera ―gaztelaniaren edozein aldaera― izan daiteke eragozgarri eta desegoki egoera horretan, ingelesa baita aeronautikaren hizkuntza.

Bigarren baldintza hizkuntza lantzea da. Matematikan, egoki ari naiz «bi eta bi batuz gero, lau dira» esaten badut, eta, euskaraz, beti egon da aukera hori. Berariazko hizkera matematikoa, adierazkorra, ordea, duela gutxikoa da; XX. mendearen bigarren erdian landu zen. Orain, «bi gehi bi berdin lau» esan dezakegu, ezin adierazkorrago.

Hiztunen kasuan, antzera gertatzen da. Hizkuntza-ezagutza landuz gero, adierazpide berriak, hitz berriak, esakune berriak ikasiz gero, hizkuntza-baliabide gehiago izango dugu behar den egoeran moldatzeko. Izango gara berbaldunagoak, izango gara lehorragoak, izango gara zirikatzaileagoak, baina hizkuntza lantzeko ardura edukiz gero, beti etorriko zaigu ahora berariazko hitza.

3. Normalean, adierazkortasuna aipatzen denean, jakintzat ematen da lagunarteko egoeraz ari garela, testuinguru informalaz. Horrek ez du gezurtatzen 1. eta 2. puntuetan esan dudana, baina hurrengo puntuetan hizkera kolokiala izango dut gogoan denbora guztian.

Hala eta ere, aurrera egin baino lehen, hasierako puntuetako ideia nagusi biak azpimarratuko ditut. Lehena: adierazkorra izateko, berariazko hizkuntza-baliabideak erabili behar dira. Bigarrena: badago baliabideok lantzea eta ikastea.

4. Kolokialerako adierazkortasuna ez da eskolan ikasten. Eskolan, kimika, musika, filosofia eta beste ikasten ditugu, eta bakoitzari dagokion berbeta lantzen. Nahikoa eta lar dugu horrekin. Hezkuntza-sistemari ezin dakioke gehiago eskatu. Egia da, dena dela, horrek frustrazio handia sortzen diela eskolan euskaldundu diren askori, eremu horretatik kanpo ahalegintzen direnean konturatzen direlako oso hizkuntza kamutsa darabiltela, adierazkortasunik gabea, etxeko zereginik sinpleenei buruz ere hitz egiteko baliagarri ez zaiena.

5. Hizkera kolokialean, berariazko hizkuntza-baliabideak lexikoak izan daitezke, jakina, baina, baita ere, prosodikoak (palatalizazioa, e. a.), sintaktikoak (aditz-elipsia, SVO ordena, e. a.), pragmatikoak (kode-nahasketa, ahots bikoitza[1], e. a.).

6. Adierazkortasun-baliabideok etengabeko eboluzioan daude, eta asko, aldian behin, zaharkituta geratzen dira. Egungo gazte hiritarrentzat, [+ baserritarra] marka daukate belaunaldi zaharragoetako euskaldunentzat mamitsu eta pipertsu diren esapide askok eta askok. Beste kasu batzuetan, neutralizazioa gertatzen da. Adibide adierazgarria da izorratu aditza, hainbat tokitan hitz tabua izateari utzi diona; areago, kolokialtasun-kutsua ere galdu duena, «hondatu» edo «matxuratu» esangurarekin. Halako eboluzioen ondorioa da nahitaezkoa dela adierazkortasun-baliabideak etengabe sortzea eta lantzea.

7. Egun, euskarazko lagunarteko hizkeran, “harrobi” bi daude adierazkortasun-baliabideetarako. Lehena geolektoa da, euskalkia. Bigarrena, gaztelania (alde batera utziko dut kode-nahasketa, alegia, hitz bi euskaraz botatzea, eta hortik aurrerako bost kilometroak gaztelaniaz). Euskaldun gazteek ez dute ahotik kentzen, esate baterako, «sin mas». Bai gauza pobrea! Esango nuke, oro har, harrobiok ―gaztelaniak eta euskalkiek― oso produktu pobrea ematen dutela. Eta esango nuke horrek desafektuaren bidean jartzen dituela euskaldunak, batez ere hezkuntza-sisteman euskaldundu direnak. Euskarak Facebookeko kontu bat baleuka, ez lituzke «atsegin dut» asko bilduko Ondarroako ―edo Brinkolako― euskararen arkanoekin asmatu ezinda dabiltzanengandik.

8. Hedabideetan ―telebistan―, batez ere umorea edo / eta bat-batekotasuna tartean direnean, gupida barik ustiatzen dira gaztelania eta euskalkiak adierazkortasun-baliabide modura. Gehiagotan ere ipini dut adibide hau:

«Haietako bolada batean liburuak erosteagatik eman zidan. Eta lehenengo erosi nuen liburua izan zan Cómo comprar en las rebajas y no perder la cabeza. […] Eta denetako liburuak daude. Eta liburuak denetarako. Begira. Esate baterako, jenio txarra daukazula? Orduan erosi Cómo superar el mal genio. Ederra liburua. Edo txikia sentitzen zerala, tapoi bat? Ba, badago liburu bat oso ona: Cómo crecer 15 cm de manera absolutamente natural. Apuntatu, apuntatu lasai. Ondo etorriko zaizue. Edo hizkuntzak ikasi nahi dituzuela? Ze hori beti ondo etortzen da, ze biajatzera-eta joan beharra dezue. Ba, badago liburu bat: Aprenda inglés, francés y alemán en el puente del Pilar» (“Irrikitan”, 2002).

Beharbada, barregura emango zizuen. Niri, pena. Pena, hogeita hamar urtez ez garelako gai izan bestelako umorerik egiteko ETBn, “Txiskola”-ren eta ―hein apalagoan― “Irrikitown”-en salbuespenarekin.

Pena, alferrik galtzen dugulako hedabideen potentziala, adierazkortasun-baliabideen erakusleiho garrantzitsuak baitira ―gazteentzat, esate baterako― beste edozein hizkuntzatan [2].

9. Telebistako hainbat programatan erabiltzen den hizkera kolokialak, nolanahi ere den, badu, nire ustez, arazo askoz handiagoa. Gaztelania gordinari, dialektalismo hiperlokalari, hizkera zaindugabea gaineratzen zaie; hizkera zabarra, behe-mailakoa eransten zaie. Batuketa horretatik sortzen denari Wazemank eredua esaten diot nik.

«Tarta mantzana nahi det».
«Bueno, ba; atentak, ordun!».
«Aroma de limon ditek eta!».
«Ni jaikitzen naiz dos y media, ze geo repartua eiteko bestela denboaik eztet izaten».

“Wazemank”-en sagatik kanpo ere aurki daiteke eredu trauskil hori.

«Ze guapo! Calvito bat ipini du sare sozialetan. Argazki batzuk dira de traca y barraca, e! La risa floja ematen dizute, ezta? Baina gorde argazkiak, tíos. Agian balio dizuete etorkizun baterako».

Ez dut uste euskara horrek inor maitemintzen duenik.

10. Ni sinetsita nago euskara batuan posible dugula hizkera kolokialerako adierazkortasun-baliabideak sortzea eta lantzea, gaztelania alde betera utzita, hizkuntza zabarra eta behe-mailakoa alde batera utzita, eta euskalkietako baliabideak estandarraren arauetara ekarriz.

Bereziki azpimarratu nahi dut azken puntua. Ez daukagu zertan euskalkiei bizkarra emanda ibili. Euskalkiak harrobi oparoak izan daitezke, haien baliabideak denontzako baliabide egiten asmatuz gero. Ni naizen bilbotar honentzat, «zoaz globoan», adibidez, esapide baliagarria da. «Zuz globun», exotismo bat baino ez, behabada inoiz esango ez dudana.

Berriro diot: sinetsita nago posible dela euskara batu kolokial adierazkor bat. Ezinezko egiten tematzen bagara, euskaldun hiritar ikasi teknologikoari eskaintzen zaion lagunarteko hizkera bakarra Wazemank eredukoa bada, gero eta handiagoa izango da euskararen desafektua.

_________________________________________

[1] Hiztunak, ahots bikoitza erabiltzen duenean, beste inork ―telebistako famatu batek, pelikularen bateko pertsonaia batek, kirolari ezagun batek edo beste norbaitek― botako lukeen esaldi bat imitatzen du, haren indarra, intentzioak eta esangurak transmititzeko.

[2] Alemanez, esaterako, nahiko aztertuta dago.
•Androutsopoulos, Janis (2001). «From the streets to the screens and back again: On the mediated diffusion of ethnolectal patterns in contemporary German»
•Muhr, Rudolf (2003). «Language change via satellite: The influence of German television broadcasting on Austrian German»

Asier Larrinaga Larrazabal

Adin batetik beherako euskaldun zaharren artean, deriba kezkagarri bat igarri dut azkenaldian, nik euskararen desafektua deritzodana. Lehengoan, desafektu horren arrazoi bat aztertu nuen: euskaldunak inguratzen dituen euskararen sinesgarritasunik eza. Post honetan, euskaldunei eskaintzen zaien euskararen funtzionaltasunaz arituko naiz, eta hurrengorako utziko dut arazoaren hirugarren korapiloa, adierazkortasuna.

Funtzionaltasuna esaten dudanean, erabilera-eremuak dauzkat gogoan. Bilbo Handian ―nire bizitzaren zatirik handiena hor egiten baitut―, zenbat eremutan zait euskara erabilgarri? Balantze moduko bat egitera noa, euskarak galdu dituen eremuak, irabazi dituenak eta eskueran dauzkanak aintzat hartuz.

GALDUAK

Euskara hizkuntza hila da toki-izen berriak sortzeko. Ezaguna da hiriburutik hurbileko hondartzei zelan aldatu zaien izena; mendiei, beste horrenbeste. Alferrik da erakundeek euskararen aldeko ahalegina egitea, Zubizuri edo Isozaki Atea nekez piztuko baitira bilbotarren ahotan pasarela de Calatrava edo torres de Isozaki-ren kaltetan. Uri Zaharrean bada taberna bat, Zazpi Bide, bide-gurutze batean dagoena beste hainbat tabernaren ondoan. Jende mordoa erakartzen duen toki horri deitzeko aukera polita zen Zazpi Bide ―lepoa jokatuko nuke taberna bataiatu zutenek bide-gurutzearen irudia zeukatela gogoan―, baina El Triángulo zabaldu da oraintsu. Bihoztunen batek Hiruki gunea idazkuna jarri du horma batean, kartoizko kartel dotore batean. Susmoa dut bertan fosilduko dela euskarazko izena.

1970eko hamarkadara arte, euskararen babestokia ―sanctuary esango lukete ingelesez― baserria zen. Egun, lehen sektorearen teknifikazioak eta ―oroz gain― euskara lanbide-heziketatik ia erabat erbesteratuta egoteak baserritar eta abeltzain modernoak euskaraz moldatzeko gai ez izatea ekarri dute. Txorierriko mahastizainek orain hamarkada batzuk baino txakolin hobea egiten dute, baina nekez esango dute aihen, muztio, legamia, hartzidura… Ederto asko ―gaztelaniaz dihardutela ― coupage, monovarietal, despalilladora… Ez noa adibideak luzatzera Oñatiko Artzain Eskolan ikasitakoekin edo beste zernahirekin.

Beste galera bat: Bilboko Uri Zaharreko elizetan ez dago euskarazko mezarik. Meza elebidunen bat badago, baina euskara hutsezkorik ez. On Klaudio Gallastegik burua altxatuko balu! On Klaudiok Bilboko ―eta Euskal Herri osoko― euskaltzaletasunaren epizentro bihurtu zuen San Antongo igande eguerdiko euskarazko meza 1970eko hamarkadan. Gizarte gero eta sekularizatuago honetan, ez dirudi hutsune handirik utzi duenik.

Oro har, galeren aldean jarri ditudan eremuak ez dira, itxura batean, gauza larriegia, baina esan beharra dago galerak gero eta nabarmenagoak direla, eta itzulezin diruditela.

IRABAZIAK

Irabazietan, pisu handiko hiru eremu daude: administrazioa, hezkuntza eta hedabideak. Nahiko dira hirurok balantzea positibotzat jotzeko, teorian behintzat. Egiazko panorama, ostera, etsigarria da. Euskara ikasgelara sartu da, baina hor barruan geratu da zerratuta, jolaslekura irten barik. Hedabideei dagokienez, berdin. Gero eta gehiago dira euskarazko kazetak, telebistak eta irratiak; berorien audientzia, baina, gero eta txikiagoa. Euskara paperean eta uhinetan harrapatuta dago, euskaldunei erakargarri edo interesgarri ez zaien eskaintza batean katigatuta.

Zorionez, badago hori baino gehiago, jendearen ekimenak aurrera atera duen eremu oso bat: mundu zibernetikoa. Ez gara jabetzen zenbat zor diegun era guztietako aplikazioak, programak eta sistema eragileak euskaratzen jarduten dutenei. Izan ere, ziberespazioko arrakasta izango da irabazirik pisuzkoena. Edozelan ere, sintomatikoa da bakarkako eremu bat izatea, euskara agerira ateratzen ez duena.

ESKUERAN

Optimista naizenez gero, egingarrien zutabean jarriko ditut lehengo batean haur eta gazteen aisialdirako zirriborratu nituen aukerak.

Gauza bera egingo dut hizkuntza-paisaiarekin; egingarrien zutabera. Bilbon eta inguruko herrietan, hutsaren hurrengotzat jo daiteke euskarari espazio publikoan egiten zaion lekua, erakunde ofizial eta publikoen salbuespentxo lotsatuak salbuespen. Ez dut itxaropena galtzen, hala eta ere, Iparraldean Euskararen Erakunde Publikoak eta Euskal Moneta elkarteak saltokietako kartelak euskaraz jartzeko helburuarekin sinatu duten hitzarmena ikusita. Beharbada, egunen batean, argiren bat piztuko zaie Bizkaiko Ostalarien Elkartekoei, Uri Zaharreko Merkatarien Elkartekoei edo besteren batzuei Bilbon eta inguruetan antzeko ekimen bat aurrera ateratzeko. Nolanahi ere den, kontsumitzaileen eta erabiltzaileen hizkuntza-eskubideen gaineko ganorazko dekretu batek asko konponduko lituzke gauzak.

Zerrenda ixtearren, eskueran dugu, halaber, irismen eta ikusmira zabaleko kultura- eta hizkuntza-errepertorioa osatzea gure gizartean. Ia behar ez den sasitzan sartu barik azaltzen dudan kontu hau. Latinoamerikanizatu egin gara. Ez musikan bakarrik; baita beste kultur adierazpen askotan ere. Eta latinoamerikanizazioaren eskutik, gure errepertorio-premiak murriztu egin dira, gaztelania aski bihurtzeraino. Orain hamarkada batzuk, esate baterako, Europatik etortzen zitzaigun musika, ingelesez, frantsesez, italieraz, alemanez… Horrelako ingurune eleaniztun batean, euskarak errazago izango luke bere nitxoa egitea. Shakira, Violetta, Carlos Baute, Amarte así, Frijolito, Isabel Allende, Yo soy Betty, la fea… asebetegarri zaizkigun neurrian, euskara alferreko zaigu.

Oraingoz, atal honetako eremuak erdararen aldean daude. Borondate politikorik ez badago, herritarrak kontzientziatzen ez badira, hor segituko dute.

BALANTZEA

Balantze orokorra negatiboa da. Euskara oso eremu gutxitan da erabilgarri eta, erabilgarri den eremuetan ere, derrigortasuna, bakarkakotasuna, glamourrik eza eta halako zamak daramatza. Euskara erabilgarri ez bada, hiztunari funtzionala ez bazaio, ez da harritzekoa desafektua.