Kategoria: Angel Erro

Angel Erro

இது மொழிபெயர்ப்பு அல்ல.
This is not a translation.
Detta är ingen översättning.
Questa non è una traduzione.
Αυτό δεν είναι μία μετάφραση.
Haur ezta translatione bat.
Dette er ikke en oversættelse.
Esto no es una traducción.
To ni prevajanje.
זו אינה תרגום
Это не перевод.
Dit is geen vertaling.
Ceci n’est pas une traduction.
Això no és una traducció.
이 번역되지 않습니다
Dies ist keine Übersetzung.
Dette er ikke en oversette.
Bu bir çeviri değildir.
Hoc non est interpretatio.
Isto não é uma tradução.
http://translate.google.es/?hl=es#auto/eu/Ceci%20n’est%20pas%20une%20traduction

Angel Erro

Adiskide edo lagun bat duenak ez daki ongi zer duen. Zer esan nahi ote dugu lagun esaten dugunean. Orrialdea bete nezake aldeko aipuez, aurkako gutxiez, adiskidetasuna goraipatzekoa izaten baita gehienetan. Traizioarekin hainbestetan lotzen den itzulpengintza da adiskidetasunaren alderdi txar bat, makurrena, behin eta berriz nabarmendu ohi duena: lagun faltsuak direlakoak.

Polisemia (edo, derragun, anai faltsuak) ere arrisku handia da eta ni aspaldian ohartu naiz «lagun» hitzaren aurpegibitasunak zenbat nahaste sortzen dituen.

Auzitegietan, poliziaren txosten batean «ez dakit zenbat lagun» «tantos amigos» moduan itzultzen dutenean amorratu egiten naiz, itzultzaile batek ongi bereizi behar dituelako (Estatuko Segurtasunaren Indarretan lan egin arren) hitz polisemiko batek noiz duen adiera bat eta noiz bestea. Nik inoiz ez dut nahasterik izan.

Iruña-Veleia aferaren inguruan, euskal filologia ikasi gabekoari argi geldituko zitzaion «lagun» hitzak adiskide zentzua berandu hartu zuela eta ez oraindik euskalki guztietan, nahiz eta azkenaldian oso zabalduta egon. Zabalkunde handia izaten ari da lagunaren beste adiera ere, kazetaritzan batez ere, «pertsona» erabili behar ez izateko, jatorragoa da inondik inora: «43 lagun hil dira asteburuan izandako istripuetan», «Guardia Zibilak sei lagun atxilotu zituen atzo, Bilbon».

Zabalduta egon arren, nik uste dut bisemia lanbrotsu baten aurrean gaudela. Adiera batek bestea kutsatzen du. Irudipena dut pertsona batzuk beste batzuk baino errazago jotzen ditugula laguntzat (adiskide adierarik gabe baina hurbiltasun moduko bat adierazi nahian). Nago gauza bera gertatzen dela «zendu» aditz dotore eta ia morfologiaren maisulana denarekin. Jende arrunta hiltzen da. Pertsona printzipalak zendu egiten dira. Baina hau ez dut aztertu. Lagun vs pertsona bikotearekin bai egin dut esperimentutxo bat, guztiz informala eta gezurtagarria:

Ereduzko Prosa Gaur webguneko bilatzailean item hauek sartu ditut: «lagun + atxilotu», «pertsona + atxilotu», «lagun + hil» eta «pertsona + hil». «Lagun» eta «pertsona» hitzaren arteko aukeraketa estilistikoa izan daiteke, baina, egiaztatu ahal izan dudanagatik, ez da hala; bestela «hil» eta «atxilotu» aditzekin maiztasun berdinarekin agertuko lirateke. Eta modu adierazgarrian pertsona baino lagun gehiago atxilotzen dituzte, eta lagun baino pertsona gehiago hiltzen dira (600 vs 356, eta 2210 vs 1546). Ez dut nik hemen zertan azaldu herri honetan nondik heldu den atxilotutako eta presoekiko atxikimendua.

Euskararen barneko ñabardura zelakoan nengoen, harik eta ingelesezko txio bat, euskaldun batek idatzia, ikusi dudan arte: «How could I explain that today 40 friends are being taken to trial for our political activity? We want them home #libre». Urrian atxiloturiko 40 lagun edo adiskideez ari da. Suposatzen dut txioaren egileak friend, adiskide moduan darabilela eta bikain iruditzen zait. Baina une batean burutik pasa zait zer esan nahi ote dugun lagun esaten dugunean eta blogeko sarrera hau idazteko aitzakia eman dit. Gracias, amigo.

Angel Erro

Susmoa nuen bezala, joan den hileko artikuluari eman nion izena ez zen egokiena, gaurkoari izenburu bera para niezaiokeelako. Irudipena dut poesia (eta, zehazkiago poesia itzultzea (eta, zer esanik ez, poesia itzuliaren azterketa)) itzulpengintzaren erronka jakin batzuk gertuagotik ezagutzeko oso tresna baliagarria izan daitekeela. Orain gutxi berriro sentitu dut Rikardo Arregiren poema baten aurrean, itzultzeko ahalegina egin dudanean, baina ohartu naiz aspaldiko irudipena ere badela. Duela zortzi egun, Volgako Batelariak literatur blogean egiten nuen lehendabiziko testuetako batean, Optaziano Porfirioren olerki bat itzultzearekin batera.

Latinezko poema hark bezala, Rikardo Arregirenak ere (Amodiozko poemak edo ataleko hamalaugarrena) hitzekin eta hitzen jarrerarekin jolas egiten du, baina azken asmoa arras bestelakoa dute biek. Arregirena Billy Collinsen ereduari jarraitzen dion paradelle bat da. Billy Collinsek poesia formalaren estutasunez trufa egiteko (izan ere paradelle izena parody eta inspirazio iturri omen duen villanelle hitzen lotura da), poema estrofiko bat asmatu zuen, trobadoreen tradiziotik zetorrelako gezur esanez (Arregiren poema liburuan ere asko dira trobadoreei eginik keinuak) eta litekeen konposizio poetikorik zailena dela aldarrikatuz.

[Arauak hauexek ditu: Lehen ahapaldiko bigarren eta laugarren lerroak, hurrenez hurren, lehen eta hirugarren errepikapenak dira, baina bosgarren eta seigarrenak aurretik erabilitako hitzak berrerabili behar ditu behin kokapena aldatuta. Gauza bera bigarren eta hirugarren ahapaldiekin. Laugarrenak aurreko hiru ahapaldien hitzak  berriz erabili beharko ditu, oraindik ere kokapen berri batean. Jatorrizkoa nolakoa den ikusteko, jo hona]

Parodia denez gero, Collinsek ez du bere burua estutzen hitzen birkokapen bakoitzarekin pieza guztiak ahokatzeko. Hitzak birrordenatuta, emaitza ederrekin batera («Another pain for me to darken the mountain. / And find the time, cross my shore» edo «Quick, your nervous branch flew from love», hau da, «Beste oinaze bat niretzat mendia iluntzeko. / Eta denbora aurkitu, nire hondartza gurutzatu» edo «Arin, zure adar dardaratiak hegan egin zuen amodiotik»), horiek bezalakoekin batera, nioen, emaitza agramatikalak eta itzulezinak ere baditugu («find was my into it was with to to»).

Formulak arrakasta izan du, eta asmatzaileak berak paradelleen antologia bat atondu du, broma luzatuz. Ez dut eskuartean izan, baina esango nuke antologia horien egile gehienek (ausarta banintz, guztiek esango nuke) paradelle serio bat osatu nahi izan dutela, formak dakartzan zailtasunak gainditzen ahaleginduta. Literatur irakasgai bat ere bada hori, jarraitzaileen ingurukoa.

Euskal literaturan, oker ez banago, lehen ahalegina Rikardo Arregi Diaz de Herediak egin du Bitan esan beharra poema liburuan (Alberdania, 2012).

         

AMODIOZKO POEMAK EDO XIV

Billy Collins-en ereduari jarraituz, paradelle bat

eta matsaren urrezko orrijak.

Lauaxeta

Mahastietan zure eskuak lanean daude
Mahastietan zure eskuak lanean daude
Nire gorputza jeloskor dabil zuri begira
Nire gorputza jeloskor dabil zuri begira
Nire eskuak zuri begira jeloskor daude
Mahastietan zure gorputza dabil lanean

Lanen izenak ikasten ditut oinak zikindu
Lanen izenak ikasten ditut oinak zikindu
Praka urdinak lasai ikusi lurren desirak
Praka urdinak lasai ikusi lurren desirak
Praka desirak zikindu oinak lurren izenak
Lanen urdinak ditut ikusi lasai ikasten

Traktore gurdi bideen hautsa zure izerdi
Traktore gurdi bideen hautsa zure izerdi
Ur gazi hori da nire ardo jainkoen sua
Ur gazi hori da nire ardo jainkoen sua
Bideen sua da nire ardo ur gazi hori
Zure izerdi jainkoen hautsa traktore gurdi

Lurren urdinak lanean daude zuri begira
Oinak ikasten zikindu ditut praka izenak
Ur lasai hori nire gorputza traktore sua
Mahastietan jainkoen hautsa da nire ardo
Zure eskuak lanen desirak bideen gurdi
Jeloskor dabil gazi ikusi zure izerdi

Poema irakurrita, lehen aipatu bezalako paradelle serio bat zelakoan nengoen, euskararen morfologiak ahalbidetzen duen neurrian, zentzu berriak eta ezberdinak bilatzen nizkion lerro bakoitzari. Poetak bere lana errezitatzen entzuteak lagundu dit, horretaz aparte, edo horretaz gain, hitzen segiden liluran kiribiltzen direla esaldiak, zentzuaren eta zentzu ezaren ertzean eroso. Egingo nuke, ez baitiot egileari galdetu, poemaren aurrera egitean ez duela semantika gidari. Nire ustez, ez dabil Billy Collinsen asmoetatik urrunegi, parodiara iritsi ez bada ere.

Horrexegatik, hain zuzen ere, poema itzultzea erronka da, interpretazio erronka bat. Poema on bat estutu eta parodiatutakoen talderaino bultza dezakegu. Bestetik, morfologiak ere hain ezberdin izaki, loturak egiteko moduak eta abar, erronka ere bada, gaztelania usatuagoak esanahia bestela ainguratu baitezake. Azkenik, poemak berak barne mekanikaz eraikitzen du bere burua (ez Porfiriorena bezain estuki, hala ere), eta ondorioz egiaztatu ahal izan dut noraino aldentzen diren hizkuntza bakoitzeko azken emaitzak.

Ea ba:

En el viñedo hacen tus manos su trabajo
En el viñedo hacen tus manos su trabajo
Mis miembros sienten celos mirándote
Mis miembros sienten celos mirándote
Mis celos mirándote sienten manos
En el trabajo tus miembros hacen su viñedo

Aprendo los nombres de las labores ensucio mis pies
Aprendo los nombres de las labores ensucio mis pies
Tranquilo contemplo pantalones azules deseo de tierras
Tranquilo contemplo pantalones azules deseo de tierras
Los pantalones ensucio de deseo mis pies nombres de tierras
Contemplo las labores azules aprendo tranquilo

Tu sudor polvo del camino remolques y tractores
Tu sudor polvo del camino remolques y tractores
Ese líquido salado es mi vino fuego de dioses
Ese líquido salado es mi vino fuego de dioses
Camino del fuego es mi vino ese líquido salado
Tu sudor polvo de dioses tractores y remolques

Los azules de tierras mirándote hacen su trabajo
Aprendo mis pies ensucio nombres de pantalones
Ese líquido tranquilo fuego de tractores mis miembros
En el viñedo polvo de dioses es mi vino
Tus manos y las labores deseo remolques del camino
Sienten celos salado contemplo tu sudor

 

 

Ondorioak: Itzulpen batek esanahia finkatzen du, jatorrizkoak baino gehiago. Paradelle «serioak» gaitzetsi baditut lehenago, ondorioztatu behar dut, irizpide horri jarraiki, itzulpen honen emaitza den paradellea jatorrizkoa baino txarragoa dela. Jatorrizko «praka desirak zikindu», gaztelaniaz, derrigorrez jokatuta eta hala emateko tentazioari ezin eutsita, «los pantalones ensucio de deseo» bilakatu da. Oraindik ere, nire ustez, aldaera zilegia.

Azken ahapaldia (aurreko guztien hitz guztiak berrantolatu beharrekoa) itzultzailearen tenkaren amesgaizto moduan sentitu dut, bere ahalmen osoan, hau da, zeini lotu, jatorrizkoaren hitzez hitzezkoari edo beste hizkuntzaren posibilitate guztiak ustiatzeari. Esan bezala, «esanahi» gehiegi ez sortzea izan dut iparrorratz, nahigabe ere sortzen denaz aparte, baina hala ere aitortu behar dut tentazio handia izan dudala azken ahapaldi horretan «remolques del deseo» (poesia petrarkistaren irudia izan litekeena), «camino tus pies» (camino hitzaren izentasun eta adiztasunarekin jolasean), eta are hasierara jo eta «ese líquido» «dicha agua» bihurtu eta, horrela, gero «dicha» ere «esandako» moduan eta «zoriontasun» moduan erabili ahal izateko eta esanahi zurrunbilo berriagoetan murgiltzeko.

Ez dut egin, baina bekatua aitortu nahi dut.

Angel Erro

Berehala damutuko naiz post honi izen hain generiko hau eman izanaz, hemendik mende amaieraraino jardunaldi eta udako ikastaroak betetzeko bestekoa, hain kontu ñimiñoaz jarduteko nik. Hainbat itzulpenek uzten duten poesia zaporeaz. Liburuaren barruan galduta oharkabean pasa daitezke, izenburuan distira egiten duteneko egokierari eskaini dizkio poeta batek hainbat lerro. Poeta Juan Antonio González Iglesias da. Poemaren izena, El arte de traducir, eta Eros es más liburuan jaso zuen. Hona nire itzulpena.

ITZULTZEKO ARTEA

Asmatzen duten itzulpenak ospatu
behar ditugu. Ustelaren laburpena
bihurtu duten Cioranen Précis de
Décomposition-ena bezalakoak.
Kultur segurtasun gabezia handiko uneotan
itzultzeko artea bihurtu da
ezagueraren ezin dudatuzko bide.
Historiaren dorrea
behin betikoak izan daitezkeen setioak
pairatzen ari den honetan,
adituengana jo behar dugu
eta haiek, presarik gabe, ausardiaz,
idatziaren azken zentzuaren senaz,
itzultzen dituztenengana.
Urte hauetan gertatzen
ari den guztia ulertuko badugu,
beste garai batez diharduen
Arnaldo Momigianoren liburu hau
aski dugu: The Alien Wisdom,
norbaitek ederki Barbaroen
Jakituria gisa eman duena.

Itzultzaileen lanaren garrantziaz, idatzitakoaren zentzuaz jabetu eta itxuraz araua haustera ausartzearen egokitasunaz, eta haren ederraz mintzo zaigu poeta. Hemen, jatorriz, irakurleak egiazta dezan, zalantzarik balu, nola nagoen olerkiak jasotzen dituen ezaugarrien eskas.

Esaterako, ez dut asmatu gaztelaniazko «último» eta «final» adjektiboak egoki ematen. Zerbaitek esaten dit bietako batek ere ez duela gaztelania-euskara hiztegietan ematen duten adiera, baina behin baino ez naiz ausartu «azken» ez euskaratzen. Gonzalez Iglesiasek goraipatzen dituen bi liburuen izenburuekin ere ziur aski ez dut asmatu. Breviario de podredumbre eta La sabiduría de los Bárbaros dira jatorrian.

Horrek pentsarazi dit Andolin Eguzkitzak azken liburu honen izena nola emanen zukeen, esanen nuke nik baino are gutxiago asmatuz: Erdaldunen jakituria. Izan ere, horrelaxe itzuli zuen Konstantino Kafavisen poema ospetsu baten izenburua: Erdaldunen esperoan. Grezierazko barbaro hitzaren etimologia eta jatorrizko erabilera erdaldun hitzaren berbera edo antzekoa izan daitekeen arren, hitz bakoitzaren background historiko apartekoak zirrara eragiten du elkartrukatuta ikustean. Eta ez goiko poemak deskribatzen duen zirrara bera. Zirrara zail horren bila abiatu behar du, poesia ala besterik, itzuli nahi duenak.

Angel Erro

BAT.- Ez dago itzuli ezin daitekeenik.

BIZPAHIRU.- Ez dago hizkuntzarik zeinetatik edo zeinetara itzuli ezin daitekeen.

LAU.- Itzulpenak hizkuntza ezberdinen eta kultura berdinen artean ematen dira. (Oraindik ez da asmatu, beharko balitz ere, itzulpen interlinguistiko diskulturala)

BOST.- Itzultzaile batek egilearen asmoaren barrenean sartzeko ahalmena du, batez ere hau hilda badago.

SEI.- Ezein itzulpen ez da neutroa. Itzultzailea ahalegintzen da egilea (finkoa) bere balizko irakurleekin (aldakorrak) adiskidetzen. Behin eta berriz.

ZAZPI.- ‘Traduttore traditore’ esapideak ‘itzultzailea traidore’ esan nahi du, eta pentsatzekoa da jatorrizkoan emateko ohitura dela bere egiazkotasuna frogatzeko biderik azkarrena.

ZORTZI.- Itzulpenean gehien traizionatzen den hizkuntza da gehien ezagutzen dena.

BEDERATZI.- Itzulitako lanak ere bere tradizioarekin dialogatzen du, bestearekin monologatzen.

HAMAR.- Itzuli ezin daitekeen umoreak ez du (jatorrizkoan ere) esatea merezi.

Angel Erro 

Bi egun barru sekretua jakinaraziko da[1]. Maiatzaren 14an, argitaratuko da Inferno, Dan Brownen azken eleberria, hainbat hizkuntzatan aldi berean. Haien artean, euskara[2]. Baina, ez gutxitan gertatu ohi denez, bertan narratutakoa baino interesgarriagoa da haren itzulpenaren abentura. Egunotan prentsan agertu da, eta hortaz azkenik jendaurrean esan dezaket nik ere, Inferno-ren itzultzaileoi zer baldintza estuak ezarri dizkiguten.

Once traductores llegados de Francia, España, Alemania, Brasil e Italia trabajaron desde el 18 de febrero hasta el 5 de abril (daba igual si acababan antes, hasta ese día no podían abandonar el encierro) en un subterráneo del edificio Mondadori en las afueras de Milán, según recoge ahora la prensa italiana, controlados en todo momento para que no se filtrasen detalles sobre el contenido del libro.

Antes de entrar, sus teléfonos móviles eran confiscados y, por supuesto, no había internet. Los traductores trabajaron todos los días de la semana y eran acompañados desde el hotel hasta el lugar de trabajo (y vuelta). Sus movimientos eran registrados, como cuenta el traductor brasileño a TV Sorrisi y Canzoni, desde salir a fumar hasta la pausa del café. Y, como en toda misión secreta, no podían decir qué hacían allí: contaban con una coartada que justificaba su estancia en Milán.

Niri gogorrena egin zitzaidana Interneterako sarrera mugatua izatea izan zen. Ordenagailu bakar batean baino ez zegoen Internet, baina zaindarien begiradapean erabili beharrekoa. Ez ohi dugu jakin zeinen gutxi dakigun ba omen dakizkigun gauzetan. Behin eta berriro zetozkidan zalantzak pilatu eta azkar kontsultatu behar nituen. Beste itzultzaileek, ni baino trebetasun edo konfiantza handiagokoek, aldiz, apenas kontsultatu behar zuten.

Bi aldiz egon naiz lehenago hizkuntza ezberdinetako itzultzaileentzako itzulpen tailer batean. Itzulpena banakako lana delako irudipena berresteko baino ez zaizkit balio. Egilearekin zalantza argitu ahal izatea, berriz, beti da lagungarria. Baina itzulpen lantegi itxurako itxialdi honetan ez zegoen aukera hori.

Holakoetan beti bezala parte hartzaileen ekarpen nagusia maila pertsonalean gelditzen da. Zaintzaile armatuek gure arteko harremanak, nik ez dakit nola argitaletxearen interesei kalte egin ziezaieketenak, oztopatzeko agindua bazutenez, xarma nerabeaz zipriztintzen ziren gauean, leihoetatik logela batetik bestera paseaz, elkarrekin, gehienetan binaka, egiten genituen topaketa, esan dezagun, linguistikoak. Nobelaren hutsaltasuna, orduan bai, itzultzaile batek baino ezin duen gertukotasunarekin, eta horrek bide eman dezakeen maltzurkeriarekin, iruzkindu ahal genuen lasaikiro, trufa egin, itzulpenezko lapsus barregarriren bat adostu, amaiera alternatiboak eta gure ustez puskaz hobeak burutzeko planak irudikatu.

Eta batez ere argitaletxeak gu, hamaika itzultzaile, eguzkiz eguzki, bunker batean lanean edukitzearen burutazioa, ustezko pirateriari beldurrik gabe, marketing kanpaina deigarri baten parte zela sumatzen genuen. Susmoa berretsi besterik ez dut egin, behin etxera itzulita, Mondadori argitaletxeak plazaratu duen bideoa ikusi dudanean:

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=T1jBpAHumdI]

Eta batez ere, goizean, frantsesezko itzultzailearen heriotzaren berri izan dudanean. Gehiegizkoa da, inondik inora. Alemanezko itzultzaileak ez dit telefonoa hartzen. Zer egin erabaki bitartean, lerro hauek idatzi ditut, badaezpada.

Angel Erro

Jorge Luis Borgesek irrati frantses batean, frantsesez, 1965ko martxoan emandako elkarrizketa batean hala esaten du. Ez da halakorik esaten duen lehendabiziko aldia, baina bai nik berari zuzenean entzuten diodan lehen aldia. Testua Borgesen ama hizkuntzara itzultzea opatu diot neure buruari, berak itzulpengintzari buruz bertan esandakoa sinetsi nahian baina egiatan gezurtatuz. Lan hori gorde dut eta hona, berriz, bigarren ahalegin bat ekarriko dut, hitzok (Borgesek elkarrizketa honetan, 6:56 minututik aurrera esaten dituenak) euskarara ekarriz:

Aurten, abenduan, Buenos Airesen, nire olerkien bilduma osoa argitaratuko da. Hau da, bertan bilduko dira 1923tik hona, 1964raino, argitaratu ditudan olerki guztiak, hiru liburutako edukia: Fervor de Buenos Aires,  Luna de enfrente, Cuaderno de San Martín eta El hacedor izeneko liburuko zati poetiko osoa («El hacedor»-ek zera esan nahi du, ez dakit frantsesez zehazki nola eman, «le faisseur», egilea, baina zentzu greziarrean, poetarenean, «egiten duena», akaso Maker ingelesezko hitzaren zentzuan, poetarako balio duena), eta hogeita hamar bat edo berrogeita bat pieza argitaragabe, egunkarietan edo aldizkarietan agertuak. Liburu hau frantsesera Néstor Ibarra adiskideak itzuliko du. Ibarrak aspaldidanik ezagutzen nau. Enkarguaren esanahi argia dauka. Argentinar moduan, espainieraz ederki daki. Gainera, espainolezko oso itzulpen ederra egin du, guztietan ederrena, Valéryren Le cimetière marin-ena [i], aspaldian argitaratu zuena Buenos Airesen, eta nik aitzinsolasa egin niona. Nire usadio literario guztiak ezagutzen ditu, are esango nuke nire mania edo tik literario guztiak ezagutzen dituela, eta ziur nago itzulpen ez bakarrik oso zuzena, baizik eta, seguru asko, testua baino askoz hobea egingo duela. Ibarra oso kasu bitxia da, literatur talentu handikoa da, baina nik ez dakit zer apaltasun edo zer ironia motak ez dion idazten uzten, edo, hobeki esan, ez dio idatzitakoa argitaratzen uzten. Itzuli nahiago du. Akaso uste du itzultzailearen lana idazlearena baino sotilagoa dela, zibilizatuagoa; izan ere, itzultzailea, bistan da, idazlea baino gerokoagoa da; etapa aurreratuagoa da, baina, dena den, nago lana bikain egingo duela. Eta uste dut nire frantses argitaletxean, Gallimardenean, agertuko dela, eta heldu den urtean argitaratuko dela.

Angel Erro

Idazleek berek baino zerizan nazionalagoa dute itzultzaileek. Itzultzaile gutxik gainditu dute beren hizkuntzako muga, eragina edo garrantzia izatekotan xede-hizkuntzan izango da. Martin Lutero (Bibliaren itzultzailea) edo Richard Francis Burton (Mila gau eta bat gehiago-rena) izan litezke bat-batean burura datozkidan bakanetarikoak. Gaur hirugarren baten berri eman nahiko nuke laburki. Douglas R. Hofstadter. Matematikan lizentziatua, Fisikan doktore eta Michigango Unibertsitateko Zientzia Kognitiboetako katedraduna, baina saiakera mitiko baten egilea izateagatik ezagunagoa: Gödel, Escher, Bach: an Eternal Golden Braid, 1980ean Pulitzer Saria eskuratu zuena eta zertan datzan zail samarra. Nik irakurrita ere ez dut argiegi. Baina derradan izenburuan aipatzen diren logikariak, artistak eta musikariak beren lanetan agertzen duten errepikaritasun sortzailea ardatza hartzen duela. Zailtasuna dator, besteak beste, oso hizkera ludikoa erabiltzen duela, hitz-jokoez josia eta maiz horrexek ematen dio hausnarketari abiapuntua. Itzulpen lan eskerga. Izan ere, luzaro itzulgaitzat jo zen. Sarreran gaztelaniazko itzulpenaren istorioa kontatzen du egileak berak, derrigorrez, liburua beste hizkuntza batzuetan atera eta, zertxobait bada ere, ulergarria gertatzea nahi bazuen itzultzaileei jarraibide zorrotzak eman behar zizkien. Haren liburuaren itzultzaileekiko harremanak eta bere lanaren itzulgarritasunak akaso eremu horretan interesatzera bultzatuko zuen. Le Ton beau de Marot: In Praise of the Music of Language atera zuelako 1997an, non, zortziehunetik gora orrialdetan (Gödel, Escher, Bach ere mila orrialdetik gertu zebilen), Clément Marot XVI. mendeko poeta frantsesaren olerkitxo bat itzultzen saiatzen den, eta, hausnarketekin eta analisiekin tartekatuta laurogei bat aukera eskaintzen ditu (bat izan ezik, denak ingelesez). Ez dut liburu hau irakurri. Wikipediaren arabera:

Groups of translations alternate with analysis and commentary on the same throughout the book. However, Hofstadter’s reading of the idea of ‘translation’ goes deeper than simply that of translating between languages. Translation between frames of reference — languages, cultures, modes of expression, or indeed between one person’s thoughts and another — becomes an element in many of the same concepts Hofstadter has addressed in prior works, such as reference and self-reference, structure and function, and artificial intelligence.

Maroten olerki hori ez da itzuli duen gauza bakarra. Françoise Sagan-en La Chamade eleberria ere, That Mad Ache izenburu bitxia emanez, itzuli du, edo itzuli bainoago berridatzi du, eta Saganen eleberria baino luzeagoa den saiakeratxo batez lagundu du, non itzulpena ekintza sortzailetzat defendatzen baitu. Liburu hau ez dut irakurri. Beste liburu bat, Hofstadterrena irakurri ez dudana, eta egia esanda, irakurtzeko jakin min handia ematen didana Walter Veltroni Italiako Partito Democratico-ko idazkari nagusia izandako eta Erromako alkate ohiaren La scoperta dell’alba (2006) eleberriaren ingelesezko itzulpena da, ez baitu hitzaurre teorikorik egin (!) eta ez zaidalako bururatzen zer ikusi dion bigarren mailako literatur lan honi (zeinaren gainean aurten pelikula bat egin duten Italian) bere interesa pizteko.  Irudimena askatzen badut bururatzen zaidana ez da blog sarrera honetan sartzen.