miel a. elustondo
Ez genuen handik alde egin nahi. Gizonak guztiz edanda zeuden, autoei ematen zieten beren burua. Alderdi nagusiko buruzagiak etxerik etxe zebiltzan, jendeari joateko erreguka. Aginduak: «Ez eraman zeuen gauzarik».
Inork ez digu gehiago adarrik joko, ez gara inora joango. Ez dago dendarik, ez ospitalerik. Ezta elektrizitaterik ere. Keroseno lanpararen ondoan eta ilargipean jartzen gara. Eta gustatzen zaigu! Etxean gaudelako.
Poliziak garrasika ari ziren. Autoetan zetozen, eta gu basoan barrena joaten ginen korrika. Alemanengandik ihes egiten genuen moduan. Behin, fiskalarekin etorri ziren, purrustaka eta haserre, gu 10. artikuluaren azpian jartzera zihoazela. Esan ere nuen: «Utzi horiei niri urtebeteko kartzela ematen. Zigorra bete eta honaxe itzuliko naiz». Beraien lana garrasi egitea da, gurea, isilik egotea. Domina dut –uztabiltzailerik onena izana nintzen etxaldean–, eta bera 10. artikuluan ari da ni izutu nahian.
Halako kazetari batek esan zuen ez ginela etxera itzuli, besterik gabe, ehunka urte atzera joan ginela baizik. Mailua erabiltzen genuen uzta biltzeko, eta igitaia segarako. Asfaltoan bertan jotzen genuen garia.
Unean bertan itzaltzen genuen irratia. Batere albisterik ez dakigu, baina bizitza baketsua da. Ez gara haserretzen. Jendea etortzen da eta kontuak kontatzen dizkigu: gerra da leku guztietan. Eta horrekin batera, esaten digute sozialismoa bukatu dela eta kapitalismoaren azpian bizi garela. Eta berriro datorrela tsarra. Egia da?
Umeak hazten ari dira denak, uztara itzultzeko. Horixe da. Nork berea nahi du. Poliziak itzultzen utziko duen jendearen zerrenda dauka, baina hemezortzi urtez azpiko umeek ezin dute. Jendea itzultzen da eta oso pozik daude beraien etxe aurrean daudelako. Beraien lorategian, sagarrondoaren alboan. Lehenengo, hilerrira joango dira negar egitera, eta familiaren hilobietara. Han ere negar egingo dute, eta errezatu. Kandelak uzten dituzte. Beraien hesietan katigatzen dituzte. Edo hilerriaren hesi txikietan. Inoiz, girlanda bat ere utzi dute etxean. Eskuoihal zuria atean. Emakume zaharrak otoitza irakurtzen du: «Anai-arrebak! Izan pazientzia!».
Jendeak arrautzak, opilak eta zernahi eramaten du hilerrira. Nor bere familiarekin jartzen da. Hots egiten diete: «Arrebatxo, zu ikustera etorria naiz. Etorri bazkaltzera». Edo: «Ama, amatxo maitea. Aita, aitta maitea». Zeruko arimei hots egiten diete, behera datozen. Urte hartan hilak izan dituztenek negar egiten dute, eta aspaldi hilak dituztenek, ez. Hitz egiten dute, eta oroitzen. Errezatu egiten dute denek. Eta errezatzen ez dakitenek ere, errezatu egiten dute.