Hurrengo geltokia: espezismoa

Iñaki Segurola

Jende argitua ederki ari da hizkuntzak ideia eta jarduera gaiztoen kutsutik garbitzen. Sexismoan ari gara bide eder batzuk ebakitzen, hizkuntzak sexismoaren izurritik eginahalean garbituz. Gure euskara honek ez du aparteko lanik ematen aieka horretatik, seguraski hizkuntzari Ama Euskara hotsegiten diogulako eta, beraz, emea delako bera. Beti dago, ordea, oharkabeko arrastoren bat jo, igurtzi, astindu, marruskatu eta erauzi beharrekoa, eta, esanda bezala, ari gara bide eder bat egiten.

Gaurko honetan espezismoa atera nahi nuke argitara: hizkuntza askotan –eta gure honetan bertan– erdi-ezkutuan datzan espezismo gaiztoa, hain zuzen ere. Denok gara, era batera edo bestera, animaliak; ugaztunak ere bagara, eta, oso gustukoa dudan hitza erabiliz, «amakumeak» ere bagara, ama baten ume garenez gero gu eta beste izaki askotxo. Nere irudipena da, eta irudipena baino gehiago ere bai, gure hizkuntzetan beste animalia, beste ugaztun edo beste amakumeak modu iraingarrian erabiltzen direla hitzez, eta horrek erakusten digu, bidenabar esanda, gauzak oker dabiltzala egitez. Har ditzagun adibide moduan honako hitz euskarazko hauek: tximinokeria, zerrikeria, zakurkeria, astakeria, axerikeria edo xomorrokeria. Eta emanber ez dagoela gauza onik beste animalietan, aizue!

Gizonarekin edo gizakiarekin oso bestelako kontuak daude: badira gauza txarrak edo halamoduzkoak ere, eta hor dago gizonkeria, baina zer dago guretzat hoberik gizontasuna edo gizatasuna baino? Ikusten denez, espezismo zitalenak zainak oso barreneraino sartuak ditu gure hizkuntza dontsuan ere.

Gauza gaizto gehiago ere badaude zoritxarrez: animaliak osoki geure eskuan eta mendean behar ditugu baitezpada, edo hala dirudi behintzat. Konparazio batera, ardia, urdea eta behia etxekotuak eta eskuperatuak ditugu, baina zeharo hezi gabeko haien lehengusuei sasi-ardi (xaxardi), basurde eta betizu deitzen diegu, eta hitzezko jokabide honekin adierazten duguna da osoki gure mendekoa, eskupekoa eta eskortakoa ez den guztia sasigauza, basakeria edo izua dela berez. Bai ariera itsusia eta enpatimotza gurea! Maiz pentsatu izan dut, olgetan-benetan pentsatu ere, denok dirudigula Gizaburuagan jaioak eta giza-bihotzik gabe sortuak.

Sexismoaren kontrako borrokak ekin dion bide jatorretik, iruditzen zait badugula lan pixkat gure hizkuntza maitea beste animalien gaineko diskriminazio eta gutxiespenezko kutsutik garbitzen. Horrela lortuko dugu euskara izatea eraikitzen ari garen mundu garbi guztiaskatzaile txoragarriaren adierazpide egoki eta zuzena. Hala izan dadila!