Martin Rezola Clemente
Horrela deitu zion elementuen taula periodikoari Oliver Sacks neurologo eta idazleak, Oncle Tungsten liburuan (euskaraz, Osaba Wolfram itzuli beharko genuke?). Txikitan kimikarako izan zuen zaletasuna kontatzen du bertan, ohar autobiografikoak eta zientziari buruzko hamaika kontu maisuki txirikordatuz. Baina idazlan hori salbuespena da Sacksen produkzio ugarian, nagusiki gaixotasun neurologikoak dituzten pazienteen kasuak izaten dituelako kontagai. Ez noa, baina, haren gaineko informazioa zabaltzera, badago-eta horretarako toki aproposagorik.
Oliver Sacks iragan abuztuaren 30ean zendu zen, 82 urte zituela. Hil baino sei hilabete lehenago, agur-gutun bat idatzi zuen The New York Times egunkarian (“My own life”). Hizkuntza askotan zabaldu zen. Euskaraz ez, nik dakidala.
* * *
Neure bizitza (My Own Life)
Duela hilabete, osasuntsu sentitzen nintzen, indartsu ere bai. 81 urterekin, oraindik kilometro eta erdi igerian egiten dut egunero. Baina nire zortea amaitu da: orain dela aste batzuk jakin dut gibelean metastasi anizkoitza dudala. Zortzi urte dira begi batean tumore arraro bat aurkitu zidatela, begietako melanoma bat. Tumorea kentzeko erabilitako erradiazioek eta laserrek begi horretatik itsu utzi baninduten ere, melanoma horietan tumorea berriz garatzeko posibilitatea berez % 50ekoa da. Dena den, nire kasuaren berezitasunak zirela-eta aukera askoz ere txikiagoa zen. Zoritxarreko gutxi horien parte naiz.
Eskertuta nago osasun ona eta produktibitatea ez ditudalako falta izan bederatzi urtez, hasierako diagnosia egin zidatenetik hona, baina orain herioarekin aurrez aurre nago. Minbiziak gibelaren herena hartu dit eta, aurrerakada galgatu daitekeen arren, minbizi-mota honek ez du sendabiderik.
Beraz, erabaki beharra daukat nola bizi geratzen zaizkidan hilabeteetan. Ahalik eta erarik aberatsenean, bizienean eta produktiboenean bizi behar ditut. Horretan, David Hume nire filosofo gogokoenetakoaren hitzak akuilu izango ditut. Izan ere, eritasun hilgarri bat zuela jakin zuenean, 65 urterekin, autobiografia labur bat idatzi zuen, egun bakar batez, 1776ko apirilean: Neure bizitza deitu zion.
“Hondatze azkar bat espero dut —idatzi zuen—. Eritasunak ez dit ia oinazerik ekarri eta, harrigarriagoa dena, gogo-aldartea ere ez zait inoiz makaldu, fisikoki nabarmen gainbehera banator ere. Estudiorako beti izan dudan kemen bera dut gaur ere, eta alaitasun bera lagun artean.”
80 urteen muga gainditzeko zortea izan dut, eta Humeren aldean bizi izan naizen beste hamabost urteok ere biziki aberatsak izan dira, hala lanean nola maitasunean. Denbora horretan bost liburu argitaratu ditut, autobiografia bat idatzi (Humeren orri-sorta baino dezentez luzeagoa), udaberrian kaleratuko dena, eta, gainera, beste zenbait liburu ia bukatuak ditut.
Humek zioen: “Ni naiz… gizon bat izaera lasaia duena, bere burua menderatzen dakiena, irekia eta umore onekoa, adiskide izateko gauza, etsaigora gutxi emana eta grina guztietan moderazio handikoa”.
Horretan ez naiz Hume bezalakoa. Nahiz eta maitasun eta adiskidetasun harremanez gozatu ahal izan dudan, eta benetako etsairik ez eduki, ezin dut esan (eta ezingo luke ezagutzen nauen inork esan) aldarte lasaia duen gizona naizenik. Alderantziz, gizon suharra naiz, odolberoa, grinak bridatzen ez dakiena.
Eta, hala eta guztiz ere, bada esaldi bat Humeren saiakeran ezin egokiagoa atzematen dudana: “Zaila da bizitzatik aldenduago egoten, ni orain nagoena baino”, idatzi zuen.
Azken egunetan, nire bizitza altuera handi batetik begiratuko banio bezala ikusteko aukera izan dut, paisaia baten modura, eta parte guztien arteko harremanen inguruko pertzepzio sakon baten bidez. Horrek ez du esan nahi bukatutzat ematen dudanik.
Alderantziz, bizirik sentitzen naiz ezin gehiago, eta nire nahia eta esperantza da geratzen zaidan denboran adiskidantzak indartzea, maite ditudanei agur esatea, gehiago idaztea, indarrik badut bidaiatzea, eta jakintza eta adimen mailan gora egitea.
Horrek ausardia eta argitasuna eskatuko dizkit, eta hizkera zuzena; eta ahaleginak egitea munduarekikoak konpontzeko. Baina izango da betarik, halaber, ongi pasatzeko (eta txorakeriak egiteko ere bai).
Bat-batean, argitu egin zaizkit helburuak eta ikuspegia. Ez dago astirik azalkerietarako. Neure buruarengan jarri behar dut arreta, neure lanean eta neure adiskideengan. Telebistako gaueroko albistegia ikusteari utziko diot. Ez diet jaramonik egingo ez politikari ezta beroketa globalari buruzko eztabaidei ere.
Ez da axolagabekeria, urruntasuna baizik: oraindik biziki kezkatzen naute Ekialde Hurbilak, beroketa globalak, desberdintasun gero eta handiagoek…, baina gauza horiek jadanik ez daude nire esku; etorkizunaren baitan daude. Poztu egiten naiz talentua duten gazteak ezagutzen ditudanean —baita biopsia egin eta metastasia diagnostikatu zidan hura ere—. Uste dut etorkizuna esku onetan dagoela.
Azken hamar urte hauetan, gero eta kontzienteago izan naiz nire garaikideen artean izan diren heriotzez. Nire belaunaldia badoa, eta heriotza bakoitza lazgarria izan da niretzat, nire zati baten barne-urradura gisa sentitu izan dut. Desagertzen garenean, ez da gu bezalako inor geldituko, baina, jakina, ez dago bestea bezalakoa den inor, inoiz. Pertsona bat hilez gero, ezin da ordeztu. Bete ezin den hutsune bat uzten du, zeren gizaki bakoitzaren patua —patu genetiko eta neurala— gizabanako bakarra izatea baita, bere bide propioa urratzea, bere bizitza propioa bizitzea eta bere heriotza propioaz hiltzea.
Ezin dut ukatu beldurrez nagoela; baina, batez ere, esker oneko sentitzen naiz. Maitatu dut eta maitatua izan naiz; asko eman didate, eta zerbait eman dut bueltan; irakurri eta bidaiatu dut, eta pentsatu dut, eta idatzi dut. Munduarekin harremanetan egon naiz, idazleak eta irakurleak munduarekin harremanetan egoten diren eran.
Eta, batez ere, izaki sentikor bat izan naiz, animalia pentsalari bat planeta eder honetan. Eta hori, besterik gabe, pribilegio eta abentura ikaragarria izan da.