Karlos del Olmo
Oraindik ondo josita dugu denok gomutan duela gutxi Alpeetan izandako gertaera lazgarria, eta izan dituen mota guztietako ondorenak, besteak beste, hizkuntzazkoak, gure hizkuntzari (baina ez geureari bakarrik) dagokionez. Lantokian berehala hasi ginen gogoeta egiten alderdi semantikoaz, besteak beste, honen moduko esaldiak irakurri ondoren: ”Kopilotuak propio erorarazi zuen A320 hegazkina, bakarrik geratu zenean”; “Lubitzek hegazkina nahita amildu zuela berretsi du bigarren kutxak”, “Hegazkina arinago erortzeko agindua eman zuen hainbatetan Germanwingseko kopilotuak”, “Hegazkinak behera egiteko maniobra abiatu zuen ‘nahita’ kopilotuak”…
Azal dezadan sortu ziren zalantzetako batzuk: “Norbera barruan dela, erorarazi ala amildu esan ote daiteke?”, “Arinago erortzeko agindu ote diezaioke pilotuak motorrak piztuta dituelarik?”, “Motorrak piztuta egonik, zeru goietatik amildu ote daiteke aireplanoa, erabat kontrolatuta doala?”.
Orotariko Hiztegian oso soka luzea duen tradiziozko erabilera bat agertzen da: “Ekusi zituala animak infernura amiltzen, elurra ugari ari danean elur-maloak lurrera erori oi diran eran” (ikus zelako joko polita amilduren eta eroriren artean). “Jesu-Kristok denbora danean utziko du [Ante-Kristoa] ill otza; eta amilduko da infernura sufre erazekizko ainzira edo osin batera”. “Aberatsa ere il zan; eta infernura amildu zan”. Tamalez, arimak ez dira hegazkinak, eta ez dute hegan egiten ere hilotzik daudela. “Aingeru gaixtoak bezala, zerutik ifernura anbiltzen gaitu” adibidetik hurbilago dago aipatu hegazkinarena? Lizentzia poetiko halako bat hartuta, baliteke. Amilduz eraturiko adibide ugariak ere ugariak agertzen dira, gutxi, berriz, auzi honetan argi egingo digunik… ez bada sarrera hau: “AMILDU ERAGIN. Hacer caer, precipitar. v. ~amilerazi.~ |*| “Ogasunetan amildu eragin eta neskatxaren matrail leunetan atustan kokatzen aizen maitasun ori!”, Zaitegirena. Beharbada, euskaldun askoren buruan, amildegiei fisikoki lotuegi dago amildu aditza, eta, hegazkina, berez, ez zen amildegian behera joan, ezta halako batetik inork bota ere (iruditeria poetikoaren aldetik oso litekeen kontua izan arren).
Eroraraztearena antzeko kontua dateke; Orotarikoan, esaterako, ondokoa ikusten dugu: ERORI ERAGIN. Hacer caer. v. ~erorarazi.~: “Pekatuan erori eragiteko”. “Zure arrotasun andiak eta humiltasunik ezak estropezatu eta erorieragiten zaituztela”. Argitasun handirik ez dugu eskuratzen horretatik, ez, bederen, bizidunak barruan daramatzala pertsona batek gobernatuta hegan doan tramankulu motordunaren ekintza zedarritzeari dagokionez.
Guztiarekin ere, beste hizkuntzek ere lantegi izan dute gertaera behar bezala azaltzea: “deliberately crashed the plane”, “ hizo estrellar el avión”, “Volontairement avion de passagers se est écrasé Germanwings, que la boîte noire (…) a été volontairement détruit par son copilote”. Hortaz, abia gaitezen gu ere bide horretatik:
Esparru horretatik hurbilago, Elhuyar hiztegiak, adibidez, hau dakar: “el motorista se ha estrellado contra una pared”: “motoristak horma jo du”. Hegazkinen gaineko adibiderik ez du, baina zabalkuntza halako bat eginda, “Kopilotuak mendia jo zuen” idatz genezake; dena dela, nahikoa litzateke gertaera zehazki esplikatzeko? “Borondatez, nahita…” erantsiz gero, beharbada.
5000 hiztegiak “ha estrellado el coche contra la pared”: “automobila hormaren kontra jaurti du” adibideaz gidariaren borondatea, nahitasuna, agerian jartzen digu (filmetan bezala, azken unean jauzi egin duen ala ez elipsian utzita) jaurti aditzaren baranora igarorik.
Itsasontziak ere, tradizioan, “bazterraren kontra”, “haitza jota” desegiten dira, baina adiera horri, hegazkin triskantzari gagozkiola, eragilea edo arazlea atxiki behar genioke. Autoek ere bazterra jo ohi izaten dute, istripua arina edo guztiz txikitzerainokoa izan daitekeelarik.
Ezbairik gabe, adibide hurbilena dugu Zehazkin jasoa: “se ha estrellado un avión en Colombia”: “hegazkin batek lur jo du Kolonbian”. Honako honetan ere ez dakigu ziertotik pilotuak gurata jokatu zuen ala ez; hortaz, berriro ere zehazkiago esan edo idatzi beharrean geundeke eragiletza edo borondatea aipatuta.
Mokoroak jasotako erakusburu bat ezinago egoki da hau dena finitzeko: “Aize ta olatuak eroèn lekurantz joian ontzia, zuzenbide-baga; ta goizeko iruretan, dart-dart jo ebazan atxak”.