Maialen Marin Lacarta
Gaur egun, liburuak berrogeita hamar bat hizkuntzaren artean itzultzen direla dio David Bellosek 2011n argitaratutako liburuan[1]. Munduko aniztasun linguistikoa kontutan izanda, berrogeita hamar hizkuntza gutxi batzuk baino ez dira, baina aski dira munduko irakurleen gehiengoa biltzeko. Oin ohar batean, halere, David Bellosek Words Without Borders aldizkari digitala aipatzen du salbuespen moduan. Aldizkari honek 105 hizkuntza ezberdinetan sortutako literatur lanen itzulpenak argitaratu ditu ingelesez. Baina oraingoz ezin dugu esan liburuen merkatuan eraginik izan duenik. Ingelesez itzulpen gutxi argitaratzen direnez, aldizkari honen zeregina are garrantzitsuagoa da. Bellosek ingelesari buruz datu interesgarriak aipatzen ditu: gehien itzultzen den sorburu-hizkuntza da eta itzulpen gutxien dituen xede-hizkuntza. Kontraesana dirudien arren, sorburu-hizkuntza garrantzitsua denez, zubi-hizkuntza bezala erabiltzen da maiz. Adibidez, Mo Yan idazle txinatarraren sei eleberri ingelesetik gaztelerara itzuli dira, txineratik itzuli beharrean. Baina ez naiz zeharbidezko itzulpenen gaiarekin sartuko[2]. Beste galdera bat datorkit gaur burura: aldizkari digitalek hizkuntza periferikoen itzulpenak sustatzeko bidea eskaintzen al dute?
Words Without Bordersek euskal literatura argitaratu duen edo ez begiratzea da nire lehen erreakzioa. “Find & Search” atalean “Basque” aukeratu ondoren, Sarah Turtle eta Iñaki Mendigurenen itzulpen bat argitaratu dutela ikusi dut: Harkaitz Canoren “You shouldn’t make it too easy for them” narrazio laburra. Asymptote aldizkarira jo dut gero. Eta eskubialdean ageri den hizkuntza barran “Basque” aukeratu ondoren, ingelesera itzulitako testu suediar bat aurkitu dut. Akats bat dela pentsatu dut. Baina ingelesezko itzulpenaren eskuinaldean Itxaso Rodriguez-Ordoñezen euskal itzulpena aukera daiteke. Beraz, kasu honetan, euskaraz itzulitako testu bat argiratu dute. Horrek bai harritu nauela.
Gero, beste bilaketa bat egin dut: Hong Kongeko literaturaren itzulpenak argitaratu dituzten ala ez jakin nahi dut. Asymptote aldizkarian, bilaketak hizkuntzen arabera egin ahal izateaz gain, mapa batean ere egin daitezke. Hong Kong aukeratu ondoren, hiru testu agertu zaizkit: narrazio labur bat, poema bat eta elkarrizketa bat. Words Without Bordersen kasuan, aldiz, Hong Kong ez dago zerrendatuta “countries/regions” atalean. Bestalde, Hong Kongeko literatura definitzea ere ez da batere erraza: Hong Kongen jaiotako idazleek idatzitakoa? Hong Kongen bizi diren idazleek idatzitakoa? Hong Kongi buruzko literatura? Gai honen inguruko eztabaidak ugariak dira. Hori ikusita, txineratik itzulitako testuei begirada bat eman, eta bilaketa barran “Hong Kong” hitz gakoa bilatu dut. Denera, narrazio labur bat, komiki bat eta elkarrizketa bat aurkitu ditut.
Aipatu ditudan bi aldizkari hauek oso ezberdinak dira: Words Without Borders Estatu Batuetan finkatua dago eta Asymptoteko editore nagusia Taiwanen. Lehenengoa 2003an sortu zen eta bigarrena 2009an. Lehenengoak itzulpenak ordaindu egiten ditu, bigarrenak oraindik ez. Biak irabazi asmorik gabeko erakundeak dira. Bai Hong Kongeko literaturaren eta bai euskal literaturaren kasuetan itzulpen gutxi argitaratu dituzte. Horregatik, Hong Kongeko unibertsitatean klase ematen dudanez, eta hemengo ikasleek txineratik ingelesera itzultzen dutenez, nire ikasleak itzulpenak bidaltzera animatzen ditut aukera dudanean. Itzulpenak argitaratzen hasteko aukera ona iruditzen zait.
Ezin esan aldizkari digitalek zenbateraino alda dezaketen literatura periferikoetatik egindako itzulpenen egoera. Ez dakit zenbat irakurle izango dituzten ere. Baina garrantzitsua iruditzen zait bide hau izan badela jakitea.
_____________________________
[1] David Bellos, “Global Flows: Center and Periphery in the Translation of Books”, in Is That a Fish in your Ear? Translation and the Meaning of Everything, New York, Faber and Faber, 2011, 202-216.
[2] Artikulu honetan hitz egin dugu horri buruz: Aiora Jaka Irizar eta Maialen Marin-Lacarta, “Txinatar literatura euskaraz: zeharbidezko itzulpenetatik zuzenekoetara itzultzaile-bikoteen eskutik”, Uztaro 89 (2014): 39-64.