miel a. elustondo
Death in Murelaga Muerte en Murélaga da Joseba Sarrionandiaren Lagun izoztua liburuan: “Gero inprentako letretan ere ikusiko zuen euskara, halako egun batean Artekaleko paperdendara sartu zenean. Han egunkariak saltzen ziren eta dorre moduko hiru pilo zeuden, El Correo Español, La Gaceta del Norte eta El Diario Vasco. Goiok boligrafo bi erosi nahi zituen, baina dendaria egunkariak eman dirua jaso ia etenik gabe ari zenez gero, eskaparatean erakusten ziren liburuei begira geratu zen:
Jaio nintzan iltzeco
Aldi-oro noa iltzen
Ildakoan erabat
Asiko naiz bizitzen.
Hiru lau bider irakurri zituen bertsoaren lau mailak. Liburua eskuan hartu eta autorearen izena ikusi zuen: William A. Douglass.
Liburuaren tituluak ere hotzikara eman zion: Muerte en Murélaga.”
Hotzikararik gabe baina puntu berean, Death in Murelagako zenbait pasarte bizirekin jolasean…
Gaubeila
Gaubeilan zehar izaten diren ekintzek eta berbaldien tonuak partaideek heriotzarekiko duten benetako jarrera. Hala pena nola solemnitatea minimizatzen dira. Tartean-tartean, emakumeren bat arrosarioa esaten hasiko da bat-batean (gehienetan, euskaraz, baina ez nahitaez). Negartiek arrosarioaren hamabost misterioetatik bost esaten dituzte. Amaitzen dutenean, arrosarioa zuzendu duen pertsonak zer edo zer esango du hildakoaren izaeraren gainean.
“A.-k, arrosarioa esaten amaitu eta esan zuen: ‘Konturatuko zineten misterio mingarriak eta loriatsuak, biak nahastu ditudala. Ez da izan nahastu naizelako, ezpada Pantxika miseria eta pena artean bizi izan zelako mundu honetan, baina orain loriatan dago’”.
Orduan honetaz eta hartaz berbetan hasten dira partaideak. Esnearen prezioaz kexatuko dira, edo Eibarreko lantegietako lan-baldintzez. Batak semearen azken berriak kontatuko ditu, Idahon daukana ardi zaintzen. Besteren batek anaiaz berba egingo du, Australian ari dena azukre-kanabera ebakitzen. Hirugarrenak, semearen kontuak esango ditu, Caracasen taberna daukana. Gerta liteke beilan parte hartzen ari diren bi edo hiru lagun senide izatea, beste non edo nondik etorritakoak. Herrian dituzten senideekin familiako berriak trukatzeko amorratzen daude. Horrela, berbeta piztu egiten da, eta txantxa txikiak eta barreak ez daude zeharo lekuz kanpo. Ordu erdira, gutxi gorabehera, beste emakume batek beste arrosario baten lehen errezoa esaten hasten da. Denok berriz errezatzen hasteko seinalea da. Era honetara igarotzen dute partaideek gaua. Batzuk joan egiten dira; tartean-tartean, jende berria heltzen da.
Berbaldietan, jira-bueltarik gabe zuzen egiten da berba heriotzaren gainean. Uste izatekoa da unean uneko hildakoaz jardutea eta berba egitea. Etorri berri bakoitzak informe bizia jasoko du.
“Osaba gizajoa mahaian jesarrita zegoen, afaltzen. Atakea eman zion. Kafe-kikara bota zuen eta arropak zikindu zituen. Alboka jausi zen aulkitik, belauniko. Auhen egin eta narrastaka hasi zen behearen gainean. Orduan, Jainkoak hartu egin zuen”.