Iñaki Segurola
Honako jardun honek ez dio ezertan lagunduko itzulpenetan eta itzulminetan ari denari.
Aditu nahi lukeenari adierazi nahi litzaioke nolaz sentitzen garen batzuk euskarazko bihotz-belarrien alderditik.
Orobat erakutsi nahi nuke ez naizela ari iritzi pertsonalen zorrotik, baizik-eta sentiera inpertsonal baten zakutik.
Nere sasi-kalkuluen arabera, milakatxo batzuk gara sentiera bihotz-belarrizko honetan partaide garenok.
Pentsaera hiritar eta parahiritarretik, kulturmundu belarri-moztaka eta bihotz-estutik, “anti-intelektualismo” izenez gaitzesten da gure zakuko sentiera hau.
Pentsamendu (para)hiritar buru-begizkoak ezin adi lezake sentiera inpertsonal batean ezin egon litekeela inolako ismorik, ez gaitzestekorik eta ez onestekorik.
Ni kulturmunduarekin gero-eta etenago eta sorrago nago, baina halere kulturgauzek kutsatuegia nago.
Hargatik dakart beste ahots bat hona, nerea baino xinpleagoa eta, beraz, argiagoa eta gehiago balio duena: bihotz-belarrietatik ni baino garbiroago mintzo dena.
Pasaiako deserritik ari zaigu Iosu Salegi Uztarria deritzan Azpeitiko aldizkariaren uztaileko alean, eta Pasaia dioenak ia edozein euskal herri edo hiri dio.
(Oraindik ere honi Euskal Herri deitzen diote askotxok, baina gure zakuko jendea zinki eta minki ohartzen da hobeko genukeela Euskal Deserri deitzea, salbuespenak salbuespentxo.)
Jar gaitezen Iosu Salegiren esanak entzuten:
Pasayen lanien jardutie tokau zat azken denboran, eta hamen jendiek euskeraz dakibenak batuan eitebe geyenak; beste batzuk juxtu hitzeitebe, ta beste batzuk batez. (…)
Nahi detena adierazi da ze ear dan bixitasun hori, freskurie, hitz gutxikin entenditzeko moue (…). Naon lekuen gustoa bizi naiz, baño nere barrenien beti dao herriko txispa hori erten nayen bezela; ta ertetzeu askotan, baño iruitze zat hor beste era batea entenditze geala. Ta konturatze naiz nere euskerie, etxien ta herriyen ikixi nun hori dala benetakue ta biziye. Ta periodikotan, liburutan ta denboriekin ikixten jun nitzen hori, berriz, beste euskera desberdin bat dala, eta hor murgildute ta galdute sentitzeala nere barreneko parte bat.
Euskera batua inportantie dala ta hori dana badakit, baño intelektualtzen ai geala iruitze zat sarritan, batipat komunikabidetan ta, euskerie nortasunik peko gauze bat bezela ibiltze deula, naturaltasune ta benetako inderra galduiez. Hori kalien imitatzen hasten bagea, orduntxe aspertuko gea danok, ta gatzik peko ogiye bezela geauko gea azkenien. (Letra lodituak neuk lodituak dira.)
Honako jardun honek ez dio ezertan lagunduko itzulpenetan eta itzulminetan ari denari, baina ehunkatxo batzuei poz pixkat emango dielakoan nago.
Bada euskaldunon artean jardun mota bat neuk honela bataiatuko nukeena: “Nere sentimendua nahi dut deklaratu…” eta abar (denok ezagutzen ditugu bertso horiek, ezta?).
Eta hari horretatik, neuk ere deklaratu nahi dut sakonean hunkitua sentitzen naizela horrelako gauzak entzun edo irakurtzen ditudanean. Bene-benetan diot.
Baina, era berean, hunkituago eskolan edo euskaltegian euskara ikasi duten “euskaldunberri” (orain horrela deituko diegu, erosotasunez) horiei euskaraz hitz egiten entzuten diedanean. Hunkituago, zinez.
Eta mila arrazoi daude horretarako. Zeren, adibidez, badira batzuk (ez dut inola ere uste zeu talde horretakoa zarenik, Iñaki), horrelakoei entzutean destaina adierazten dutenak. Kasu famosoa, Txillardegi eta bere emaztea Jone, Orixerekin hizketan, hura ospitalean zela bisitan joanda, batzuk euskaraz, bestea erdaraz: nonbait fenomeno berbera gertatzen omen zen, gatzik gabeko euskara entzutea baino, nahiago zuela erdara Orixek. 1961ean gertatu omen zen hori, baina zenbat halako, gaur egun ere!
Esandakoa, neuk ere nere sentimendua nahi nuen deklaratu, den-denok baititugu gureak.
Horrelako kexak hiztegiari ala sintaxiari buruzkoak diren jakitea ezinbestekoa iruditzen zait. Bizipen pertsonalei buruz ari garenez, hona nirea: ikustea eta entzutea egokitu zait horrelako euskara “jator” eta “herrikoia” darabilten gehienek, zeozer sintaktikoki konplikatua esplikatu beharra dutenean, gaztelaniara jotzen dutela.
Kultura hirikoa da beti, Segurola jauna. Zibilizio guztiak hirietan (latinez, cives) sortu dira. Herriko kultura, izatekotan, folklorea besterik ez da. Eta, euskara, izango bada, urbanoa izango da, ez larrekoa. Gureak egin du, amigo…
Hombre, Ignazio, euskara batua horregatik ari da bilakatzen latina moduko zerbait gure modukoak ez diren hiztun askorentzat, profesionalak ez diren hiztunentzat alegia, hizkuntza hiper-arautu ez mintzagarria eta ondorioz ez erabilia.
Batua mintzatua ia erabiltzen ez denez, ba ez dauka dentsitaterik eta ezin du inor erakarri… eta hau kontzeptu fisiko bat da, grabitazioarena, estetikoa baino gehiago.
Azpeitian, aldiz, euskalkiak dentsitatea du eta erakartzeko gauza da.
Hortik ere bizkaiera mintzatuaren gorakada itzela -adibidez Deba Goienean- gazteen artean, zeinagatik poztu beharko genukeen, baina orduan ze ostia gertatuko da batuarekin?
Bat: ez da erabiliko edo hizkuntzaren apaizok baino ez dugu erabiliko.
Bi: erabiliko da, baina nabarmen desarautua eta erdarakadaz josita, latinaren ostean erromantzeekin gertatu zen moduan.
Ni bigarren aukeraren alde nago, Euskal Herria ez delako -eta sekula ez da izango- Azpeitia halako berrehun, edo bostehun, edo infinito.
Dena hiritik dator. Kultura bakarrik ez, hizkuntza bera ere bai (Zuazoren fantasiazko pelikula dialektologikoak ikusi besterik ez dago). Neu ere hirian sortu nintzen eta ni bezala beste asko (ama ospitalera joan zen Azpeititik ume hau mundura botatzera). Euria ere uste dut hirian hasten duela aurrena. Itsasoa ere hiriren batetik zabaldua izan behar du ia mundu guztia harrapatzeraino. Unibertsoa bera ere ezerezaren hiriburua zen Bang City-tik zabaldu zen bere muga mugagabeetaraino. Bai: mundu guztiko onanista mentalek, idiarena jo beharrean, hiriarena jotzen dute gaur.
Orain benetan: kontu hauen gainean argitasun gehiago nahi izan ezkero, Juan Luis Zabala eta bion arteko eztabaida publikoa dago ikusgai, honako sare-baxter honetantxe:
http://www.youtube.com/watch?v=pkqapHxSCMQ
Interesantie. Gu Hondarribin bizi gea. Nere alabak, nere partetik eguneroko tratuen azpeitiarrez ikixikou, aman familiyen partetik kastillanoz geyena (nik haiek aldatzerik ez dut), eta eskolara hasten denean batua ikasiko du. Nire bikotearen euskara poliki doa, Azpeitian azpeitiarra eta azkoitiarra entzuten ditu, eukaltegian batua ikasi izan du eta nirekin denetik pixkat. Kreatiboak izaten saiatzen gara, ez da erraza.
Honatx nire sentimendu (nahasia):
Ez dugu hitz eginen gure zaharrek egiten zuten bezala, eta gure ondotik heldu direnek auskalo zer-nola. Gure zaharrek, ez dakit erran beharra dagoen, ahotik ahora ikasi zuten, ahoz aritu ziren-dira gehienbat, ez paperean edo pantailan, edo horietan gu baino hagitzez guttiago. Baina hori ez da euskaldunon berezitasuna; nire andrearen Lizarrako familian ederki ikusi dut horixe bera: zahar analfabetoen mintzaira (gaztelania bizia) dezente aldatzen da seme-alaba-iloben eskola- eta pantaila-jendearenera ailegatzean. Zaharrak, oro har, trebeagoak dira ahoz; ez da misterio: gehiago aritu-aritzen dira (bidenabar, zaharretan ere denetik dago, hiztun zoragarriak eta ez hain); eta bertze mundu bat bizitu dute, dakarte euren baitan; eta kontatzeko bertze manera bat ikasi dute eta dute.
Hala ere, entenditzen dut Iosu Salegi gozatzea zahar batzuen erausi joriarekin (zer kontatzen duten eta nola); ni ere hala egiten naiz batzuetan.
Ez nago ados edo ez dut ados egon nahi euskara batuari buruz erraten duenarekin.
Euskara batu, estandar, periodikoetako eta liburuetakoak ez badu behar adina gatzik sobera gutti erabiltzen delakoz da, nire ustez. Tragedia ttiki bat da, nire idurikoz, hainbertze euskaldun “zahar” alfabetatu gabe egotea; tragedia koxkor bat, hainbertze euskaldun “zahar” eta “berri”k, nahiz eta ongi alfabetatuak egon, euskaraz ez kontsumitzea eta, ondorioz, euskaraz ez bizitzea. Zer jan hura izan: erdaraz zorroak bete eta mozkortu (prentsa, irratia, telebista, batez ere), eta, gero, erdaraz egitea arrunt ederragoa da aunitzentzat (erdara batu-estandarra ere bai, ez erdaldun zahar analfabetuen “zoragarri” hura; alegia, erdara ona, erdipudikoa, aldrebesa edo ezin txarragoa izanagatik).
Lehengoan Asier Larrinagak euskaldunen desafektuaz idatzi zuen, eta haren diagnostiko harekin ere ez nago ados: ez dut uste euskara-euskaraz produzitzen aritzen garenon eskastasunaren ondorioa denik. Uste dut makina bat euskaldunek (euskaradunek) ez dutela behar adina estimatzen euskara (kontrakoa erraten badute ere).
“Orai badirudi euskarak ahalke dela, arrotz dela, eztela iendartean ausart, entregu, bithore eta ez trebe. […] Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu, nola egin baita latinez, franzeses, edo bertze erdaraz eta hitzkuntzaz, hek bezain aberats eta konplitu izanen zen euskara ere, eta baldin hala ezpada, euskaldunek berek dute falta eta ez euskarak.”
XVII. mendeko analfabeto baten bihotz-belarrirako ere “gatzik peko ogiye bezela” litzateke goiko euskara. Semper idem.
“Goiko euskara” hori horixe da: euskara goikoa. Gatzik gabekoa baino gehiago, koipe gehiegi dakarrena. Orduko eta noiznahiko jendearentzat (“analfabeto” eta holako irain burlaizezkorik gabe, faborez), sermoilari dottore zuri-puztu baten jarduna.
Kulturmunduaren deshizkuntzarekiko nazkamena, hizkuntza (artxi)batu eta (por)landuarekiko aspermena, oso goizdanik agertzen da gure moduko herrikumeen baitan. Eta, aldi berean, deshizkuntza horretara kondenatuak eta katigatuak bezala gaude neurri batean. Borroka edo ezin batean bizi garela esan genezake.
Edozein hizkuntzatan gerta daiteke hori. Atzo bertan honako hauxe irakurtzen nion Emmanuel Lizcano “etnomatematikoari”, cronicapopular.es izeneko webtoki batean egindako elkarrizketan:
“Llevo ya 60 años metido en el aparato escolar (desde que me metieron de pequeñito hasta ahora que soy profesor de universidad), que te crea una jerga especial, gratuita y obligatoria, eso sí. No quiero insistir en ellos pero, por ejemplo, el lenguaje de Podemos (tantos profesores universitarios ahí) es una jerga de casta. A mí una de las cosas que me sigue costando más es volver a escribir como hablaba mi abuela o mi madre.”
Letrakuntzatik hizkuntzara itzuli nahi eta ezinak bizi gaitu.
Oroituko zarete diariovascon idazten ohi zuten bertsosaurio haiek, Basarri, Agirre eta haiek, euskaraz eta erdaraz idazterakoan markatu diferentziez, hartaz dena gatz pueblerino panparro alajinkua eta honetaz dena korrekzio hutsala…
Galdemodu bat: erdaraz, zergatik ez zituzten h/ak kentzen? zeren ahoskatu, ez zituzketen ahoskatuko… eta erdaraz ere, zertaz bereizten zituzten b/ak eta v/ak? zeren mintzatzen ez zituzketen bereziko… Euskaraz, berriz, beti esfortzatzen zuten beren fonetismo probintziano guztiak harro harro erakusten… Bada, meditatu apur bat, anaiarrebok, eta ikusiko duzue hondarrean arrazismo aldeano eskasa gizontto haien jokaeran: gauza bertsua badagerra batuaren gatzaren inguruko debate errekurrente honetan.
Nik ez nioke arrazismo deituko, Eduardo.
Uste dut kontu euskara batuari buruz dugunean ahaztu egiten zaigula datu garrantzitsu bat, kasu batzuetan erabakigarria izan daitekeena. Eta hau da: baserritarrek gure gizartean (hots, orain gera gaitezen Europan) mendez-mende pairatu izan duten zapalkuntza espezifikoa, ezaugarri berezi batzuk dituena.
Jar dezagun kasu ezagun bat: Alemaniako Nekazarien Errebolta handia, 1525ean. Erreforma luteranoaren erdi-erdian gaude eta Alemanian askatasunaren aldeko aldarri sendoak entzun dira, errebolta giroa orokorra da. Gauzak horrela, ehundaka mila baserritar euren nagusien aurka altxatzen dira; nobleziaren “askatasunzale” eta erreformazalearen erantzuna sua eta odola izan zen, sarraski baten bitartez ito zuten mugimendua. Eta askatasunaren aldeko iraultzaile handi hura, Martin Luther? Hona baserritarrei buruz idatzi zuena (gaztelaniaz utziko dut):
“contra las hordas asesinas y ladronas mojo mi pluma en sangre: sus integrantes deben ser aniquilados, estrangulados, apuñalados, en secreto o públicamente, por quien quiera que pueda hacerlo, como se matan a los perros rabiosos” (Martin Luther, 1525)
http://es.wikipedia.org/wiki/Guerra_de_los_campesinos_alemanes
Uste dut besterik gabe onartuko zaidala baserritarrek ezaugarri sozial berezi batzuk izan dituztela Europan, eta zapalkuntza berezi bat, ia-ia gaur egun arte. XX. mendean bertan, Errusiako Iraultza garaian edo Espainiako Gerra Zibilean etengabe plazaratu zen arazoa.
Eta Euskal Herrian ere, baserritarrek zapalkuntza berezi bat izan dute Ia-ia gaur egun arte. Horregatik hiria eta hiritarrak mesfidatzaz eta inbidiaz begiratu izan dute beti, eta sarritan, gorrotoz. Hiritarrek, bere aldetik, ez dute aukerarik galdu baserritarrak destainez eta mespretxuz betetzeko. Euskal Herrian, gainera, arazo soziala (komuna Europa osoan) arazo nazionalarekin nahastu da, eta baserritarrek zapalkuntza bikoitza pairatu dute: ekonomiko-soziala batetik, kulturala (hizkuntzazkoa) bestetik. Zenbat barre egin dute beti kaletarrek baserriko “boronoen” kontura! Gaur egun, oraindik ere, señorito hiritar batzuk horrelako topiko lerdoetan tematzen dira, bereziki Donostia edo Getxo bezalako lekuetan. Nork ez ditu horrelakoak ikusi edo entzun? Baina topiko hutsak dira, oso antzekoak Europa osoan.
Azken adibide bat jar dezadan: nire goiko post-ean Orixe eta Txillardegiren arteko elkarrizketa ebokatu dudanean, uste dut harira letorkeela hau ere gaineratzea: arazo eta osagai asko dago tartean, baina horietako bat ez ote da Orixe baserritarrak Txillardegi “señorito donostiarra”-ren kontra sentitzen duen mesfidantza eta gorroto ia-ia instintiboa? Erran nahi baita, klase-gorrotoa. Kasu honetan osagai garrantzitsu bat dela esango nuke.
Klase-gorrotoa, zenbaitetan, arrazakerian eralda daiteke, edo arrazakeriarekin nahastu proportzio desberdinetan, baina ez halabeharrez, ez beti.
Adibidez, Basarriren hautu estilistikoetan probintzianismoa ikus daiteke, Donostiarekiko herra, inbidia eta gutxiagotasun-konplexua. Baina arrazakeria? Ez Eduardo, horrelakorik ez dago, nire ustetan behintzat.
Berdin esango nuke euskaldun “jator” eta (orain) baserri desagertu eta mitifikatuaren jarraitzaileen eta euskaldun “berri” urbano eta batua-hiztunen artean tristeki gertatzen diren pasadizoetan. Badakizue, elkarriko mespretxu eta destaina lasterketa horietan. Niri egundoko amorrua ematen didate, baina arrazakeria? Ez, ez dut uste. Hori beste zerbait da.
Animo, Iñaki! Ez hago bakarrik eta. Lukuren azterketak ere hire bidetik doazela ikusten diat nik. Jende honek ez ziguk ziririk sartuko.
Uste dut H. Etxeberriaren hausnarketa hau ere aberasgarria dela oso:
…
Hain dira handiak gaztelania eta frantsesa eta euretatik eratorritako kulturak, irensteaz gain, kutsatu ere egiten dutela euskara, bestela izan ez zitekeen eran. Eta kutsatzen du bakoitzak bere modura, bakoitzak bere aldera eginez tira, egunetik egunera areagotuz arrakala, nola zabaleran, hala sakoneran.
Pitzadura horrek, arroztu egiten gaitu geure hizkuntzaren baitan. Hegoaldeko nor ez da sentitu atzerritar Iparraldeko zenbait lekutan? Eta bestekora, Iparraldeko nor ez da arraro sentitzen Hegoaldean? Niri, behintzat, hamaikatxotan zait gertatua, euskaldunok elkar ulertu ezin eta auzoaren hizkuntzara joan beharra. Domaia da, gero!
http://zuzeu.com/blogak/alua-mundua/2014/09/22/txitxirioen-alde/
Ba nik kontrakoa pentsatzen dut, osatu behar dugula euskararen gune dentso bat, besteak beste, español hizkuntza -euskaldun gehienok ondoen dakiguna- aglutinante modura erabilita, gune hori dentsoa den neurrian erakargarri ere bilakatuko delako -erakargarri zentzu fisiko batean, grabitatearen legeari jarraiki- eta horregatik hobe da aglutinante hitza erabiltzea eranskari hitza baino. Iparraldean ez dutela ulertzen? Lasai, ulertuko dute eta erraz egingo dute bat hitz arrotz horrekin, hizkuntza gune dentso batetik baldin badator, hori da-eta batuarekin lortu ez duguna, hizkuntza dentsitatea, eta horregatik ari dira orain asko euskalkia berreskuratu nahian, zenbait euskalki -askorik ere ez- oraingoz badirelako dentsoak erabilerari dagokionez, baita ondorioz erakargarriak ere, zentzu fisiko eta, ondorioz, estetiko batean: Ondarrura bizitzera baldin bazoaz, ia konturatu gabe ikasten duzu, eta berdin Azpeitian biziz gero. Bueno, ba gauza bera batuarekin gerta dadin, aglutina dezagun modurik automatikoenean -ondoen menperatzen dugunetik abiatuta- eta gero gerokoak (txitxirlio eranskiak, desertarako).
Zuzeu blogan http://zuzeu.com/blogak/alua-mundua/2014/09/22/txitxirioen-alde/ agertzen den artikulu eta irzukinei buruz
Hasier Etxebarriarekin ados, eta, nola ez, Eneko Bidegain eta Igor Elortzarekin.
Ez, aldiz, Ferminekin.
Ferminek dio:
“Frantsesaren erabilera euskararen baitan, norbaiti ofizialki baimentzen baldin bazaio -nire pertzeptzioa da- zuek zarete, hala lexikoan -hegoaldean, batek baino gehiagok uste du “profitatu” hitza jatorragoa dela “aprobetxatu” baino- nola sintaxian -Itxaro Bordaren azkena: “Zure hatzaren ez galtzeko”, frantsesean eta okzitanieran eta katalaneran ohikoa den partitiboaren antzeko erabilera egiten duzue behin eta berriz, hegoaldean ulertezina den era batean, eta niri oso ondo iruditzen zait- izan ere, badirudi, zuenean ere, frantsesak aglutinante modura funtzionatzen duela iparraldeko hizkeren artean, baina desberdintasuna da zuen erabilera hori, Hegoaldean, exotismo jator gisa hartzen dugula, espainolaren erabilera, ordea, Akademiaren partez guztiz baztertuta dagoen bitartean, hala lexikoan nola sintaxian, euskaraz dakigun gehien gehienok, halaber, ondoen dakigun hizkuntza gaztelania bada ere.”
Ferminek idatzi dituen iruzkinetik ondoriozta daiteke:
– Ferminek ez duela Ipar Euskal Herriko euskalki bakarra ere aski ezagutzen eta ez lukela holako predikurik egin behar. (Ez dakit Ferminek aski ongi ezagutzen duenez frantsesa, baina baditut ene dudak).
– Ferminek “partitiboaren antzeko erabilera” deitzen dio genitiboaren erabilerari: Ipar Euskal Herrian edonork erranen du “sukaldearen garbitzen ari nintzelarik” eta hor ez da nehungo partitiboaren aztarnarik…
– Ferminek uste du, espainiera persegitua dela eta frantseskeriak exotismo jator gisa hartuak direla. Gerta daiteke noiz edo noiz, ezjakintasunaren eraginaz, norbaitek jatorragotzat jotzea “profitatu”, “abantaila” eta horrelakoak… Baina, azkenean hori iritzi bat besterik ez da.
Ferminen sakoneko ideia da: bil gaitezen guziak (“Ba nik kontrakoa pentsatzen dut, osatu behar dugula euskararen gune dentso bat, besteak beste, español hizkuntza -euskaldun gehienok ondoen dakiguna- aglutinante modura erabilita, gune hori dentsoa den neurrian erakargarri ere bilakatuko delako -erakargarri zentzu fisiko batean, grabitatearen legeari jarraiki- eta horregatik hobe da aglutinante hitza erabiltzea eranskari hitza baino. Iparraldean ez dutela ulertzen? Lasai, ulertuko dute eta erraz egingo dute bat hitz arrotz horrekin”) oraingoa baino espainiarragoa den euskara “batu” baten inguruan!
Baina, funtsean, Akademiak zer erraten duenari kasu eginaz edo kontutan hartu gabe, ERABILTZEN den “euskara batua” espainierazko esamoldeen kalko baldar bat baizik ez da. Azken hilabeteetan Ipar Euskal Herrian Hegoaldetik etorri hainbaten mintzaldietan entzule izan nauzu: zer ezjakintasuna! zer errespetu guti, zer harrokeria!. Iduriz guziek ulertu beharko genituzke horrelako esamoldeak: «harekin gelditu nintzen (hitzordua egin nuen)», «aurretik dena eramanez», “anka sartu”, “faltan bota”, “atentzioa deitu”, “eskua bota”, “errua bota”… Eta jarraitu aditzaren erabilera ezin espainarragoarekin (jarraitu = “continuar”) bat egin behar ote dute Ipar Euskalherritarrek?
Baina Hego Euskal Herritar mintzaldi-emaile horiek ez ote dakite Ipar Euskal Herrian kasik nehork ez dakiela espainierarik?.
Ferminen arrazoinak irakurriz, iduri luke, oraino espainiarragoa beharko lukela “euskara batuak”.
“Ulertuko dute”, dio Ferminek, eta oroitzen naiz, noizpait Euskaltzain famatu bati erdarakadaz (espainerazkoak, naski) eta Ipar Euskal Herriaz galdeturik, erantzun zuela: “Beste modu bat da, agian ez da hain dotorea, baina kontua batasuna egitea da. Nola? Hori bigarren mailako problema da… eta han Hegoaldeko hitzak sartu dira ikaragarri.”
Ferminek hitzak aipatzen ditu, eta iduri du ez duela ikusten, norainoko menpekotasuna dagoen esamoldetan. Eta berririo diot ERABILTZEN den euskaraz ari naiz, eta ez idazle eta jende aditu batzuenaz.
Oro har, Ipar Euskal Herritarrentzat “de facto” den inposaketa (euskara “batuarena”), areagotu nahiko luke Ferminek “español hizkuntza -euskaldun gehienok ondoen dakiguna- aglutinante modura” erabiliz. Onartezina iruditzen zait. Eta onartezina “ulertuko dute” hitzek erakusten dute besteari buruzko mespretxua.
Iepa Xabier.
Partitibo hitza erabilita irakatsi ziguten “du, de la, des” artikuluen erabilera, hainbat egoeratan euskarazko genitiboaren oihartzuna dakarrena.
Zuzen zaude, ez dut Ipar Euskal Herriko euskalki bakarra ere aski ezagutzen, ez eta frantsesa ere, baina dakidan apurrak -adibidez zuetariko norbaitek esaten duenean “hemen ez da euskara gehiago”- diosta oso litekeena dela frantsesa zuenean izatea nola espainola gurean, eta berriro diotsut ez dudala derrigor kalterako ikusten, kontrakoa baizik.
Nire ustez Akademiak euskararen auto-marjinazioa sustatu du hartutako dozenaka erabaki -itxuraz- txikiren bitartez. Ez dut ezagutza askirik ere hizkuntza kontuetan, erabakiok ongi oinarrituta zeuden ala ez neuk erabakitzeko, baina ikusten dut erabaki horiek ez dutela eragin hizkuntza bizi bat, izan ere, hizkuntza bizirik dagoen gehienetan, zure espanturako, erdarakadez beteta egoten da, baita Ondarrun eta Azpeitian ere (baserri munduaren zati bat utz dezagun salbuespen gisa).
Baina hori da hizkuntza, bizirik dagoena, bestela ez baita hizkuntza.
Baina hori ez da euskara, esango didazu.
Niretzat bada.
Akademia jokoz kanpo dago. Berak jakin beharko du nola kudeatu, ahal baldin badu, hizkuntza biziaren oraina eta etorkizuna.
Batuaren de factozko inposaketaz, Adarraga mendi inguruan bizi direnak kenduta, nork ez luke diozun berbera esango?
Adeitasun osoz.
Xabier, experientziak erakusten du, gaur egun, beharrezkoa dela, nola esan… erdara kopuru bat, euskal hiztun askoren jarioa jario izan dadin, eta hau gertatzen da ia toki guztietan. Erdara kopuru hori, Akademiak aholkatutakoaren -agindutakoaren- bitartez ordezkatzen baldin baduzu, ordea, jario hori… honen moduko toki formaletan baino ez da ematen, bestelakoetan -informaletan- desegin egiten baita, ez datorrelako bat hiztun arrunt gehienen berehalako gogoekin.
Lehen ez zen gertatuko, baina orain gertatzen da. Neu ere harritzen naiz, adibidez Azpeitian, hango hiztun primerakoen ahotik “porque” hitza horrenbestetan entzutean. Zer esan nahi du horrek, azpeitiar gehienak euskaldun ustel bilakatu direla?
Ez ba, esan nahiko du -besteak beste- egungo azpeitiar hiztunentzako esan nahi izateak lehen ez zekartzan arazoak dakartzala orain, dakarzkiela, eta arazo hori edo horien aurrean ez Akademiak ez inork ezin ditu ezikusiarenak egin, are gutxiago kontrako norabidean baino ez doazen aginduen bitartez, kontrako bidea bai baita euskarazko jardunetik española -edo frantsesa- erauztearen gogo zerutiarra.
Orduan, edo olatuarekin bat egin, erdararen kudeaketa “ordenatua” izan dadin euskararen baitan, edo agur. Momentu honetan, nik horrela ikusten dut hizkuntza eremu informaletan, bizietan alegia. Eta gutxi jakingo dut euskalkiez, baina bizitza osoa eman dut oso anitzak diren euskara hiztunen komunitateetan. Konklusio sozio-linguistiko batzuk ateratzeko lain bai, behintzat.
Badakit gogorra dela esaten nabilena, baina gogorra bezain begibistakoa da aspaldi, eta badakit ez nabilela arazoaren parte bakar bat besterik aipatzen, baina ordua da aipatua izan dadin.
Azken puntualizazioa, eta barkatu.
“Ulertuko dute” esatean, ez nuen esan nahi iparraldeko hiztunek derrigortuta “ulertu beharko dutela” haientzat arrotz diren español kutsuko esamoldeak, baizik eta ulermen hori gertatuko dela haiek aparteko ahaleginik egin behar izan gabe, esamoldeok baldin badatoz euskara nagusi den gune dentso edo trinko batetik, momentuz lortu ez duguna batua ofizialarekin.
Ondarrura bizitzera doanari edo ondarrutarren artean bizi denari gerta dakiokeen ber.
Euskararen guztizko zabalkundea gertatuko baita -nire aspaldiko ustea da- euskaraz jabetzeak hiztunari ahalik eta ahaleginik txikiena eragiten baldin badio, ezen ez alderantziz.
Oñatin, gure ama, aparteko hiztuna izan gabe -oso españoldua du euskara, oso aspaldi- gauza da, halaber, Oñatiko auzoetan entzuten diren hizkeren artean desberdintzeko.
Araoztar batek esan lezake, orduan, berarentzat lehen inposaketa linguistikoa hasten dela oñatiera batuarekin.
Araoztarrak horrela hasiz gero… kasu!
.
Halere, Oñatiko hizkerak ongi ez baditut ezagutzen ere, garbi dago duela gutxira arte, dela auzoetan dela kalean, ba oso ezezagunak zirela, zer esango dut… adibidez “atsegin dut” edo “atsegin zait” edo “atsegin” esalmodeak, baina orain esan liteke -esamoldeok euskararen gune dentso batetik guregana ailegatzeko gauza izan diren neurrian- inkluso atsegin ditugula.
Denok desiragarritzat joko genukeen inposaketa, noski, euskaratik etorria eta kitto. Baina egungo egoera den modukoa da ,eta denaren beharrean gaude, erdara barne.
(Besteok, barkatu egunotan blogaz egin dudan okupazioa, eta barkatu tonoa ere, baina tira, zuen hau 31eskutik deitzen denez, ba dena lotuta eta oso ondo lotuta izaten duzue hizkuntza kontuetan -segurola batzuk zarete, jojojo- eta orduan, kanpotik gatozenok bi aukera baino ez ditugu izaten: edo amen,esan, edo sekulako farola bota).