Galderak

Alfontso Mujika Etxeberria

Bada Bertol Brecht-en poema eder bat, Fragen eines lesenden Arbeiters izena duena. Nik ez dakit alemanez, baina Mikel Laboaren Langile baten galderak liburu baten aurrean kanta ederrari esker ezagutu nuen, zuetako gehienok bezala. Langile bati historiako liburu bat irakurtzen ari delarik sortzen zaizkion galderei buruz dihardu poemak.

Ez dut poesiari buruz idatzi behar, liburu baten aurrean piztu zaizkidan galdera batzuk plazaratu baizik. Ez da poesia-liburu bat, ezta historiari buruzko liburu bat ere; Euskaltzaindiaren hiztegia da.

Lexiko arrunteko hiztegi bat da, hau da, ez da entziklopedia bat. Alegia, ez dugu aurkituko hartan Nafarroako Foru Komunitatea, Mondragon Unibertsitatea edo Europar Batasuna gisako sarrerarik. Ez, ezta?

Baina, ari naizela, ari naizela, lehenengo ezustea:

Euskaltzaindi iz. Euskararen akademia. Euskaltzaindiaren sailak eta batzordeak. Euskaltzaindiaren batzarrak, lanak. Euskaltzaindiaren ardurapean. Euskera, Euskaltzaindiaren aldizkaria. Euskaltzaindiko kideak, burua. Eleizalde-tar Koldobika, Euskaltzaindikoa. Euskaltzainditik iritsi zaigun gomendioa.

Nola liteke izen berezi bat sarrera izatea lexiko arrunteko hiztegi batean? Adibidez, Diccionario de la lengua española hiztegia hartuta, zer esango genuke Real Academia de la Lengua sarrera, letra larriz hasita, aurkituko bagenu? Ala euskararen edozein akademiari dei dakioke Euskaltzaindia? Hala izatera, letra xehez idatzi behar litzateke, ezta? Adibidez, ertzaintza eta jaurlaritza sarrera dira Euskaltzaindiaren hiztegian, baina letra xehez idatzita ageri dira (zalantza egin liteke, dena dela, zenbateraino diren izen arruntak, baina hori beste kontu bat da).

Esango du norbaitek horren bidez Euskaltzaindiak erakutsi nahi izan duela azken –a hori ez dela berezkoa, eta horregatik sartu duela hiztegian (badaezpada, begiratu ezazu, orduan, ea Ajuria Ene ere, adibidez, sarrera den). Esango du norbaitek egozentrismoak eragindako irristada dela. Esango du norbaitek… Nik, berriz, galdera besterik ez dut egin.

Bigarren ezustea, berriz, euskal sarrera irakurtzen ari naizela iritsi da. Bi azpisarrera (ez adibide, azpisarrera baizik, definizio eta guzti):

Euskal Autonomia Erkidego Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak gaur egun osatzen duten autonomia erkidegoaren izena. Euskal Autonomia Erkidegoaren baliabide ekonomikoak.

Euskal Herri Arabak, Bizkaiak, Gipuzkoak, Lapurdik, Nafarroak, Nafarroa Behereak eta Zuberoak osatzen duten lurraldea. Euskal Herriaren adiskideak.

Aurrekoan bezala, zer esango genuke Diccionario de la lengua española hiztegian comunidad sarreran Comunidad de Madrid aurkituko bagenu edo reino sarreran Reino de España azpisarrera aurkituko bagenu?

Konparazio batera, Nafarroako Foru Erkidego azpisarrera ez dugu aurkituko foru edo erkidego sarreren barnean, ezta Europar Batasun azpisarrera ere europar edo batasun sarreretan. Zergatik dira Euskal Autonomia Erkidego eta Euskal Herri azpisarrera lexiko arrunteko hiztegi batean? Zer irizpide lexikografiko dago erabaki horren atzean?

Hirugarren ezustea, handia hau ere, aberri sarreran aurkitu dut. Azpisarrera harrigarri bat:

Aberri egun Euskal aberriaren eguna, Pazko egunez ospatzen dena. Aberri eguneko mitinak.

Zer esango genuke Diccionario de la lengua española hiztegian hispanidad sarreran Día de la Hispanidad azpisarrera aurkituko bagenu edo raza sarreran Día de la Raza azpisarrera aurkituko bagenu? Zergatik azpisarrera entziklopediko bat lexiko arrunteko hiztegi batean?

Horra hor euskaldun harritu baten galderak Euskaltzaindiaren hiztegiaren aurrean. “Motibo bat nigana / dago etorria”, baina ez dut bertso berririk jarriko; badira, dena dela, makinatxo bat bertso eta kopla motibo eskasago askori jarriak.