Aiora Jaka Irizar
Lauhilabeteko honetan, unibertsitateko itzulpengintzako ikasleak Wikipediako testu batzuk euskaratzen jarri ditut, itzulpen-praktikak egiteaz batera entziklopedia digitalaren euskarazko atalari ekarpen bat egiteko asmoz. Talde batek «Interpretación de lenguas» artikulua itzuli du, eta beste talde batek «Traducción asistida por computadora». Itzulpenen lehen zirriborroak prest zituztenean Wikipediara igotzeko esan nien, eta nik itzulpenak zuzendutakoan sartuko zituztela proposatzen nizkien aldaketak. Ni baino azkarrago ibili zen, baina, Wikipediaren beste erabiltzaile bat, nire ikasleen itzulpenak argitaratu orduko hainbat aldaketa egin baitzituen. Horixe baita, izan ere, Wikipedia: entziklopedia askea, edonork idatz, osa, alda eta zuzendu dezakeen testu-bilduma. Erabiltzaile hark egindako aldaketen artean batek eman zien arreta nire ikasleei, eta, aitor dezadan, baita niri ere: izenburuko izen-sintagmei artikulua kendu zien delako erabiltzaileak nire ikasleek itzulitako bi artikuluetan:
Hizkuntza-interpretazioa > Hizkuntza-interpretazio
Ordenagailuz lagundutako itzulpena > Ordenagailuz lagundutako itzulpen
Ikasleek harriduraz galdetu zidaten ea zuzenketa hura ondo egina zegoen. Eta niri, egia esateko, zalantza sortu zitzaidan. Oso arrotza egiten zitzaidan izen-sintagma haiek artikulurik gabe ikustea, eta kaleko denda, taberna eta bestelako zerbitzuetan askotan ikusi izan ditugun izen «hankamotz» horiek etorri zitzaizkidan burura («ile-apaindegi», «harategi», «jatetxe»… ), jabe erdaldunen ezjakintasunak anputatuak…
Baina ez nadin gaitik urrundu, eta natorren berriro Wikipediara. Erabiltzaile hark egindako aldaketak ikusi ondoren, Wikipediako beste artikulu batzuk bilatzeari ekin nion, eta ohartu nintzen horixe egin ohi dela izenburuetako izen-sintagmekin. Artikulurik gabe ematen dira ia denak:
Itzulpengintza automatiko
Hizkuntzalaritza konputazional
Birkonbinazio genetiko
DNA birkonbinatzaile
Satelite bidezko mikrouhin
…
Euskarazko beste entziklopedia batzuek berdin jokatzen ote zuten ikusteko, Elhuyar Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa kontsultatu nuen, eta han ere gauza bera egiten dela ikusi nuen:
ingeniaritza aeroespazial
ingeniaritza aeronautiko
energia aktiboaren kontagailu
energia atomiko
…
Badakit hiztegietako sarrerak artikulurik gabe eman ohi direla, bai erdaraz, bai euskaraz. Baina hiztegietako sarrera nagusiak hitzak izan ohi dira, eta orain aipagai ditugun hauek, berriz, kontzeptu bat osatzen duten izen-sintagmak, eta halakoek mugatzailea eskatzen dutela iruditzen zait. Hiztegietan ere, gainera, adibideetan halako sintagmak agertzen direnean, mugatuta eman ohi dira:
ingeniería genética > ingeniaritza genetikoa (Elhuyar, Zehazki)
ingeniero agrónomo > nekazaritza-ingeniaria (5000, Labayru)
ingeniero de caminos, canales y puertos > portu, ubide eta bideetako ingeniaria (5000)
ingeniero técnico > ingeniari teknikoa (5000)
Mugatu gabe, aldiz, azpisarrera moduan agertzen badira:
ingeniero de sonido > hots ingeniari (Zehazki)
ingeniero técnico > ingeniari tekniko (Zehazki)
energía eléctrica > energia elektriko (Elhuyar, Zehazki)
traducción indirecta > zeharbidezko itzulpen (Elhuyar)
traducción literal > hitzez-hitzezko itzulpen (Elhuyar)
traducción directa > norbere hizkuntzarako itzulpen (Zehazki)
Azkenik, eta berriro Wikipediara itzuliz, esan dezadan izen berezitzat jotzen diren izen-sintagmak mugatuta ageri direla:
Txinako Harresi Handia
Berlingo Harresia
Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna
Europako Parlamentua
Ibai Urdina
Pentsatzen dut halakoak mugatuta agertzearen justifikazioa dela, hain zuzen ere, leku-izen bereziak direla; baina izen horiek ere ez dira aldaezinak, eta deklinatu egiten dira. Orduan, zergatik ez jarri «Sobietar Errepublika Sozialisten Batasun», «ordenagailuz lagundutako itzulpen» bezala?
Ez naiz aditua kontu hauetan, eta, beraz, pentsatzen dut euskal hiztegigintzan eta entziklopediagintzan ari direnek izango dituztela beren arrazoi ondo justifikatuak hala jokatzeko. Niri, ordea, ezinegona eragiten didate artikulu honen izenburua bezalako goiburuek…