Mikel Taberna Irazoki
Aspaldi hartan, testuak gaztelaniatik euskarara aldatzen hasi ginelarik, zenbat buruhauste hitz batzuk itzultzeko: nola erran «estudio (de detalle)», «régimen (laboral, jurídico)», «provisión (de puesto de trabajo)»… Euskaratik hartu edo erdaratik mailegatu? Edo hitz berriak sortu? Modu batera edo bertzera aukera horietako bat bereizi behar genuen; ezin mutu gelditu.
Maiz gertatu zaigu gure lantokian, termino baten ordaina behar eta inon finkaturik ez aurkitzea. Halakoetan, eskura izan dugun informazioa erabili dugu aldiro, hizkuntz arloko autoritateena eta gure gisara ari ziren gainerako itzultzaileena. Horietan oinarriturik, lankide guzion artean hautatu dugu azkenean egokiena iruditu zaigun baliabidea. Nolanahi ere, gisa horretako erabaki bat hartzen genuen bakoitzean, bagenekien ontzi hauskor bat haizearen menturan uzten ari ginela, eta beti zalantza hondar bat gelditzen zen geure baitan, galdera ore batek eragina: balioko ote du eta aisa nabigatuko ote gure letren itsaso uherrean, galernaren batek zolako zolaraino hondoratu gabe? Onartuko ote dute portu guzietan?
Kontu hau etorri zait burutara Estitxu Garaik urte hasieran hementxe berean txertatu zuen artikulua irakurrita: itzulsortu/itzulsortzaile hitz berriak plazara atera zizkigun. Eta haren hitzek Jose Ramon Etxeberriari Anaitasuna aldizkarian irakurri genizkionak (1979ko martxoan!) ekarri zizkidaten orduan: «Garapen hitza promozionatu nahiz».
Etxeberriaren proposamenak arrakasta handia izan zuen. «Garapen/garatu familia» zabaldu da, eta Euskaltzaindiak babesa eman dio. Ikusiko dugu Garairenak ere bertze horrenbertze lortzen duen. Agian ere bai. Ez da beti hala izan, ordea; oroitu: «ingurugiro»…
Nafarroako itzultzaile taldeko lagunok, 1988an lan honetan hasi ginenetik honat, geure erkidegokoak bertze inongoak ez diren hitz batzuendako ordaina aurkitu behar izan dugu geure aldetik. Ez dira aunitz, baina bada bat hemen aipatu nahiko nukeena, dezente zabaldu delako. Horren beharra halako batean sortu zitzaigun, kapelu gorriz jantziriko gizon-emakume batzuk izen eske etorri zitzaizkigunean. Ordena publikoaren hemengo zaintzaile partikularrak ziren (lehendik genituenak aski ez, makil dantzari gehiago!). Galdera zehatza egin ziguten: «Policía foral», agentea eta erakundea, biak, nola erran euskaraz?
Ez ditut gogoan azkenean finkatu genituen izenen sortze-prozesuaren xehetasunak, baina, nolanahi dela, ordaina eman behar izan genuen unetik beretik «foruzain» eta «foruzaingo» erabiltzea erabaki genuen; EAEko «ertzain» eta «ertzaintza» (orduan, ustez, «ertzantza») haien bide bertsutik, baita «udaltzain» eta «udaltzaingo»ren ildotik ere. Bertze haiek bezalaxe, gureak ere neologismoak, hitz berriak. Hogei urte joan izanen dira aisa lehenbiziko aldiz erabiltzen hasirik (zehazki ez dakit, ez baitugu sarbide errazik gure lehenbiziko testuetara iristeko), eta sortuz geroztik beti horrelaxe erabili ditugu bi hitz horiek. Makina bat aldiz tekleatu ditugu gure ordenagailuetan. Gure artean ez da zalantzarik piztu, eta izen horiek barra-barra zabaldu ditugu paraje hauetan, euskarari sartzen utzi dioten toki guzietan.
Eta arrakasta izan ote dute? Hizkuntz arloko autoritateek, erreferentzia gisara ditugun hiztegiek eta erabiltzaileek onartu dituzte?
Berriak bere estilo liburuko hiztegian sartu ditu, eta Zehazkin ere bildu dituzte («foru polizia» eta «foru poliziako»rekin batera). Horietaz gainera, Ertzaintzaren hiztegian ere aurkitu ditut.
Ordea, Euskaltzaindiak ez ditu Hiztegi Batuan txertatu; Euskaltermen ez daude (harrigarria iruditzen zait aipatu ere ez egitea; bertzerik litzateke ponderazio kontua…); Elhuyar, 5000 eta Labayru hiztegietan ez dira ageri; EITBko HIKEAn ere ez ditut ikusi…
Horietan guzietan ez dira falta «ertzain/ertzaintza», «udaltzain/udaltzaingo», «miñoi», «mikelete», ..
Guk «sorturiko» hitz horiek badute nolabaiteko babesa (aldeko gutiago izanagatik, aldezleak adierazgarriak eta garrantzitsuak dira), baina, hala ere, badut kezka pizar bat zer gertatuko den haiekin etorkizunean.
Gure «kaskogorriak», zain, euskarazko izena bedeinkatuko ote dieten, eta guk, berriz, ez dakit ez ote dugun berriz ere manifestazioan atera beharko, joan den larunbatean bezalaxe: «Hemen gaude… foruzainen alde!».
Jakinaren gainean egon zaitezten eta behar diren ondorioak izan ditzan.
P.D. Aipatu ditudan eragileez gainera, joan den urteko urrian prentsan irakurri genuen berri bat ere akuilu izan dut gaurko hau idazteko