Juan Luis Zabala
Txuskok ez daki euskaraz. Edo behintzat ez du euskaraz hitz egiten. Erdalduna da. Baina gaur euskaraz hitz egiten entzun dut.
–Ekarri makila, Txistu! –agindu dio nire txakurrari.
Deserosoa egiten zait erdaldunekin hizkuntzei buruz hitz egitea, edo euskarari buruz hitz egitea behintzat, gai hori aipatzean beti sortzen delako beste gai batzuekin sortzen ez den tentsio ezkutu bat, urduritasunez disimulatua. Haiekin horretaz hizketan hasiz gero, euskararen aldekoak dira erdaldun gehienak. Pena handia dutela diote euskaraz ez dakitelako; edo hitz egiten ausartzen ez direlako, ohitura eta segurtasun faltarengatik. Beste batzuek argi erakutsia dute beren erabakiekin —haurren eskolaratzeak ez du zalantzarako tartetik uzten kasu batzuetan— zer iritzi eta zer jarrera duten, baina horiekin edo ez dut hitz egiten ezertaz, edo bestela gai hori ez da inoiz ateratzen, tabu ukiezina da.
–Oso ondo, Txistu –entzun diot Txuskori, euskaraz berriro ere, Txistuk makila ekarri dionean.
Txuskorekin azkenaldian dudan gertutasunak eta konfiantzak hartaratuta, kargu hartu diot, txantxetan, esaldi ironiko baina aski topiko batez, pertsonei ez bezala txakurrei euskaraz hitz egiteko joera hori dela-eta.
–Barkatuko didazu gordintasuna –esan dit deblauki, barruko amorru bezatu baten arrastoak agerian–, baina nahiago nuke euskaraz hitz egiten duzuen guztiok behingoz amore eman eta nork bere inguruko erdarari helduko bazeniote denetarako eta betiko. Beharbada ez litzateke historikoki justua, euskara bidegabeki zapaldua eta baztertua izan delako hemen urte askoan, baina… a zer deskantsua denontzat!
Lau aitona-amonetako bi euskaldunak zituen arren, bere etxean ez dela inoiz euskaraz hitz egin azaldu dit, eta gaztelaniari maitasun eta atxikimendu handia diola eskolako lehen ikasketetatik. Oraindik ere askotan berrirakurtzen omen ditu aspaldi ikasitako poemak. Antonio Machado aipatu dit (“monotonía de lluvia tras los cristales”), Miguel Hernández (“menos tu vientre claro y profundo”), Francisco de Quevedo (“miré los muros de patria mía, si un tiempo fuertes, ya desvencijados”), Jorge Manrique (“nuestras vidas son los ríos que van a dar a a la mar, que es el morir”), Juan Ramón Jiménez (“Platero es pequeño, peludo, suave”)… Ezagunak, topikoak, betikoak… Baina niri ere gaztetxo nintzela gustatutakoak, eskolan irakurri eta, kasu batzuetan behintzat, buruz ikasi nituenean.
Ez dit halakorik aitortu Txuskok, baina egingo nuke berak ere idazten duela poesia.
–Badakit euskararen egoera ez dela ona –esan dit aurrerago–, eta zuek ere kezka, pena eta neke handiak dituzuela zuen hizkuntza dela-eta. Badakit ez garela zuen lekuan jartzen, ez dugula zuekin enpatizatzen, orain esaten den bezala. Ados. Eta zuek? Pentsatu al duzue zuek, zeuen aldetik, hemen bizi garen askok eta askok, gaztelania izan arren ama hizkuntza, eta aita hizkuntza eta etxeko hizkuntza, gure umeak beste batean eskolatzera bultzatzen gaituela gizartean indarrean den isilpeko itun batek, derrigortu gabe baina nabarmen geratzeko arriskua bistan ezarrita? Jabetu al zarete ume horiek etxean hitz egiten duten hizkuntzan ez hitz egiteko agindua jasotzen dutela irakasleengandik txiki-txikitatik, esango balitzaie bezala okerreko hizkuntzan haziak direla? Gaztelania da nagusi erabileran, zabalduago dago; gaztelania euskara baino indartsu eta sasoikoago dago. Baina ez gara gure hizkuntza lotsarik eta beldurrik gabe maitatzeko, goratzeko eta sustatzeko gauza, beti hemengo beste hizkuntza txiki hori, euskara, gutxiesteko edo molestatzeko beldurrez.
Txusko agurtu eta gero, Txistu eta biok bakarrik ginela etxera bueltan, esandakoei buruz pentsatzen etorri naiz. Euskarari amaren edo amonaren irudia eman diote gure artean poetek eta bertsolariek egundaino, eta seguru asko garai bateko egoera irudikatzeko metafora egokiak ziren horiek. Baina uste dut ume erkinarena, ume ezinduarena, ume elbarriarena, askoz hobeto egokitzen zaiola gaur egun gure artean, gure kaleetan eta gure hedabideetan, dugun euskarari. Ume erkinaren gainetik sentitzen da gaztelania, ez da haren beldur, badaki hura baino indartsuagoa dela. Baina jeloskor sentiarazten dute ume erkinak handik eta hemendik jasotzen dituen mainek eta opariek, faborezko tratuek, ondo jakinagatik horiek ez dutela euskara erkin izaten jarraitzetik askatuko.
Guk, berriz, maite dugu gure ume erkina, eta zoratzen egoten gara hura, esparru mugatu batzuetan baino ez bada ere, indartsu eta pozik ikusiz gero. Beteta.