Hau da

Eneko Bidegain

Gaur hitz egin nahi dut esaldiaren hasierako zatiari azalpen gehiago emateko helburua duten bigarren zatiez, hau da, aurreko zatia argiago azalduko luketen hurrengo zatiak izango dira artikulu honen gaia. Oraintxe idatzi dudan esaldiak badu zerbait bitxi, ez? Hori da, ordea, maiz irakurtzen dudan esaldi mota. Ez dakit aitzineko ikasturteetan hainbeste zabaldua zen joera hori edo aurtengo ikasleek ikaragarriko joera izan duten «hau da» hori erabiltzeko. Egia erran, bestela ere maiz entzuten da, hedabideetan hitz egiten dutenen ahotik bereziki, baina egoki.

«Hau da», «hots» edo «erran nahi baita» gauza bererako erabiltzen dira. Aitortu behar dut nihaurek «hots» anitz erabiltzen dudala. Baina zein da horien helburua? Aitzineko esaldian aipatutakoa argikiago azaltzea, xehetasun berriekin edo adibide zehatzekin. Edo aitzineko esaldiko aipu zehatzak orokortzea. Orotariko Euskal Hiztegitik hartu ditut adibide batzuk.

Informazio zehatzagoa emateko:

Handik ioanentzare bertze bidearen erdian uest noroestean, hau da, Lorrenetik Arroke Tobasat eta Arroke Tobastik Sen Maloarat. INav 57.

Azaltzeko esaldiaren lehen zatian zeri egin nahi genion erreferentzia:

Guzur andija da, diabrubak kristinau askori siniserazoten deutseena, au da, gerora aldatuko jakeela bijotza onerako. Mg CO 112.

Zehaztasuna orokortzeko:

Egiya da euzkeldun geienak arotz, argin, igeltseru, errementari, au da, berarizko lanbiden bat ebenak, opiziodunak, izaten zirala. Kk Ab II 182.

Ulertzen ez dena ulertarazteko, itzulpena eskaintzeko edo definizioa emateko:

Ola daudela, prantses-izkuntzan / esan oi dute iru aldiz: / “Pax avant”, au da, “Pakea aurrera”. Or Eus 209.

Poliandria, au da, emakume bakar batek gizon bat baiño geiago eukitzea. Vill Jaink 158.

Balorazio bat egiteko:

Ektareako larogei zentimetro, au da, metro eskaxa urteko. Munita 66.

Idatzizko komunikazioan edo ahozkoan, joera handia dugu «hau da» edo «hots» erabiltzeko, eta tresna biziki egokia da diskurtso baten garapenean. Ez dakit denborarekin ikasten den, oharkabean, nola erabili behar den, edo pixka bat irakatsi behar den. Irudipena daukat aurten irakurri ditudan ikasleen idazlanetan, «hau da» sistematikoki erabiltzen zela, baina ez esaldiaren lehen zatiko ideia osatzeko edo tresna diskurtsibo gisa. Ez. Maiz, esaldiaren lehen zatiko ideia errepikatzera mugatzen da «hau da»-ren ondoko zatia. Estilo horretakoak dira ikasle askori irakurri dizkiedan adibideak, exajeratu gabe:

Errepide honetako abiadura muga orduko 90 kilometrokoa da, hau da, ezin da ibili 90 kilometro orduko baino bizkorrago.

Gisa horretako baieztapenak egitearen arrazoia ez da, nik uste, «hau da»-ren erabilera okerra; diskurtso bat eraikitzeko zailtasuna islatzen du. Ez dakit arrazoia den ez dakitela orriak nola bete eta beraz esaldia luzatzeko trikimailu gisa erabiltzen dutela, edo ez daudela ziur azaldu nahi duten ideia ongi azaldu dutela, eta horregatik, badaezpada errepikatzen dutela gauza bera ia-ia hitz berekin.