Esti Lizaso
Unibertsitatean izan nuen irakasle batek askotan esaten zigun oso garrantzitsua zela bizitzako alor guztietan berak “faktore exotiko” deitzen zion zerako zera hori gehitzea. Ezinbestekoa omen zen atzerrira edo, zehatzagoak izateko, herrialde “bitxietara” (Portugalek ez du Japoniak adina “janzten”) bidaiatzea, eta hango jendea, janaria, hizkuntza, literatura, musika, zinema… ezagutzea; baina, ezagutzea baino gehiago, ezagutzen zenituela erakustea eta zoraaaagarriak zirela esatea omen zen garrantzitsua.
Ozpinkeria gorabehera, arrazoirik ez zitzaion falta: exotismoa beti egon da modan. Eta agian horrexegatik iruditu izan zait euskaldunok beti erakutsi dugula halako harrotasun punttu bat gure hizkuntzaren arroztasunaz hitz egitean. Itzultzaileen arteko elkarrizketetan ere askotan entzuten dira euskarara egindako itzulpenetan esaldiari buelta eman behar izaten diogula, emaitza luzeagoa izaten dela, preposizio eta artikulurik ez duenez hitz gutxiago izaten dituela eta halakoak (batez ere orri, hitz edo karaktere kopuruaren arabera kobratzen dugunok izaten ditugu horrelakoak hizpide).
Kontuak kontu, sorburu-hizkuntzarekiko urruntasun hori, kasurako, euskarak ingelesaren alboan duen “faktore exotiko” hori, xarma guztiz galdu eta buruhauste bilakatzen zaigu maiz softwarea itzultzerakoan.
Software-itzulpenetan lan egiteko erak oso desberdinak izaten dira produktuaren edo jatorrizko bezeroen arabera (lan-fluxuaren ezaugarriak, bezeroaren eskakizunak, baliabideak, prozesuak…). Gaurkoan, ordea, eragozpen askoz ere praktikoago batez aritu nahi dut; hain zuzen ere, softwarea erakutsiko duen pantailak ezartzen digun uztarriaz, hazbete eta pixelen tiraniaz.
Ingeniari informatikoak arduratu ohi dira softwarea itzultzeko prestatzeaz. Hala, haien egitekoetako bat izaten da itzuli beharreko botoi, mezu, ohar edo testu bakoitzean (teknikoki “kate” esaten diogu itzuli beharreko “lerro” bakoitzari) karaktere-mugak ezartzea, idazten duguna pantailan osorik agertuko dela ziurtatzeko.
Argiago ikusteko, adibideetara joko dut. Demagun telefono bat dela eskuartean duguna, eta kontaktuen ataleko menu hau itzuli behar dugula:
Zorionez (itzultzaileontzat, behinik behin), gaur egun telefonoen pantailak geroz eta handiagoak dira. Hortaz, luzera-arazorik izango ez bagenu, menuak euskarara itzuli ondoren horrelako zerbait esango luke:
Testua osorik sartzen ez denean, ordea, laburdurak erabiltzeko eskatzen dute batzuek, eta horrelako menuak ikusi izan ditugu:
Baina, telefonoak adimendunak izan ala ez, bi pezeta baino gehiago balio izaten dituzte, eta ordaindutakoa ordaindu eta gero, ez da gehiegi eskertzen telefonoa bera izatea gure adimenarekin horrela jolasten hasten dena. Horregatik, lokalizazio-gidalerroetan kate bakoitzeko laburdura bakarra erabiltzea eta gure eguneroko mezuetan erabiltzen ditugun laburduretara (“2dali, etab.) ez jotzea eskatzen da. Horrela geratuko litzateke, beraz, menua konpondu eta gero:
Konponketa horrekin nahikoa ez eta, batzuetan, zailxeago jartzen dizkigute gauzak: mugatzat pantaila edo eremu jakin horrek izan dezakeen gehienezko tamaina hartu beharrean, jatorrizko testuaren karaktere kopurura hurbiltzea eskatzen digute. Arrazoia, horretarako ere, praktikoa izan ohi da: softwarea ingelesez idatzita egoten da jatorrian eta produktuak amaieran izango duen itxura egiaztatuta izan ohi dute itzultzen hasterako. Horregatik, badakite jatorrizko karaktere kopurua erabiliz gero testua osorik sartuko dela pantailan, eta, horrenbestez, diru eta denbora asko aurrezten dute merkaturatu aurretik produktuak hizkuntza bakoitzean zer itxura izango duen egiaztatu beharrik gabe. Ondorioz, itzultzaileek are gehiago moldatu behar izaten dute itzulpena honelako emaitzaren batera iritsi arte:
Prozesu horren guztiaren berririk izan gabe telefonoa eskuetan hartuz gero, euskarazko bertsioak jatorrizkoaren aldean zerbait galdu dela pentsa daiteke, “SMS” eta “IM” bezalako akronimoak horren ulergarriak ez direla ere bai, edo “idatzi” bakarrik erabiltzeak anbiguotasun handiak sortzen dituela… Eta bai, halaxe da, baina askotan moldaketok inposatuak izaten dira, eta dauzkagun baliabideak ahal bezain ongi erabiltzea beste erremediorik ez dugu izaten.
Erronka horiei aurre egitea da software-itzulpena zirraragarri egiten duen gauzetako bat, estilo-gida, terminologia eta esaldi-egitura hermetiko horien gainetik akrobazia sintaktikoak eginez emaitza onargarri batera iristeko bidea aurkitzea, alegia.
“Gogoeta-tren” honetan gustura etorri bazarete, hurrengo batean bigarren mailan jolastera gonbidatuko zaituztet. Ez kezkatu, hitz bat bakarrik gehituko dugu. Buelta pare bat eman nahi dizkionarentzat, hona hemen pista:
