Hilabetea: urtarrila 2014

-(e)an bidalia

Ez ohitzen

Irantzu Epelde Zendoia

Euskaraz eta erdaraz, batera, etortzen diren testu idatzi arrunten euskarazko bertsioek emango didate gaurko sarrerarako hizpidea. Berdin da jatetxe bateko menua, iragarkiren bat, gutun-abisuren bat edo edozein eratako oharra izan. Beti edo ia beti izaten diot halako beldur moduko bat euskarazkoari…

Adibidekoa, esate baterako, gaztelania hutsezko gidaliburua da, nire egoeran dauden (edo egon diren) milaka emakumek goitik behera eta arretaz irakurri dutena, eta, bide batez, guztiz praktikoa eta erabilerraza.

Lastima: sarrerakoa bakarrik dator bi hizkuntzetan.

***

Ama maitea,

Haurdun dagoen emakumea urteetan zaindu dugulako, uste dugu zuen beharrak eta zalantzak ezagutzen ditugula. Aldi hau da agian, zuen bizitzako garrantzitsuena, eta bete-betean gozatu ahal izateko, beharrezkoa da zuen kezka eta estutasun naturalak baretuko dituen informazio on bat izatea.

Gure taldeak, 10 profesional baino gehiagok osatua (ginekologo, emagin, pediatra eta biologoak barne), gida hau landu du zuen ardurak asetzeko.

Ez dago dena hemen. Zaintzen zaituen gure taldeko medikuak jakingo du nola bete geratzen diren hutsuneak.

Gure erlazioak elkarrenganako konfiantza du oinarri. Ez beldurrik izan kezkatzen zaituen edozein zalantza galdetzeko.

Haurdunaldia ez da gaixotasun bat. Presta zaitez beraz gozatzeko eta zure bikoteak zure gutizietan atsegin eman diezazun.

Zure mediku taldea.

***

Apreciada mamá,

A través de muchos años de experiencia en la atención de la mujer embarazada creemos conocer vuestras dudas y necesidades de conocimiento. Esta etapa en vuestra vida es quizás la más importante y para poder gozarla en plenitud, es necesaria una buena información que apacigüe vuestras naturales preocupaciones y angustias.

Nuestro equipo formado por más de diez ginecólogos, matronas, pediatras y biólogas ha elaborado esta guía para satisfacer la mayoría de vuestras inquietudes.

No está todo aquí, el médico de nuestro equipo que te atiende sabrá cubrir los vacíos que naturalmente existen. Nuestra relación se basa en la mutua confianza, no dudes en consultarnos todo aquello que te preocupa.

El embarazo no es una enfermedad, prepárate para disfrutarlo y que tu pareja te complazca en todos tus “antojos”.

Tu equipo médico.

***

Bukaeraz, no comment. Eta… asmatu baietz zein den zeinen itzulpena?

-(e)an bidalia

Akatsak Zuritzen I: Leku kanpozkoak

Borja Ariztimuño Lopez

Badira ia hiru urte Asier Larrinagak -zko atzizkiaren defentsa egin zuela EIZIEren webgunean, zehazki hitz elkartuetako lehen osagaia sintaktikoki «askatzeko» bide emankortzat. Idazkitxo honen muinera baino lehen, dasadan[1] artikulu hura guztiz interesgarria gertatu zitzaidala, eta hainbat galdera eta hausnarketa eragin zizkidala. Beste atzizki batzuetara (-ren, -ko, -z) ere zabaldu liteke eztabaida hori (amaraunean zehar ugariak dira halakoak), eta esango nuke -zko baino jatorragoa dela -ko hutsa hainbatetan (edota -ren, batzuetan), esaterako Asier Larrinagak dakartzan Mitxelenaren «fonetikazko lege» edo «linguistikazko teoria» bezalakoen kasuan.

Harira joanez, garbi dago -zko bi atzizki batzetik datorrena (erdietsi duen gramatikalizazio-maila altua gorabehera), eta batek (instrumentalak) ematen diola «esanahia», eta besteak (erlazio-atzizkiak[2]) kategoria sintaktikoa aldarazten eta beregainago egiten. Adiera ezberdinak (oinezko, ustezko, urrezko…), hain zuzen ere, instrumentalaren beraren balio edo erabilera ezberdinei lotuak daude, oro har.

Gaur egun berdin esan dezakegu badut egurrez egina den jostailu bat edo, mendeko aditza isildurik, badut egurrezko jostailu bat, baina ez badut jostailu bat egurrez. Testu zaharrenetan, ordea, oraindik -zko erabat gramatikalizatu gabeko etsenpluak aurki ditzakegu, zeinetan, aditza isilduta ere, ez den -ko atzizkiaren beharrik (grafia gaurkotuaz ematen ditut):[3]

«Sandailia» testu zaharrean:

Sandailiak ateak ditu zirarrez, / nola zirarrez da ala zendalez (‘zilarrezkoak’, ‘zendalezkoak’).

Refranes y Sentencias errefrau bilduman:

Arotzaren etsea zotzes (‘zotzezkoa’), zotzes bere gaitxes. / La casa del carpintero de palillos, y los palillos también los peores.

Lazarragaren eskuizkribuan:

Askotan, zu bazina pedernala, eta ni banintz atxez! (‘haitzezkoa’).

Mahaira datorrenean, barriz, baba zigorrez saldea (‘baba txigorrezko’).

Esku batean nekarrela kaltzaidu utsez errodela (‘altzairu hutsezko’).

Oihenarten atsotitzetan:

Eztoela latsara, gatzez duena oinzolara (‘gatzezkoa’). / N’aille à laver la lessive qui a les pieds faits de sel. / Que no vaya al lavadero quien de sal tiene la planta del pie.

Horien ondoan, Lazarragak, esaterako, badakartza orobat arkaan barriz erraz dafinket / malla finezko kotea (‘arkan berriz ipiniko dut, ziurrenik, sare-begi finezko kota’) bezalakoak, non instrumentalak ez duen aditz nagusiarekin zerikusirik.[4] Azken batean, gainerako kasuei -ko eransteko baldintza berberaren aurrean gaude; adibidez: opari bat norbaitentzat erosi edo ekar daiteke, baina ez norbaitentzat galdu, eta horrexegatik esan dezakegu, ñabardurak ñabardura, opari bat erosi dut Mikelentzat nahiz Mikelentzako oparia erosi dut, opari bat nekarren zuretzat nahiz zuretzako oparia nekarren, baina ez **opari bat galdu dut Mikelentzat, eta bai, ordea, Mikelentzako (den) oparia galdu dut (isilean beste aditz «egoki» bat badelako, izan adibide horretan).

Esan bezala, baina, zerezko aski gramatikalizatua dago egun. Arrazoi bat erabilera-maiztasuna dateke (absolutua zein erlatiboa; ez dut neurtu, dena den), horrek eragin handia izaten baitu halako prozesuetan.

Baina, zertako kontu linguistiko (edo linguistikazko kontu) horiek guztiak? Bada, aurrekoan, telebistako saio batean honako hau entzun nuelako:

Perejil egindazko krema (to eta no!)

Esaldia ulerterraza, akatsa kasik ulertzekoa. Batetik, pentsa liteke lehengai adierako instrumentala egin edo eremu semantiko horretako aditz batekin agertzen dela gehienetan, eta horrek ekar lezake nolabait [X-z egin] osagai bakar bereizezintzat hartua izatea, gutxi gorabehera hitz egin, antzeman eta abarren modura. Jakina da, bestetik, euskaraz kasu-atzizkia sintagma osoaren atzealdeari itsasten diogula, eta, horrez gain, -zko atzizki konposatuaren beraren arrakastaren eraginaz, perejilezko banatu behar izatekotan -zko oso-osorik erauzi eta atzera eramatea ez bide da hain harrigarria,[5] perejil-egindazko moduko munstro maitagarri bat sortuz.[6]

Areago, badugu euskaran bertan horren antzeko (tira, axaletik bada ere) beste aldaketa historiko bat: norbait-en moldeko izenordain zehaztugabeen garapena.[7] Jatorrian bi elementuz osatuak ziren eta lehendabizikoa deklinatzen zen beti (nork bait, nori bait, zertaz bait…), euskara batuan leku-denborazko oinarrizko kasuek gordetzen duten egitura bera (nonbait, norabait, noizbait…). Behin osagai biak bakarrean gramatikalizaturik, kasua kanporatu egin zen, batzuetan bikoiztuta, gehienetan oinarrizko forma utziz lehendabiziko zatian: nor-bait-ek, nor-bait-i (lekukotua dago noribaiti ere), zer-bait-etaz, alde batetik, eta nonbaiten, norabaitera/nonbaitera eta abar, bestetik.[8] Hortaz, zer pentsatu zukeen norkbait zioen euskaldun hark gazte axolagabe baten ahotik norbaitek bezalako itxuragabekeria bat entzutean?

[1] Aizue, esan esaten badut, zergatik esan behar dut derradan? Cf. Lazarragaren «oi, lenaengo abantajea / dasadan, zaoz exilik».

[2] J. I. Hualde eta J. Ortiz de Urbinaren A Grammar of Basque liburuko terminologian, relational.

[3] Lazarragaren eskuizkribuaren ediziotik hartutakoak dira adibideok.

Joseba A. Lakarrak gogorarazi dit Azkuek bildutako «Aldaztorrearen balada»n ere badela halako adibide pare bat, «Sandailia»koak gogorarazten dituena: Aldaztorreak ateak ditu letuez, / ango plater-pitxeruak zidarrez.

[4] Gainerakoetan (salbu eta Lazarragaren eskuizkribuko azken adibidean) aditz nagusia, agerian nahiz ezkutuan, izan edo ukan da (eta, akaso, egin): zilarrez ukan, zotzez [izan], haitzez izan, baba txigorrez [ukan/egin?], gatzez ukan.

[5] Googlen bilatuz egindazko ez ezik, eginizko, osatutazko eta betetazko ere agertzen dira, esate baterako; ez da halabeharrez aditz horiekin gertatzen akats hau, aipatutako zio semantiko eta maiztasunezkoak kontuan hartuta.

[6] Cf. partizipio mota beraren gainean eratu ohi diren bestelako bidutziak, hala nola inon irakurritako «Matutano kakahuete labean egindak», «galderak aurreko prozesuetatik ateratak izan direla», eta abarren abarra.

[7] Horien jatorriaz ikus Ricardo Etxepareren artikulua.

[8] Adibide gehiagoko azterketa sakonago bat Javier Etxagibelen artikuluan.

-(e)an bidalia

Konparazio finduak

Xabier Aristegieta Okiñena

1.- Euskaraz darabiltzagun konparazio-perpausik ohikoenetan, bi konparagai ezberdin egoten dira (beheko adibideetan, A eta B), eta horiek alderdi zehatz bati dagokionez (maila, zenbatasuna edo modua, EGLU-Ven arabera) konparatuak dira.

Konparazio-perpausetako egiturarik arruntenetako batzuk hauek dira:

(1)   A, B baino handiagoa da
(2)   A, B bezain handia da
(3)   Ak Bk adina diru dauka
(4)   Ak Bk baino diru gehiago dauka

Har dezagun, adibidez, 3. konparazioa: Ak Bk adina diru dauka. Hor, Euskaltzaindiari jarraituz,[1] bi perpaus daude:

Perpaus nagusia: Ak X diru dauka
Perpaus txertatua: Bk X diru dauka

Euskaltzaindiak dio bi perpausek “egitura paraleloa izan behar dutela konparazioa bideratuko bada”[2]. Eta geroago[3]:

…bi perpaus paralelo horietan, maiz, errepikatzen diren osagaiak izango dira. Kasu horretan perpaus txertatukoak isilpean utziko dira.

Osagaiak errepikatzen ez badira, kontrastean jarri behar dira, eta, horrenbestez, perpaus txertatukoak ere agerian egongo dira.

Hori horrela, aukeratu dugun adibidean osagaiak errepikatzen direnez (diru, dauka), perpaus txertatukoak ezabatu egiten dira.

Horrelakoak dira euskarazko testuetan aurkitzen ditugun konparazio-perpaus gehienak. Baina ez noa horietaz hitz egitera.

2.- Zenbat eta ugariagoak izan konparazio-perpausetako perpaus nagusiak eta txertatuak desberdin dituzten eta, horrenbestez, agerian utzi beharrekoak diren osagaiak, orduan eta konplikatuago bihurtzen dira konparazio-perpaus horiek. Has gaitezen adibide batzuk ikusten:

  • …dice con una sonrisa de medio lado, característica de quien ha roto tantos platos como palabras ha escrito.(EL PAÍS, 2013ko abenduaren 13koa)

Goiko konparazioan, elementuak hauexek dira:

Perpaus nagusia: norbaitek X plater puskatu ditu
Perpaus txertatua: norbaitek X hitz idatzi ditu

Ikusten denez, errepikatzen den osagai bakarra subjektua da: aditzak ezberdinak dira, eta osagarri zuzenak ere bai (haien kopurua berbera izan arren). Horrek esan nahi du konparazioan jaso behar ditugula errepikatzen ez diren elementu guztiak. Itzulpen proposatu bat: hitzak idatzi dituen adina plater puskatu dituen norbaiten irribarrez…

Beste adibide bat:

  • La lista de despilfarros es tan larga como nulas las responsabilidades políticas asumidas por la gestión de RTVV (EL PAÍS, 2013ko azaroaren 10ekoa)

Esaldiko elementuak:

Perpaus nagusia: Zarrastelkeria-zerrenda X luzea da
Perpaus txertatua: RTVVren kudeaketaren ondorioz onarturiko erantzukizun politikoak X ezerezak dira

Kasu honetan errepikatzen den osagaia aditza da. Itzulpen bat izan liteke: Zarrastelkeria-zerrenda da RTVVren kudeaketaren ondorioz onarturiko erantzukizun politikoak ezerezak diren bezain luzea. Baldar-kutsuko itzulpena da, eta gainera, elementu errepikatua (“izan” aditza), teorian ezaba zitekeena, agertzea komeni da, ulergarritasunari laguntzeko.

Beste aukera bat izan liteke euskarazko “bata nolakoa… bestea halakoa” egituraren tankerako bat erabiltzea: RTVVren kudeaketaren ondorioz onarturiko erantzukizun politikoak nolako ezerezak, halako luzea da zarrastelkeria-zerrenda. Tira, baliteke.

EGLU-Ven[4] adibide bakan hau aurkitu dut:

  • Gogoa azkar bezain bixta xorrotx zuen oraino lauetan hogoi urtetan (J. Etchepare, Buruchkak, 160)…

Horri jarraikiz suertatuko litzaigukeen konparazioa: RTVVren kudeaketaren ondorioz onarturiko erantzukizun politikoak ezerez bezain zarrastelkeria-zerrenda luzea da. Perpaus nagusia atzeratuegi, nire ustez.

Azkenik, eredu erromanikoari helduz, honela gelditzen zaigu: Zarrastelkeria-zerrenda hain luzea da nola ezerezak baitira RTVVren kudeaketaren ondorioz onarturiko erantzukizun politikoak. Ez dakit zuei zein gustatuko zaizuen gehien, baina niri, behintzat, azken horixe iruditzen zait asegarrien.

 Orain arte landu dugun adibidearen ildokoa da beste hau:

  • Bien es verdad que desde hace dos años los móviles de Nokia eran tan europeos como americanos los de Apple,… (EL PAÍS, 2013ko irailaren 8koa)

Baina konparazioak oraindik gehiago konplexutzen joan daitezke, halako moduz non gerta baitaiteke perpaus bakoitzean orain arte ikusi ditugun hiru elementuetatik (subjektua, aditza, kasuko osagarria) beste perpausekoarekin bakarra ere bat ez etortzea, asmatutako adibide honetan ikus daitekeenez:

  • Pedro compró tantas botellas como goles metió Antonio

Alabaina, eta harrigarria izan badaiteke ere, konparazio horrek ez du euskaraz hainbeste arazorik sortzen: Antoniok zenbat gol sartu, hainbeste botila erosi zituen Pedrok. Itxuraz behintzat, zeren eta lehenbiziko partean aditz laguntzailea ez agertzeak lausotu egiten baitu aditzaren ekintza egiazki gauzatu izanari buruzko ulermena. Nolanahi ere, eredu erromanikoa ere geratuko litzaiguke.

3.- Ezin aipatu gabe utzi konparazio konplexu samar hauek ingelesezko testuetan duten agerpen oparoa.

  • To be a king and wear a crown is a thing more glorious to them that see it than it is pleasant to them that bear it[5]

Dena den, bereziki maiz agertzen dira jarraian jasotzen ditudan adibideak bezalakoak, eta zalantza sortzen zait ez ote duten azpikategoria bereizi bat osatuko, orain arte aipaturikoez bestelakoa, zenbatasunaren eta moduaren artekoa: heinarena. Ikus ditzagun:

  • To adapt what Poincaré said of science: history is built up with facts, as a house is from stones; but a collection of facts is no more history than a heap of stones is a house.[6]
  • …the charting of a strait or the crossing of a mountain range cannot be isolated from its consequences, any more than the invention of the steam engine or the discovery of penicillin can be treated as technical matters, without consequences for the human race.[7]
  • In fact these half-dozen or so texts give no more idea of what the 70,000 or so works in the field represent than six pebbles will tell you what Chesil Beach looks like[8]
  • They would no more use their predecessors’ work than a modern astronomer would use Galileo’s feeble (but history-making) telescope for present-day history-making research[9]
  • I don’t believe that the readers who enjoy these stories care who actually does the typing, any more than they care whether Mr Kipling actually bakes his own cakes[10]
  • Life does not cease to be funny when people die any more than it ceases to be serious when people laugh[11]

Ingelesez sinpletasun harrigarriz ematen diren esaldiak guztiak ere, euskaratzean izerdi batzuk botatzeko modua ematen dutenak, tamalez.

4.- Gaurkoan aztertu ditudan konparazioen abantaila da haien bidez lortzen den zehaztapen-mailak testugileari modua ematen diola testu horri distira guztiz berezia emateko, testu-hartzaileari loturaren bat izan zezaketela burutik pasa ere egingo ez litzaiokeen elementuen artean zeharo ustekabekoak diren erlazioak argipera ekarriz. Horregatik, zinez konparazio “finduak” diren konparazio hauek sintaxi landuaren gailurretako bat iruditzen zaizkit. Desabantaila da, euskararen kasuan, erronka sintaktikoak ekartzen dituztela, ikusi dugunez. Eta horren erakusgarritzat jotzen dut tankera horretako konparazioen agerpena hain urria izatea euskaraz. Esate baterako, konparazio-perpausei EGLU-Vek eskaintzen dizkien 150 orrialde baino gehiagoetan, eskukada bat adibide baino gehiagorik ez dut aurkitu aipatzen ari naizen perpausenak.

[1] EGLU-V, 285. orrialdea
[2] Ibid., 285. orrialdea
[3] Ibid.,, 286. orrialdea
[4] 322. orrialdea
[5] Elisabet I.a Ingalaterrakoa, The Golden Speech, 1601eko azaroaren 30ekoa
[6] Peter Whitfield, Mapping the World: a History of Exploration
[7] Ibid.
[8] John Sutherland, 50 Literature Ideas You Really Need to Know
[9] Ibid.
[10] Ibid.
[11] George Bernard Shaw, The Doctor’s Dilemma

-(e)an bidalia

Oi, gu hemen, bidean galduak…

Alfontso Mujika Etxeberria

 1997. urtea zen. Ibon Sarasolaren Euskara batuaren ajeak liburua kaleratu zen orduan. Hartan, besteak beste, hau irakur daiteke (errieta-tonuarekin irakurtzekoa da, nik uste):

amankomun. Komun mozorrotzeko sartu zuten amankomun euskara batuan. Ez dut ulertzen komun-en aurkako gurutzada hau: klasikoek, Leizarragak eta Axularrek esaterako, erabiltzen dute, eta orobat Mitxelena bezalako idazle txukun eta arretatsuek. Bestalde latin hizkuntzetan eta ingelesez normala da. Hortaz, komun, euskara batuan sartu ditugun hitz asko eta asko baino askoz txukunagoa da. Amankomun-ek, aldiz, ez du inongo lekukotasunik ez testuetan ez hiztegietan. A. Totorikak dioenez (ik. OEH), Arratian ahoz, lurrek amankomun dabilgus gisako joskeretan erabiltzen omen da, hots, adizlagun gisa, hasierako -a erdarazkoak —a mano-ko berak— salatzen duenez. Euskara batuan, lasai-lasai, adjektibo bihurtu genuen, lur amankomunak bezalako joskerak asmatuz, eta hortaz, adizlagunerako, amankomunean atera genuen jator-jator, euskaraz “batera, elkarrekin” esaten denaren ordez. Euskara batuan askotan gertatzen zaigunaren ildotik, amankomun zaleek “txarraren” ordez okerragoaren alde egiten dute. Sasitik berrora goaz, Iparraldean esaten den bezala.

Arrazoi  garbiak dira, ezta?

Testu hori 1997an argitaratu zen. Ordurako, abian zen Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua. Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuaren lehen itzulia 2.000. urtean argitaratu zen, baina, 1995etik, zatika argitaratzen hasia zen. 1995ean bertan, adibidez, 44. araua (Hiztegi Batua “a-alkohol”) eta 46. araua (Hiztegi Batua “almendra-arratsalde”) argitaratu ziren. Azken arau horretan, hau ageri da:

amankomun* e. komun

Hala ageri zen orduan, 1995ean, Euskara batuaren ajeak liburua argitaratu aurretik, eta hala ageri da gaur egun ere, 2014an, Hiztegi Batuaren onlineko bertsioan. “*” izartxoaren eta “e.” horren esanahiari buruz, honela dio Hiztegi Batuak:

e. erabil: aurreko (edo sarrerako) forma izartxoz markatu da: Euskaltzaindiaren ustez, baztertzekoa da (ez derrigor forma okerra), eta ondotik ematen dena da ordezko egokia.

Beraz, badira 18 urte Euskaltzaindiak erabaki zuela amankomun hitza baztertzekoa zela euskara batuaren hiztegitik. Geroago, Euskaltzaindiak hiztegi definiziodunari osatzeari ekin zion, eta, 2012an, Euskaltzaindiaren hiztegia argitaratu zen. Honela dio hiztegi horren atarikoak:

2000. urtean argitaratu zuen Euskaltzaindiak Hiztegi Batua. Hogei bat mila hitzeko hitz zerrenda zen, hitz horien ortografia batua adierazten zuena batez ere. Esku artean duzun liburu hau 20.000 hitz haiei dagokien “hiztegi osoa” da, hots, haietako hitz bakoitza adierez, definizioz eta adibidez hornitzen duena.

(…) Paratu ditugun adibideak, noski, estandarraren eskakizunei egokitu dira: ez du irakurleak adibideetan aurkituko ez hiztegi sarreretan agertzen ez den hitzik, ezta ere Euskaltzaindiak onartzen ez duen formarik.

Atariko horren 4. puntuak (Hitz baztertuak eta ez-hobetsiak) honela dio:

Hiztegi Batuan e. markaz agertzen ziren hitzei dagokienez, Euskaltzaindiak horiek baztertzen jarraitzen du, baina baztertze formula leunduz, hots, erabilera debekatzetik ez erabiltzea gomendatzera pasatuz.

Horregatik, Hiztegi Batuan izartxoz eta “e.” markaz ageri ziren sarrerak oharreztatuta ageri dira Euskaltzaindiaren hiztegian. Hona hemen adibide batzuk (nahi beste adibide jar daitezke):

Hiztegi Batua Euskaltzaindiaren hiztegia
abiadore* e. pilotu; hegazkinlari abiadore iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, abiadore-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. pilotu eta hegazkinlari].
abots* e. ahots abots iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, abots-ek euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. ahots].
agiriko* e. ageriko agiriko izlag. [Oharra: Euskaltzaindiak, agiriko-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. ageriko].

Beraz, amankomun sarreran ere horrelako zerbait espero izatekoa da, ezta? Hona hemen:

Hiztegi Batua Euskaltzaindiaren hiztegia
amankomun* e. komun amankomun izond. Komuna. Amankomunean egingo dute lana.

Zer da, jakinarazi gabeko irizpide-aldaketa bat? Laprastada bat? Ez da kasu bakarra. A letrako sarreretan, badira beste bi:

Hiztegi Batua Euskaltzaindiaren hiztegia
abarrots* e. harrabots abarrots iz. Harrabotsa.
ainitz* e. anitz ainitz zenbtz. Anitz.

Zoritxarrez, Euskaltzaindiaren hiztegia, Hiztegi Batuak ez bezala, oraingoz ezin da kontsultatu edo deskargatu Euskaltzaindiaren webgunean. Bi hiztegien arteko alderaketa, beraz, eskuz egin behar da. A letrako sarrerek 82 orrialde hartzen dituzte Euskaltzaindiaren hiztegian, eta Hiztegi Batuarekiko 3 desadostasun aurkitu ditut. Ez dakit A letrara mugatzen den fenomenoa den, ala hiztegi osoan agertzen ote diren horrelakoak. Kontuan izanik hiztegiak 864 sarrera dituela, A letrako emaitza estrapolatuz gero, 30 sarrera izan litezke.

Bati baino gehiagori huskeria irudituko zaio, baina niri ez: harrigarri baino harrigarriagoa iruditzen zait Euskaltzaindiak, batetik, amankomun, abarrots eta ainitz baztertzekoak direla esatea, eta, bestetik, amankomun nahiz komun, abarrots nahiz harrabots eta anitz nahiz ainitz idatz dezakegula esatea.

Ulertzen duzu orain izenburuaren zergatia?

-(e)an bidalia

Idatziaren kulturaren gainbehera (I)

Asier Larrinaga Larrazabal

Paradoxikoki, ikus-entzunezkoen aroan, hitz idatzia bilakatu da komunikazioaren funts eta harroin, dela Twitter, dela WhatsApp, dela gogoan izan dezakezuen beste edozein plataforma, kanal edo euskarri. Telebistan bertan, gero eta gehiago idazten da pantailan. Paradoxikoki —beste paradoxa bat!—, idatzietan, gero eta gutxiago zaintzen dira komunikazioa bermatzeko betekizunak: kode partekatua, testuaren antolaketa… Niretzat, idatziaren kultura gainbehera dago.

Beharbada, konturatuta egongo zarete orain etiketek agintzen dutela idatzietan, hizkuntza-senaren eta beste ezeren gainetik agindu ere. Honetan, beste moda askotan bezala, ingelesak ezarri du bere legea; ezin dut bestela azaldu zenbat ugaritu diren «Korrika 2013», «Gabonak 2013» («Kilometroak 2014»-ren webgunean irakurria) eta antzeko idazkunak.

Euskal Telebistan ere, behin baino gehiagotan itzuri zaizkigu horrelakoak.

Aurrekontuak

Baina, idazkunetatik kanpo, zer? Etiketa politok deklinaturik funtzionatu behar dute testu arruntetan, eta orduan datoz koplak: «Jende asko bildu zen Korrika 2013n» (?)…

Gure zoritxarrerako, «2014ko aurrekontuak» edo «2013ko Korrika» berez-berezkoen aurka, eskutik helduta datoz, alde batetik, aspaldiko «Montreal’ 76» haren ingeles leinua eta, beste alde batetik, de preposizio espainolaren elisioa, bulgarismo izatetik hizkera jasoan naturalizazio-agiria eskuratzera igaro dena (1).

____________________________________________
(1) Lapesa, Rafael (1981). Historia de la lengua española. Madrid: Editorial Gredos, 469. or.

-(e)an bidalia

Beñat Sarasolarekin hizketan «Munduko Poesia Kaierak» direla eta

Iñigo Roque Eguzkitza

Munduko poesia kaierakEzagun denez, gutxi dira euskarara ekarritako kanpoko poeten lanak. Gabezia horretaz oharturik, Susa argitaletxeak egitasmo bat jarri du abian: Munduko Poesia Kaierak. Bildumaren zuzendari Beñat Sarasolarengana jo dugu argibide eske. Hona hemen haren hitzak:

Duela gutxi aurkeztu duzue Munduko Poesia Kaierak egitasmoa. Nola sortu zen ekimena? Poesia itzuliaren hutsunea aipatu duzue aurkezpenean.

Egitasmoa Susa argitaletxearen barruan zegoen «inoiz egin beharko ditugun proiektuak» kaxoian-edo. Sorburua, nolabait, Koldo Izagirrek apailaturiko XX. mendeko poesia kaierak bilduman dago. Hura osatu bitartean sortu omen zen Euskal Herritik kanpoko poeta esanguratsuen antologiez osatutako bilduma bat egiteko asmoa. Urtetan egon da proiektua, beraz, asmo onen zerrendan, harik eta pixkanaka gorpuztuz joan eta azken hilabeteetako eginahalari esker (lantaldearena zein, batez ere, itzultzaileena) egitasmoa behingoz plazaratu dugun arte. «Bazen garaia», esan du batek baino gehiagok.

Hutsunea nabarmena da, gure ustez, urtero zenbat poesia itzulpen argitaratzen diren begiratu besterik ez dago. Zorionez, ordea, azkenaldian argitaletxe txiki batzuk abiatu dira poesia itzultzeko eginahalean modu erdi kamikazean –Denonartean, Meettok–, eta kamikaze izaera horren baitan ulertu behar da honako hau ere, nolabait.

Azalduko dizkiguzu egitasmoaren ezaugarri nagusiak? Liburuen zer-nolakoak, emanaldiak…

Esan bezala, bilduma mundu zabaleko poeta esanguratsuen antologiek zertuko dute. Poesia modernoa nahi dugu ekarri, hots, gutxi gorabehera, XIX. mende erditik XXI. mendera artekoa. Apur bat prosaiko ipintzea zilegi bazait, antologaturiko poeta oro, bestalde, hilik egongo da. Asko galdetu digute poeten aukeraketaren inguruan. Ez dugu aurrez ezarritako zerrendarik. Nahi dugu poeta guztiak izatea kalitatezkoak eta esanguratsuak beren tradizio literarioetan, baina ez dugu zerrenda mendebaldeko kanon estura mugatu nahi. Ahalik eta zabal eta aberatsenak izaten saiatuko gara poeten hautaketari dagokionez, nahiz eta ez den kontu erraza.

Antologia bakoitzak sarreratxo bat izango du, neronek idatzia, eta orotara 64 orrialdeko kaierak izango dira. Bilduma aurkezteko argitaratu dugun 0 alearen taxuera ia identikoa izango dute, bada. Kaieretan euskarazko bertsioak azalduko dira soilik, itzulpenak alegia. Urtean sei antologia argitaratuko ditugu; hiru udaberrian eta beste hiru udazkenean.

Beñat Sarasola

Zer leku izango dute eduki digitalek?

Oraindik guztiz zehazteke dagoen kontua da. Hala ere, bildumak webgune propioa izango du, eta espazio garrantzitsua izatea nahi dugu, besteak beste paperean joan ezin diren material gehigarriak eskainiz-eta. Susa argitaletxearen politika ezagututa, logikoa den bezala, eduki digitalak egon egongo dira; nola eta zer preziotan, baina, oraindik ikusteko dago baina udaberrirako izango dugu jada ebatzirik.

Edizio-lanari dagokionez, nola antolatu duzue lana?

Susaren ohiko sistema izango du bilduma honek ere. Testuaren lehen irakurketa nire kargu egongo da (beste bildumetan hori Gorka Arresek egiten du). Edizio lan literarioena-edo izango da. Horren ondoren Mikel Elorzaren esku geratuko da zuzenketa lana, errata malapartatu eta enparauen xerka. Maketazioa Josu Landak egiten du.

Ba al duzue poesia-itzulpenaz gogoeta egiteko asmorik?

Gogoeta egin dugu eta horren ondorio da, neurri batean, egitasmoa. Nire ustez nabarmenki gutxi itzuli da poesia euskarara; gure kalkuluen arabera 100 bat poema liburu izan dira euskaratuak historian. Euskarazko liburuen ekoizpena kontuan hartuta, hutsaren hurrena iruditzen zait. Hor dago Literatura Unibertsala bildumaren adibide ezin hobea –bilduma zoragarria, bestalde–, zeinetan oker ez banaiz, poesiazko liburu bakarra itzuli den urte hauetan guztietan. Inoiz entzun izan dut arazoa ote den poesia itzultzeko gaitasun falta. Egiatan, aski argudio harrigarria egiten zait. Literatura modernoari dagokionez behintzat, ez dago arrazoirik pentsatzeko nobelak itzultzeko kapaz garela eta ez ordea poesia liburuak. Demagun, Virginia Woolfen Farorantz itzultzeko gai gara eta ez Lawrence Ferlinghetti-ren poesia? Absurdoa egiten zait. Ez bagara poesia itzultzeko gauza, ezta nobelak euskaratzeko ere. Ideia horren atzean ez ote dagoen poesiak zamatzen dituen topiko aski herdoilduak…

Horretaz aparte, itzultzaileen zerrendari dagokionez, jendea berehala ipintzen da zurt, zergatik hau eta zergatik bestea. Itzultzaileak poeten mesfidati eta vice versa. Bon, bi bandoetako ego ez txikiak gobernatzea izango da halaber nire lana. Kasu honetan apur bat nominalista jartzea da onena nik uste: itzulpen on eta itzulpen txarrak daude, horiek edonork egiten dituela ere. Kontuan izan behar da, bestalde, itzulpena lan amaiezina dela, eta, literatura bizirik jarraituko badu, beti etorri ahal izango dela etorkizunean aurreko itzulpena egokitu, garkotu, hobetuko duenik. Hala biz.

Egile eta itzultzaileen zerrendatik zerbait aurreratzeko modurik?

Lehen sei antologiak honakoak izango dira: Georg Trakl (Anton Garikano), Maria Merce Marçal (Itxaro Borda), Aime Cesaire (Iñigo Aranbarri), Carlos Drummond de Andrade (Koldo Izagirre), Emily Dickinson (Angel Erro), Miguel Hernandez (Josu Landa).

Horietaz aparte beste zenbait ditugu jadanik bideratuak, datozen urteetan argitaratuko direnak; esate baterako: Anne Sexton (Harkaitz Cano), Ingeborg Bachmann (Nagore Tolosa), Eugenio Montale (Anjel Lertxundi), Sophia de Mello (Iñigo Roque). Gehiago ere bada, baina suspense apur bat utzi nahiago.

Nola egin daiteke harpidetza?

Kaierak.com atarian egin daiteke modu erraz eta seguruan. Norbait ez bada ordenagailuekin moldatzen, paperezko fitxak ere baditugu datuak eskuz idatzi eta posta arruntez guri helarazteko.

-(e)an bidalia

Toteltasuna sendatzeko ariketak

Iñaki Iñurrieta Labaien

(Abenduaren 19an Euskal Liburuaren Gaua ospatu genuen Victoria Eugenia Antzokiko Club Aretoan EEE, EIE, EIEP, EIZIE eta Galtzagorri elkarteok. Ekitaldi hartan irakurritako hitzak dira ondorengoak. Shakespeareren Soneto batzuk kantatu eta errezitatuko zirela-eta, horren nondik norakoa azaltzeko eskatu zidan Idoia Noble aurkezleak, baina nahiago izan nuen pelikula bat kontatzen hasi).

Zuetako batzuek ikusia duzue, beharbada, The King’s Speech filma  (El discurso del rey, Le discours d’un roi gure pantailetan). Film horretan kontatzen da nola gainditu zuen bere toteltasuna Erresuma Batuko errege George VI.a izango zenak, artean printzea zela. Estatu-arazo latza zen hura, printzea irratiz Erresuma osoari zuzentzen zitzaionean; esan ezinean, hitza ebaki ezinik, hitza hitzari lotu ezinik geratzen zenean, isilune betierekoan, larridura hura herritar guztien artean zabaltzen zen. Bazter guztiak hartzen zituen lotsaren itzalak.

Film horretako eszena batean, logopedak jarritako ariketa bat egiten ageri zaigu printzea: besaulki batean eserita, aurikular batzuek estaltzen dizkiote belarriak, liburua du esku artean, eta ozenki ari da irakurtzen magnetofono baten aurrean, baina ez dugu haren ahotsik entzuten. Beethovenen Zazpigarren Sinfoniako bigarren mugimendua entzuten dugu. Amaitu du irakurtzen, eta aurikularrak kentzearekin batera isildu da musika. Replay. Hasten da entzuten magnetofonoan grabatutakoa, eta Hamleten bakarrizketa famatua aditzen dugu printzearen ahotsean: «Izan ala ez izan, horra hor auzia…». Harriduraren harriduraz, aurkitzen du totelik egin gabe ahoskatu duela bakarrizketa oso-osorik.

Zer gertatu da? Bere ahotsaz eta bere hitzez beste egin behar izan du, besterendu egin behar izan du, ahotsa aurkitzeko, hitzak ebakitzeko eta hitza hitzari lotzeko. Hamleten hitzak ebakiz, inoren hitzaz baliatuta alegia, eta bere ahotsaren ordez Beethovenen musika entzunez, hasi da bere ahotsa eta hitza aurkitzen.

Ariketa hori prozesu luze, gogor baten hasiera besterik ez da. Ez dizuet pelikula osorik kontatuko. Hortik aurrera, bere baitan, barne-muinetan gorderik duen mina aurkitu eta kanporatu arte jardun beharko du. Baina orain ez zaigu prozesu hori interesatzen. Orain, honetaz ohartzea interesatzen zaigu: lehenik ahotsaz eta hitzez beste egin beharra dagoela, norberaren ahotsa eta hitzak aurkitzeko.

Analogia argia ageri zait hor itzulpenarekin. Itzultzaileak, itzulgaia aurrez aurre duenean, testu arrotz bat, hizkuntza arrotza, hots, musika arrotza aurkitzen du han. Haraino urrundu behar du, ondoren hura bere baitara ekarriz bere ahotsa eta bere hitzak aurkitzeko.

Horrez gainera bada beste zerbait: printzeak Hamleten hitzak esanez aurkitzen du bere hitza, esan dut, baina Hamleten hitzak ez ziren Hamletenak, Shakespearerenak baizik. Ala alderantziz ote? Hamleten hitzetan aurkitu ote zituen Shakespearek bereak? Besterentzeari esker aurkitu ote zuen Shakespearek ere bere hitza?

Nolanahi ere den, orain Shakespeareren Sonetoak ditugu hemen, Juan Garziak euskarari bikain ekarriak. Juanek hitzok aurkitzeko, aurrez besterendu egin behar izan du, hots, Shakespeareren baitara aldatu, haren ahotsa aditzen hasteko; gero, hura aditu eta ulertuta, bere ahotsera, hitzetara ekarri du.

Baina hemen ere lehengo galdera bera egin dezakegu: Juanenak al dira hitzok? Entzuten ditut, esate baterako, XVIII. sonetoko hitzok,

Zeruk bere begi, inoiz lar gori,
edo urrezko aurpegia lauso;
eder oro galkor, uda irudi:
berez zein zoriz Galbide du auzo.

 eta Lizardiren begietako Urte-giroen oihartzuna sumatzen dut. Eta halaxe beste zenbaitetan ere; Lizardi bezala, Etxepareren arrastoren bat adituko dut, beharbada, edo Bilintxen aztarnaren bat, edo Koldo Izagirreren oinaze zaharren bat. Juanenetan, gure tradizioko hitzak sumatzen ditut. Gure tradizio poetikoa ageri zait han-hemen, keinuka.

Eta gero ehunka esatariok gaude, Sonetoak grabatu eta grabatuko ditugunak. Ariketa polita, toteltasunaren kontra, esan ezinaren kontra gure hitzak aurkitzeko, neurri zehatzaren mende doinuari geure ukitua libre emateko; gutako bakoitzaren ahotsean mamituko dira Shakespeare, Juan, Lizardi eta enparauak. Eta entzuleonak ere badira hitzok, gutako bakoitzarengan oihartzun egiten badute.

Toteltasuna sendatzeko ariketak, beraz. Geure ahotsa eta hitza aurkitzeko ariketak.

-(e)an bidalia

Erlatiboki ausarta

Koldo Biguri Otxoa de Eribe

Joan den Gabon eguneko sarreran, Karlos Cidek ausardia pixka baten aldeko aldarria egin zigun perpaus erlatiboen inguruan, eta, ildo horretatik, bai ZEIN erlatiboak gehiago erabiltzea, bai -N menderagailuari ohi dugun baino etekin gehiago ateratzea proposatzen zuen. Bat nator Karlos lagunaren aldarriarekin, eta nire gaurko ekarpena gai honen haritik dator, baina arreta beste nonbait jarriz: aposizioetan, edo, zehazkiago, erlatibozko aposizioetan. Baina, kasu honetan, ordea, ausardia hori zalantzan jartzera.

Izan ere, ZEIN erlatiboak gaur egun ia erabat zokoratuta egotea  XX. mendeko garbizaleen «arrakastarik» nabarmenena iruditzen zait, kakotxak erabiltzen ditudalarik hizkuntza baten tradizio guztian topatzen dugun prozedura bat desagerraraztea hizkuntza horren ahalbide espresiboak irentzea baita. Bidenabar esanda, hainbat gramatikalarik kemen gutxitxoz aldarrikatu dute erlatibo mota hau, esanez itzulpenetan behintzat erabili beharko litzatekeela; sekula ez zait iruditu onargarria dela kanon sintaktiko bikoitza aldarrikatzea euskararentzat (bat euskarazko «jatorrizko» testuetarako eta beste bat itzulpenetarako), batetik hori itzulpenen eta itzulpenaren harreraren kalterako zela, eta, bestetik, gertatu dena gertatuko zela bistan zelako: alegia, euskal itzultzaileok ere ZEIN erlatiboen erabilera alboratzen joan garela poliki-poliki (ikusi besterik ez dago Literatura Unibertsalaren bilduman nola gehiago erabiltzen ziren hasierako zenbakietan oraingoetan baino).

Erlatibo horien ordainetan, noski, geratzen den aukera bakarra garbi dago zein den: alde batetik, euskal idazleen estiloa «ahozkotu» egin da ia erabat; esaldi laburrak eta sintaxi erraxa. Ez da kritika (jendea oso minbera baitabil diot, badaezpada), egiaztapena baizik. Eta, beste aldetik, aposizioetan, -N erlatibo arrunta inoiz erabili ez den moduan erabiltzen da gaur egun (kontraesan nabarian eroriz, tradizio errotua bertan behera uztea euskara «jator» ustekoaren izenean, euskara jator horretan topatzen ez den tradizio berri bati ateak irekiz), eta, gainera, jakin gabe ondo nola egin behar den.

Natorren adibideetara (norbaitek jakin nahi badu non topatu ditudan, galde dezala pribatuki, zeren, esan bezala, oso minbera baita gure jendea; bakarrik esango dut lehena itzulpena dela, eta bigarrena ez):

  • Ez ziren batere egokitzen plastiko horizko mahaiak eta aulkiak, udako arratsaldeetarako pentsatuak inondik ere, baina hotelaren zuzendaritza urte osoan han edukitzen tematuta zegoenak.
  • Baserriko lur sailen mugaren alde banatara arbola handi bi daude, zein motatakoak diren ez dakiena.

Karlosek aldarrikatzen duen ausardia horrekin, arazorik ez dut erlatibo arrunt izenlaguna darabilen esaldi honekin:

  • Mahaia konpartitzen dugun pertsona nagusi bati ez zaio esaten ez makurtzeko hainbeste burua mahai gainean.

Baina arazo gehiago izango nuke aposizioan jarrita egon balitz:

«Mahaia konpartitzen egon garenak» (zein pertsona nagusi? galderari erantzunez, adibidez; alegia, erdaraz, «aquellas con las que hemos estado compartiendo mesa»). Arazorik gabe ulertuko baikenuke, denok –nik uste–, beste zerbait: «los que hemos estado compartiendo mesa».

Nonbait ikusi dut, batzuentzat onargarri bezala, «Ni morroia egon nintzen ugazabak dirua zor dit» esaldi ausarta. Ez dakit berdin onargarria irudituko litzaiekeen horiei beste hau: «Ugazaba hark, ni morroia egon nintzenak, dirua zor dit».

Hainbat mendez, euskal idazle eta itzultzaileek zalantzarik ez zuten izango azken adibide hauetan ZEIN erlatiboa erabiltzeko eta euskara «jatortzat» hartu ere hartuko lukete, eta aposizio erlatiboa ulertu ere nekez ulertuko zuten, nekezago erabiliko. Baina, beldur naiz, gero eta gehiago ikusiko ditugu era honetakoak. Ez naiz nor esateko gramatikalki okerrak diren ala ez (klasean ere, aspaldi hasi nintzen gehienez ere esaten nik ez nukeela halako edo holako baliabidea erabiliko, gustu edo iritzi kontuan utziz), baina bai zalantzan jartzen dut hau benetan hobea edo “jatorragoa” den aurreko idazle eta itzultzaile belaunaldi dexenteren tradizioa baino. Ausartegia, niretzat.

-(e)an bidalia

Nominalizazio-estrategien ustiapena: hizkuntza-sistema eta erregistroen garapena elkarlanean

Igone Zabala Unzalu

Hizkuntza desberdinetako estilo-liburuetan ohikoa da estilo nominala saihesteko aholkuak aurkitzea, izen kategoriako elementuek diskurtsoa aditz edo adjektibo kategoriakoek baino abstraktuago eta ilunago egiten dutela argudiatuta. Euskal estilo-liburuetan arrazoibide hori errepikatu ohi da eta, bestalde, ohikoa da baieztatzea euskararen berezko nominalizaziorako joera areagotzen ari dela inguruko erdaren eraginez: euskararen sistema bortxatzen eta aldarazten ari gara nonbait, beste hizkuntza batzuetako egitura nominalak etengabe kalkatzearen ondorioz.  Foro honetara ere Irantzu Epeldek ekarri zuen gaia duela zenbait hilabete, «Izen-jokoak vs aditz-jokoak norgehiagoka» artikuluan. Nominalizaziorako hurbilketa zuzentzaile hori ondo uztartzen da hizkuntza batzuk beste batzuk baino «nominalagoak» direlako ikuspegiarekin. Hizkuntza-sistema nominalek, adibidez, sanskritoak, aditzen eta adjektiboen funtzio bereizgarrienetarako, alegia, predikaziorako, izenak erabiltzeko joera bide dute. Nolanahi ere, Susana Azpiazuk bere doktoretza-tesian[1] eta beste lan batzuetan sakonki argudiatu eta frogatu duen bezala, gure inguruko erdarak hizkuntza nominalak baino maila bateko edo besteko hizkuntza «nominalizatzaileak” dirateke. Hizkuntza bateko hiztunek diskurtsoaren eskakizunei erantzuteko erabiltzen dituzte beren hizkuntza-sistemak eskura jartzen dizkien kategoria desberdinetako baliabide lexiko, sintaktiko eta estilistikoak, baliabide nominalak barne. Hartara, nominalizazio-estrategiak erabiltzeko joera eta modua hizkuntza baten barruko testu-generoen eta erregistroen garapenarekin lotuta dagoke neurri handian: hizkuntzaren gramatika-sistemaren eta sistema horren erabileraren emaitza dateke. Hori dela eta, hizkuntza jakin baten tipologia edozein delarik ere, aurreikus daiteke nominalizazio-estrategiak ustiatzeko joera handiagoa izango dela erregistro batzuetan beste batzuetan baino, eta hizkuntza baten erabilerek nabariki baldintzatuko dutela hizkuntza horrek egiten duen izen kategoriako elementuen ustiapen globala.

Izenen eta izen-sintagmen ustiapen handia da, hain zuzen ere, erregistro akademikoen ezaugarri bereizgarrienetako bat. Diskurtso akademikoen xede nagusia da jakintza garatzea, edota garatuta eta finkatuta dagoen jakintza hedatzea. Helburu horiek lortzeko, hainbat testu-genero erabiltzen dira: ikerketa-artikuluak, doktoretza-tesiak, eskuliburuak, apunteak, ahozko aurkezpenak e.a. Nominalizazioa funtsezko eragiketa da jakintza eraikitzea eta transmititzea helburu duten genero horietan. Izan ere, nominalizazioaren bitartez lortzen den trinkotze eta abstrakzioari esker, kontzeptu konplexuak  objektuak balira bezala trata daitezke diskurtsoan[2]. Aditzak (eta predikatu-adjektiboak) subjektu batekin lotu behar diren kategoria irekiak dira eta, izenek aldiz, erreferentziadun kategoria itxiak direlarik, jakintza partekatzeko eta garatzeko ezinbestekoak diren denominazioak eskaintzen dizkigute[3].

Diskurtso akademikoek diskurtso orokorrek baino areago ustiatzen dituzte izenak, eta idatzizko erregistroek ahozko erregistroek baino areago ustiatzen dute nominalizazioa. Ideia hori aspaldian ikus daiteke bibliografian, baina azken urteotan, corpus handiak erabiltzeko erraztasuna handitu delako ziurrenik, azterketa kuantitatibo ugari egin dira enpirikoki frogatzeko asmoz. Esate baterako Parodi eta Venegas-ek[4] izen kopurua / hitz kopurua moduko indize bat kalkulatu dute hainbat motatako corpusetan eta ondoko balioak lortu dituzte: idatzizko irakas-liburu tekniko-profesionalez osaturiko corpus batean % 27,5ekoa, literatur testuez osaturiko corpus batean % 19,9koa eta, ikasleei egindako ahozko elkarrizketetan aldiz, % 12,2koa. Baina izen gehiago ez ezik, izen-sintagma luzeagoak ere erabiltzen dituzte diskurtso akademiko idatziek diskurtso orokorrek eta ahozkoek baino eta, gainera, espezializazio maila gora doan neurrian, are izen-sintagma luzeagoak erabiltzen dituzte. Adibidez, Quiroz-ek [5] genomari buruzko corpus batean aztertu ditu ingelesezko eta gaztelaniazko izen-sintagma luzeak. Maiztasun handieneko patroiak hiru tokenekoak direla ondorioztatu du, baina zortzi tokeneko izen-sintagmak ere aurkitu ditu aztertutako corpusean. Bereziki aipagarria da ingelesak zein punturaino ustiatzen dituen buruaren ezkerrean doazen modifikatzaileen pilaketak, euskaraz maiz arazo-iturritzat hartzen direnak. Quirozek dio itzultzaileak kexuka ibili ohi direla izen-sintagma luze horiek itzultzeko dituzten zailtasunengatik, baina argudiatzen du adituek arazorik gabe ulertzen dituztela sintagma horiek, duten egitura semantikoa antzemateko gaitasun kognitiboa garatu baitute espezialitate-alorraren kontzeptuak ikastearekin batera. Nolanahi ere, erregistro akademikoetan erabiltzen diren izen-sintagma konplexu horiek hizkuntzaren gramatikaren arabera osatzen dira. Hori dela eta, Quirozek azpimarratzen du ez direla konpondu beharreko arazoa, hizkuntzalariek hizkuntza bere osotasunean ulertzeko deskribatu behar dituzten hizkuntza-unitateak baizik.

Erabilera akademikoak berri samarrak dira euskararako baina,  nominalizazio-estrategiak erregistro horietarako nahitaezkoak direlarik, hainbat baliabide lexiko eta diskurtsibo garatu dira azken hamarkada hauetan, euskararen gramatika-sistemak eskaintzen dituen aukerak baliatuz. Egia da nominalizazio-estrategien erabileraren areagotze horretan ez dela zaila zalantzagarriak (edota zuzentzekoak) diren adibideak aurkitzea. Ez dut uste inork zalantzan jarriko duenik Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek edo Epaileak hura berehala kartzelatzeko agindu du esaldiak naturalagoak eta zuzenagoak direla Langileen hautaketarako irizpide subjektiboen erabilpenaren salaketa egin dute sindikatuek  eta Epaileak haren berehalako kartzeleratzea agindu du baino. Baina hortik salto handia dago euskal estilo-liburuetan, bereziki erregistro akademikoak garatzen laguntzeko idazten direnetan, egin ohi diren estrapolazio eta sinplifikazioetara: [nominalizazioa edo estilo nominala] «behaztopa-harri», «erdararen morrontza»,  «ez dugula bortxatu behar euskara bere moldeen aurka, erdara trakeski imitatuz bere berezitasun berezienetan ere»… Batetik, harrigarria da prosa akademikoa jomugan duten estilo-liburu horiek nominalizazioari buruz ari direnean erabili ohi dituzten adibideak beste erregistro batzuetakoak izatea.  Bestetik, eman ohi diren azalpenek erabilera zalantzagarri edo desegoki batzuk egokitasunerantz bideratzeko baliagarriak izan litezkeela zalantzan jarri gabe, nago, erregistro akademikoen bereizgarri semantiko-pragmatikoei ezikusia egiten dietelarik, oztopo ere gerta litezkeela erregistro horien garapenerako. Muturreko kasuetan ultrazuzenketaren ultrazuzenketaz agramatikalak diren esaldietara ere eraman ditzakete hiztunak. Adibide bat emateagatik, Geología práctica. Introducción al reconocimineto de materiales y análisis de mapas liburuaren izenburua honela euskaratu eta argitaratu du EHUk: Geologia praktikoa. Materialak ezagutzea eta mapen analisia.

Bistan da gaia korapilatsuegia dela artikulu labur batean jorratzeko. Auzia plazaratzea besterik ez da izan nire helburua eta, urte berriko ekarpen txiki hau bukatzeko, duela urte batzuk egindako lan baten [6] ondorioak zerrendatuko ditut:

a) Nominalizazioa oro har ez da hizkuntzaren gaixotasun bat, diskurtso espezializatuek, eta bereziki diskurtso akademikoek, diskurtso orokorrek baino gehiago ustiatzen dituzten estrategia linguistikoen multzoa baizik.

b) Nominalizazio deritzen fenomenoak oso konplexuak dira eta hizkuntzaren azterketa maila guztietan (lexikoan, sintaxian, diskurtsoan) aurkitzen ditugu horien aztarnak. Maila horiek guztiak konektatuta daude eta, euskararen garapenari eragin diezaioketen interbentzioak beti ere aritu behar dira fenomenoaren ikuspegirik zabalena begi-bistatik galdu gabe, alegia, maila diskurtsiboa aintzat hartuta.

c) Diskurtso akademikoetan erabiltzen diren nominalizazio-estrategien emaitzarik deigarrienetakoak dira aditzetiko izenak eta izen-sintagma luzeak. Elementu horiek aztergai dira hizkuntzalariarentzat, ez arazo.

d) Espezialitate-alor desberdinetan mota desberdinetako gaiak tratatzen dira. Horrek eragina du erabiltzen diren izenen mota semantikoetan, izen eratorriak eratzeko erabiltzen diren atzizkien emankortasunean, eta izen-sintagmen patroi morfosintaktikoetan.

e) Izen-sintagmen luzera harremanetan dago testuen espezializazio mailarekin, eta testu-generoen bereizgarri diskurtsiboekin.

f) Corpus akademikoak osatu eta aztertu behar dira, besteak beste, ondoko zeregin hauetarako:

  • Izen kategoriako lexema berriak detektatzeko eta hiztegietan jasotzeko.
  • Alorrez alor izen-sintagma luzeek jarraitzen dituzten patroi semantiko eta morfopragmatikoak deskribatzeko, eta patroi horiek patroi sintaktikoekin harremanetan jartzeko.
  • Testu errealetan izen-sintagma konplexuen beharra dagoenean erabili ohi diren egitura okerren diagnosia egiteko.
  • Hiztunei egitura konplexuek sortzen dizkieten zailtasunak konpontzen laguntzeko baliabide didaktikoak eskaintzeko.

[1] AZPIAZU, S. (2004). Las estrategias de nominalización, Frankfurt: Peter Lang.

[3] ZABALA, I.; ELORDUI, A. (2006). “Specialised Discourse and the Linguistc System of Basque”, In FERNANDEZ, B. & LAKA, I. (argit.) Andolin gogoan. Essays in honour of Professor Eguzkitza. EHUko Argitalpen Zerbitzua: 233-249 or.