Hilabetea: urtarrila 2014

-(e)an bidalia

Mi pyeryedayem mislyi posryedstvom ryechyi

Gotzon Egia Goienetxea

Makina bidez egindako itzulpenak 60 urte bete ditu berriki: 1954ko urtarrilaren 7an, IBM 701 konputagailua erabili zuten Georgetown-go Unibertsitatean, errusiera transliteratutik ingelesera bihurtzeko 60 bat esaldi. Goiburuko esaldia («Hizketaren bitartez adierazten ditugu pentsamenduak») izan zen horietako bat, egunkariek gehien zabaldu zutena, esperimentu haren kronika suharretan. Pasadizoa gogora ekartzen zuen @natalykelly blogariak iragan astean, Why Machines Alone Cannot Solve the World’s Translation Problem (Zergatik makinek bakarrik ezin dioten buru egin munduaren itzulpen arazoari) artikuluan.

georgetown_experiment_1954Lasterraldi batean murgildu ziren, harrez geroztik, ingeniari asko, eta hizkuntzalari batzuk, makinei itzulpengintza irakatsi nahian, gizaki itzultzaileen lekua har zezaten albait lasterren. Lantegia ez zen uste bezain erraza, itxura guztien arabera. Sei hamarraldi eta gero, behin-behineko bilan bat egin nahi nuke, euskal itzultzaileok izan dugun jarreraz.

Onberegiak izan gara makinek egindako itzulpenekin, eta, egia esateko, ez dut ulertzen zergatik. Gizaki itzultzailearen emaitzak estu hartzen ditugun neurri berean barkatzen dizkiegu era guztietako akatsak, oinarrizkoenak izanda ere, makina itzultzaileei.

Adibidez, Eusko Jaurlaritzaren finantzaketaz 2008an garatutako itzultzaile automatikoari (sic) eskatuko diogu esaldi soil bat itzultzea gaztelaniatik euskarara:

es: Miren tiene las llaves en el bolsillo
eu: Begira dezaten du sakelako giltzak

SVO egitura ezin sinpleago bat ez da ulertzeko gai; bai, ohartzen naiz, Miren aditza izan daitekeela gaztelaniaz, baina kasu horretan koma batek bakartuko luke, eta, koma hori idatzita ere, emaitza ez da hobea, baizik are aldrebesagoa.

Barkaberak izan gara makinekin, sobera eta larregi, gizakiekin zorrotz izan garen bitartean. Konfiantza gehiegi ipini dugu makina itzultzaileetan, ikusi besterik ez dago zenbat diru publiko eman dugun horretara, akatsez beteriko emaitzak jaso arren, behin eta berriro. Aski da argudio aringarriez: itzulpengintza oso konplexua dela ez zuten ingeniariek deskubritu, hori itzultzaileek bagenekien aspaldi, nihil novum sub sole alde horretatik.

Mito batetik abiatu zen makina bidezko itzulpena, eta hortik atera ezinik dabil beti: itzultzaile izateko aski dela jatorrizko eta xede hizkuntzak ongi jakitea. Ez, jakina, gizaki elebidun perfektuenetan frogatzen ahal dugun bezala, ez da aski hizkuntzak ongi jakitea; hizkuntzen ertzak –Atxagak zioen bezala– elkartzeko zubia behar da, itzulpengintzaren langintza eta arte konplexua, alegia.

-(e)an bidalia

Kutxa beltza (jarraipena)

miel a. elustondo

(Amos Oz-en The Black Box liburutik, aurrekoaren jarraipena)

Bai, eta dibortzioak Boazekiko ezein ardura eta nirekiko ezein obligazio kendu zizkizun. Buruz dakit hori guztia, Alec. Ez dut itxaropen izpirik. Idazten ari natzaizu, bai, baina leiho aurrean jarri eta mendiei hizketan ariko banintz bezala. Edo izarren arteko iluntasunari. Etsipena da zure eremua. Nahi baduzu, eredutzat har nazakezu.

Mendeku gose zara oraindik? Horrela bada, hemen naiz, beste masaila jarririk. Nirea, eta Boazena ere bai. Aurrera, jo ezazu ahal duzun bezain gogor.

Bai, eskutitz hau bidaliko dizut, nahiz eta, oraintxe, boligrafoa bertan utzi eta gehiago ez saiatzera behartzen ari naizen neure burua; azken finean, ez dut zer galdurik. Aurrean nituzkeen bide guztiak hertsirik daude. Honetaz jabetu behar duzu: nahiz eta baldintzapeko askatasunaren arduradunak edo gizarte-langileak Boaz konbentzitu tratamendu suerteren bat, errehabilitazioa edo laguntza har dezan, edo beste eskolaren batera jo dezan (eta ez dut uste batere arrakastarik izango luketenik), ez nuke ordaintzeko dirurik.

Aldiz, zuk nahi beste duzu, Alec.

Kontakturik ere ez dut, eta, zuk, berriz, aski duzu telefono-dei pare bat egitea zernahi konpontzeko. Indartsua eta argia zara. Edo zinen, duela zazpi urte. (Jendeak esan dit bi ebakuntza izan dituzula. Nolakoak, ez zuten esaten asmatu). Ongi izango zarela espero dut. Ez dut gehiago esango, ez nazazun hipokresiaz akusatu. Zurikeriaz. Lausengukeriaz. Ez dizut ukatuko, Alec: gibelean pot egiteko prest naukazu, zuk nahi beste. Eskatzen didazun zernahi egingo dut. Zernahi. Zure semea erreskatatzekotan.

Batere zentzurik banu, «zure semea» ezabatu eta «Boaz» idatziko nukeen, zu haserretu ez zaitezen. Baina nola ezabatu behar dut egia hutsa? Beraren aita zara. Eta, nire zentzua dela eta ez dela, ez al zenion aspaldi zeure buruari esan zeharo ergela naizela?

Eskaintza bat egingo dizut. Prest naiz idatziz onartzeko, notario aurrean, nahi baduzu, zuk esanarazten didazun harexen semea dela Boaz. Aspaldi hil zidaten autoestimua. Zure abokatuak aurrean jarriko didan zeinahi paper zati sinatuko dut, zuk, ordainetan, Boazi lehen laguntzak ematea onartzen baduzu. Laguntza humanitarioa dei diezaiogun. Guztiz arrotza zaigun haur batekiko maitasun-ekintza dei diezaiogun.

Egia da; idazteari utzi eta bere irudia konjuratzen dudanean, hitz hauetan geratzen naiz iltzatuta: Boaz haur arraroa da. Ez, ezta haurra ere. Gizon arraroa. Niri puta esaten dit. Zuri, txakurra. Micheli, putazaina. Bere buruari nire ezkontaurreko deitura jarri ohi dio (baita agiri ofizialetan ere!), Boaz Brandstetter. Eta berak halaxe eskatuta, eta hamaika hari mugitu eta gero onar zezaten lortu genuen eskolari, Deabruaren Uhartea.

Nire kontra erabil dezakezun zerbait kontatuko dizut. Parisen ditudan aita-amaginarrebek diru pixka bat bidaltzen digute hilero, mutilak barnetegi horretan iraun dezan, nahiz eta Boaz inoiz ikusi ez duten, eta nahiz eta gure mutilak ere ez duen askotan aditu senide horiek badirena. Bestalde, aita-amaginarrebak ez dira aberats-aberatsak ere (Aljeriar immigranteak dira), eta, gainera, Michel ez ezik, beste bost ume eta zortzi loba ere badituzte, Frantzian eta Israelen sakabanatuak.

Entzun, Alec: ez noa iraganean gertaturikoari buruz hitzik idaztera. Kontu bat izan ezik, inoiz ahantziko ez dudan zerbait, nahiz eta zuk nola deabru dakidan jakin nahiko zenukeen. Gure dibortzioa baino bi hilabete lehenago, Shaarei Zedek Ospitalera eraman zuten Boaz, giltzurrunetako infekzio bat zela kausa. Eta konplikazioak gertatu ziren. Nik jakin gabe Blumenthal doktoreari galdezka joan zintzaizkion, eta, giltzurruna behar izatekotan, heldu batek zortzi urteko haur bati eman ziezaiokeen. Zure giltzurrunetako bat mutilari ematea zenuen asmoa. Eta sendagilea ohartarazi zenuen esanez baldintza bat besterik ez zenuela jarriko horretarako: ez genuela inoiz jakin behar, ez nik, ez haurrak. Eta ez nuen jakin Blumenthalen laguntzaile Adorno sendagilea lagun egin nuen arte, alegia Boazen tratamendua zela-eta negligentzia kriminalagatik salatzeko asmoa izan zenuen mediku gaztea.

Oraindik irakurtzen ari bazara, litekeena da zure zurbiltasuna areagotzea orain, bortxakeria kontenituzko mugimendu zakar batekin supiztekoa eskuan estututa daukazula eta garra zure ezpainetara zuzenduz (ahoan piparik ez baituzu) eta behin eta berriz zeure buruari esanez: «Jakina. Adorno sendagilea. Nor bestela?». Eta eskutitza oraindik txikitu ez baduzu, oraintxe txikituko duzu. Eta ni eta Boaz ere bai.

Baina orduan Boazek hobera egin zuen eta zuk ostikoz jo eta bota gintuzun zeure etxetik, zeure izenetik eta zeure bizitzatik. Behin ere ez zenuen giltzurrunik eman. Baina benetan saiatu zinela sinesten dut. Zurekin, dena benetan delako beti. Hori behintzat onartuko dizut: zu benetan aritzen zara beti.

Zuri koipe ematen berriz? Nahi baduzu, errudun aitortuko dut neure burua. Lausengukerian. Koipekerian. Zure aurrean belaunikatu eta nire bekokia zoruaren kontra joka? Garai batean bezala.

Galtzekorik ez dudalako, ez zaidalako erregutzea axola. Agintzen didazun zernahi egingo dut. Baina ez zaitez berandu ibili, hamabost egun barru kale gorrian jarriko dutelako. Eta kalea ere hortxe du, zain.

Azken finean, munduan ez da gaindituko ez duzunik. Utzi ezazu zure munstro hori, zure abokatua. Beharbada, zenbait gomendioren laguntzaz itsas-eskolan hartuko dute. (Boazek halako erakarpen arraroa du itsasoarekiko; beti izan du, haur txipia zenetik. Gogoan duzu, Alec, Ashkelon-en, Sei Eguneko Gerrako uda? Zurrunbiloa? Arrantzale haiek? Almadia?)

Eta azken kontu bat, eskutitza zigiluz itxi dezadan baino lehen: oheratu ere egingo naiz zurekin, nahi baduzu. Nahi duzunean. Nahi duzun moduan. (Senarrak badu eskutitz honen berri, eta ados zegoen idatzi behar nizula, azkeneko esaldia izan ezik. Beraz, ni hausteko aldartean bazara, eskutitz hau fotokopiatu besterik ez duzu, zure lapitz gorria hartu, azkeneko esaldia azpimarratu, eta nire senarrari bidali. Lan zoragarria egingo du. Onartzen dut: gezurretan ari nintzen arestian, galtzekorik ez dudala idatzi dudanean).

Hortaz, Alec, zeure eskuetan gauzkazu, erabat. Baita nire alaba txipia ere. Nahi duzuna egin dezakezu gurekin.

Ilana (Sommo)

-(e)an bidalia

“Garrantzi”-ren garrantziaz

Aiora Jaka Irizar

Ez dakit zenbateko garrantzia duen kontuak, baina blog honek eskaintzen didan aukera baliatu nahiko nuke gaurkoan azkenaldian behin eta berriro hiztegiak kontsultatzera eraman nauen hitz baten gainean aritzeko: “garrantzi” hitza halaxe erabili izan dut nik beti, -a itsatsirik gabe, baina azken aldian barra-barra entzuten ari naiz “horrek garrantzia handia du”, “horrek ez du garrantziarik”, “zer garrantzia duen” eta antzeko esamoldeak. Hiztegietara jo, eta denetan “garrantzi”, -a itsatsirik gabe. Ez nenbilen oker, beraz. Eta, halere, konturatzen naiz “garrantziA” gora eta “garrantziA” behera jarraitzen duela euskaraz oso ondo idazten eta hitz egiten duen jende askok eta askok. Horren erakusle dira Ereduzko Prosa Dinamikoan egin ditudan bilaketak:

garrantzirik                 357 esaldi
garrantziarik               13 esaldi

zer garrantzi               24 esaldi
zer garrantzia             12 esaldi

garrantzi handiko       83 esaldi
garrantzia handiko      7 esaldi

garrantzi handia          206 esaldi
garrantzia handia        24 esaldi (guztira 26, baina bi esalditan “garrantzia” eta “handia” sintagma desberdinei dagozkie; ez dira, beraz, multzo honetan sartzekoak).

“Garrantzi” gehiagotan ageri den arren, “garrantzia” ere ez da gutxitan erabiltzen. Zeri zor ote zaio, beraz, hitz horri -a itsasteko joera zabaldu samar hori? Hiztegiak xehekiago aztertuta, konturatu naiz -a itsatsidun formak ere erabili izan direla tradizioan, zabalkunde nabarmen txikiagoa izan duten arren. Hauxe dio, esaterako, Orotariko Euskal Hiztegiak:

garrantzi (V-gip, G-azp, S ap. Gte Erd 130), garransia (det.; Lar), garrantzia, garrantsia (det.; H), garraintsia.

♦”Importancia” Lar. “Momento, importancia”, “monta, valor, estimación” Ib. “Orrek badu garrantzia (V-gip, G-azp), horrek badu garrantzirik (inportantzirik) (S)” Gte Erd 130. •Tr. A pesar de que figura ya en el dicc. de Larramendi, no se documenta en los textos hasta principios del s. XX, y a partir de mediados de dicho siglo se encuentra abundantemente en autores meridionales, en la forma garrantzi principalmente. Al Norte hay algún ej. aislado de garrantzia en E. Larre (in Xa Odol 13) y Lafitte. Hay garrantsia en un ej. de EEs (el primer testimonio), garrantsi en Villasante (Jaink 155, junto con garrantzi) y garraintsia en Mirande (HaurB 92), que emplea tbn. garrantzi (Pr 42). En DFrec hay 244 ejs. de garrantzi.

Oni dagokion garrantsia (importancia). EEs 1913, 162. Garrantzia edo inportantzia gutxitzen. Inza Azalp 136. Garrantzi andiko gauzaren bat. Otx 48 (v. tbn. garrantzi handi en Zink Crit 6, Or Tormes 99, Eguzk GizAuz 38). Garrantzia or ez zegon. JAIraz Bizia 8. Senar-emazte arteko batasunaren garrantziaz. Etxde JJ 216. Garrantzi aundia du berri onek guretzat. Vill Jaink 22. Gaurko jolasetan garrantzirik aundienetakoa duna zinea dala. MAtx Gazt 59. Festak garrantzi geiago izan zezaten. Salav 101. Garrantzi gabeko galderatxo bat. NEtx LBB 114. [Uskeri batzuk] garrantzi gutxikoak. Berron Kijote 112. [Bereizkuntza] guztiak pisu eta garrantzia berdina ez zutenez. MEIG VI 131 (IV 53 garrantzi).

v. tbn. JBDei 1919, 259. Goen Y 1934, 182. Bilbao IpuiB 268. Alzola Atalak 136. Ibiñ Virgil 22.

Egungo Euskararen Hiztegiak ere, forma nagusi bezala “garrantzi” proposatu arren, “garrantzia” ere badakar, “gutxi erabilia” oharrarekin. Hiztegi Batuak, aldiz, “garrantzi” onartzen du soilik, eta ez dirudi, gainera, -a itsatsiaren kontuak eztabaidarik sortu zuenik Euskaltzaindian, Hiztegi Batu Oinarridunaren arabera “lantaldeak besterik gabe onartu” baitzuen.

Beraz, berriro egiten dut hasierako galdera: nolatan darabil hainbeste jendek hain tradizio gutxiko forma, are hiztegi gehienek onartzen ez dutenean?

Baliteke hizkera jakin batzuek (batez ere Iparraldekoek, esango nuke, Orotarikoko eta Ereduzko Prosako adibideak ikusita) -a itsatsidun formaren tradizioari eutsi izana, baina nire susmoa da Hegoaldeko hiztun gehienen kasuan “inportantzia” hitzarekin nahastu izan dela “garrantzi” hitza. Sinonimoak izaki, eta —bukaerako -a gorabehera— amaiera berdina dutenez, arau berbera aplikatu izan zaie bi hitzei. Euskalki askotan egon da gaztelaniazko –cia atzizkidun hitzak euskaratzean bukaerako -a hori jateko ohitura: importancia > inportantzi, provincia > probintzi, experiencia > esperientzi, conciencia > kontzientzi, ciencia > zientzi… eta lanak izan ditugu euskaldun askok hitz horiek guztiek euskaraz ere -a itsatsia daramatela buruan sartzen (oraindik ere mingaina trabatzen zait niri zientziAlari esaten ahalegintzen naizen bakoitzean…). Pentsatzen dut “garrantzi” ere zaku horretan sartu duela jende askok, eta beren buruak “garrantziA” esatera behartu, ustez-eta “garrantzi” lagunarteko hizkeran soilik erabiltzekoa dela… Susmoa besterik ez da, dena den…

-(e)an bidalia

Politika eta itzulpena (1)

Karlos del Olmo Serna

Igarri-igarria da aspaldi honetan behin baino gehiagotan heltzen ari direla hedabideetara itzultzaileak eta politika uztartzen dituzten albisteak: interpreteak gerra ekintza edo gatazketan atxilotu, zauritu edo hiltzea; nazioarteko erakunde politikoetan itzulpengintzak eta interpretazioak gero eta garrantzi handiagoa izatea; itzulpen edo interpretazio «okerren» ala txarto ulerturen batek hedabideetan zarata ateratzea; zerbitzu sekretuek eta bestelako erakundeek itzultzaile eta interpreteak erabiltzea; goi mailako politikagintzari atxikitako filtrazioetan itzultzaileak ere partedun izatea…

Bestalde, XX. mendearen erdialdetik XXI. mendeko lehen hamarkada bitarteko aldian, zio sozial eta politikoen ondorioz, itzulpengintzak gorakada handia izan du, inoiz ez bezalakoa. Eta itzulpena bera sendotzeaz batera, haren inguruko ikerketak, berriak diren neurrian, iker metodo eta gaiak beregain zedarritzeko eta aukeratzeko modua izaten ari dira, jakintzagai klasikoen zirrikituen eta mugakizunen artetik.

Itzulgarritasunaren edo itzulezintasunaren gainean eztabaidatzetik igarotzen ari dira itzulpengintzan eta itzultzaileengan eragiten duten ideologia eta kultur eragileen gainean hausnartzera.

Kultura eta hizkuntza txikiagoetan, nazioa eta kultura eraikitzean, itzulpen aukera politikoek eragin handia izan ohi dute (aski da behakotxo bat egitea mendea joan mendea etorri euskarara ekarritako liburuen zerrendari, edo aspalditxo honetan euskaratik beste hizkuntzetara zer heltzen ari den itzulita aztertzea).

XIX. mendean jaio ziren nazio berrien bilakabidean itzulpengintzak garrantzi handi-handia izan zuen (kultura eta hizkuntza nazionalen elikagai), eta egun, globalizaziora zabaltzen ari diren nazioetan —Txinan, esaterako—, itzulpengintza loreak udaberrian nola zabaltzen ari da. Katalunian eta Euskal Herrian nazio independentea izatea aldarrikatzen duten mugimendu politikoek noraezean definitu beharko dute haien kultur politiketan itzulpenak eta interpretazioak zein eginkizun izango duten.

Hizkuntza nagusi baten eta txikiago (edo zokoratuago) beste baten arteko itzulpen elkartrukeek argi handia egiten dute sistema kultural eta politiko bakoitzaren bilakabidearen gainean —zein genero, egile, testu itzultzen dioten elkarri—. Suertatzez, ingelesezko harrera sistemak oso uzkurrak izaten dira itzulpen askoren aurrean, baina sano ondo hartu ohi dituzte beste batzuk; besteak beste, literaturatik harantzago, Hitler, Lenin, Mao eta Trotskiren idazkien eragina itzulpen bidezkoa izan da mundu zabalean.

Definizioz, politika boterea lortzeko borrokari lotuta dago, baina hori bezain errefusaezina da, bestalde, politikari atxikitako elkarrekintzek eduki linguistiko handia dutela, berbaldi motekin zerikusia izanik, askotan jarrera politikoen arteko desadostasunen oinarrian elkarren berbaldiak ondo ez ulertzea edo txarto aditzea dago eta.

Ezbairik gabe, politika eta hizkuntza elkarri estu lotuta daude (zenbateraino eta sarritan itzulpenik edo interpretaziorik gabe ondo ezin gauzatzera heltzeraino). Bestela adierazita: errealitate politikoa eta haren irudikapen sinbolikoa ia bat egiteraino heltzen dira, batez ere egintza politikoak azaltzeko eta beste kulturei eta herriei itzulita aditzera ematean.

Ikerketan etengabe ari da hedatzen diziplinartekotasunaren gaia, eta artekotasun hori beste inon baino nabarmenago gertatzen da itzulpena politikaren testuinguruan analizatzean.

Hizkuntzaren eta politikaren arteko harremanak gero eta interes handiagoa piztu du azken bi hamarraldietan, batez ere linguistikaren ikergune edo jakintza alor berezi batzuk aintzat hartuz gero: linguistika kritikoa, berbaldiaren azterketa kritikoa eta berbaldi politikoaren analisia. Eta alboko jakintzak ere ez dira ahaztu beharrekoak: erretorika, filosofia, soziologia… eta duela gutxi jaiotako politologia.

Testu politikoen harrera bera ere metodo zientifikoen bidezko aztergai gorabidekoa da: berbaldietan dautzan botere ikuspegiak eta zama semantiko eta ideologikoak argitu beharrean egoten dira ikertzaileak. Eta egungo mundu globalizatuan, berbaldi politiko ez gutxik ia sortu ahala itzuli beharra ekarri ohi dute, bestelako harrera sistema berriak kultura hartzaileetan antolarazi bitartean. Bestela esanda, gaurko munduan testu sorrera eta harrera ez daude hizkuntza, kultura eta sistema politiko bakarrera mugatuta.

Zelan ez arduratu, hortaz, politikaren eta itzulpengintzaren arteko harremanez? Berbaldi politikoak gero eta unibertsalagoak izatearen ondorioz, kulturen arteko harremanak ere aldatu egiten dira, eta horren ondorenak itzulpengintzan ere idoro daitezke.

Eta zer ez dugu esango komunitate politiko berean bi hizkuntza ofizial direnean, edo bat (frantsesa) ofiziala denean eta bestea (euskara) erakunde politiko guztietatik at uzten dutenean? Zer ez da gertatuko hizkuntza erkidego bakoitzaren errealitate politikoa beste hizkuntzara itzultzean?

Azken batean, hizkuntza bakoitzak mundua ikusteko eta ulertzeko modu bat badakar bidaide, hiztun (subjektu politiko) elebidunek etengabeko itzultze politiko batean jardun behar izaten dutelako hipotesia plazara dezakegu (eta hor, psikolinguistikak ere, beste zientzia batzuez gain, izango du zer esan eta zer azaldu).

Komunikazio politikoak, munduan barna, itzulpena eta interpretazioa ditu harroin, ageriki. Hala bada, zergatik izan dugu orain arte halako atzenduta eginkizun hori itzulpengintzaren gainean gogoeta egiterakoan gure herrian? Ez da gure arazoa bakar-bakarrik: sarean «berbaldi politikoaren itzulpena» eta antzeko terminoak erabilita xerka jardunez gero, edozein dela gako hizkuntza, ez dugu lan monografiko edo luze asko topatuko. Ugariagoak dira itzulpengintza eta interpretazioa ekintza politiko moduan aztertu dituzten ikerlanak, ordea.

Etikaren gaineko beste sarrera batean aipatu nuenez, botereak itzulpengintza ere erabili ohi du tresna moduan, batez ere beste kultura edo hizkuntza bat kolonizatu nahi izaten duenean. Begi bistan dago, gainera, zer eta nola itzuli, sarri ere sarri, erabaki politikoen ondorio izaten dela (Literatura Unibertsala bilduma xedapen politiko baten ondorioz jaio zen eta halaxe dirau bizirik, eta garai berean Legebiltzarrak onartutako beste akordio politiko bat oraindik ez gauzatzearen ondorenez, entsegu bilduma itzuli unibertsalik ez dute abiarazi erakunde eskudunek).

Ostera ere egin dugu ideologiarekin topo. Nork erabakitzen du zer testu itzuli behar den? Zein hizkuntzatatik zein hizkuntzatara? Non ekoizten dira itzulpenak? Zer harreman dago itzulpengintzan eragile pribatu eta publikoen artean? Zein faktorek baldintzatzen du itzultzailearen jokabidea? Zeren bitartez? Zer harrera du testu edo berbaldi itzuliak kultura hartzailean? Nolako estatusa dute itzulpenek, itzulpengintzak berak eta itzultzaileek kulturan eta sisteman? Nork aukeratzen eta trebatzen ditu itzultzaileak? Zeren arabera? Zein hizkuntz bikotetarako? Zein diru baliabide erabilita? Zein zama du itzulpenak kultur sistema osoan? Barne produktu gordinean?

Hurrengo sarrera batek ikergai honek daroatzan hiru osagai nagusiak xehatuko ditu: itzulpen politikak, testu / berbaldi politikoak itzuli / interpretatzea eta itzulpen ikerlanen politizazioa.

Hizkuntz erabilera (politiko) berezi batzuek zama ideologiko handia dute, eta botere harremanek hori dena azpimarratu besterik ez dute egiten. Itzultzaile, interprete eta zuzentzaileak botere mekanismo politiko horretan zati gero eta esanguratsuago gara, nahitaez, gustatu eta gustatu ez, onartu eta onartu ez.

Bibliografia

Schaffner, C (2007) Politics and Translation. In P. Kuhiwczak eta K. Littau (ed.) A Companion to Translation Studies, Bristol: Multilingual Matters Ltd

-(e)an bidalia

Herri kirolaz

Iratxe Goikoetxea Langarika

Gizarteko eta kiroleko beste arlo askotan bezala, hainbat aldaketa gertatu dira herri kiroletan azken hamarkadetan, materialetatik hasi eta arauetara. Eta guztiotatik bat aipatu nahi dut hemen: emakumeen parte hartzeak hizkeran eragindakoa.

Gizon proba edo gizon dema entzunda, berehala ulertzen dugu denok zer den: probarriari tiraka, gizasemeak indarrak neurtzeko proba. Harri jasotzea ere izan liteke gizon proba berez, baina ez: gizon proba vs idi proba, hortik datorkio izena. Gerri proba ere esaten zaio bakarkako gizon probari, gerri kolpeka eramaten baita harria narras. Nik dakidala, bakarkako saioetan oraindik ez da emakumezkorik plazaratu; bai, ordea, taldeka, eta horrek probaren izena aldatu beharra ekarri du. Neskek neskei jokatzen dietenetan, arazorik ez: emakume proba. Talde edo proba mistoak direnetan, zer? Garbi dago izen tradizionalak ez digula balio; beraz, eman diezaiogun izen argiago bat.

Giza proba? Hori zabaldu da bazterretan, eta sarrera ere badu Wikipedian. Egokia ote da?

Harri proba? Harri jasotzaileena ere bada harri proba.

Harri tiratze? Abereekin egiten dena ere bada harri tiratzea. Halere, argia eta erabilgarria dela deritzot, honelakoetan erabiltzeko: emakumeak gizonen kontra harri tiratze desafioan. Eta izendapen horren alde egitea aholkatu diegu herri kiroletan diharduten kazetariei.

Harri, barkatu, hari horri tiraka, ETBko herri kirolen emanaldietako esatari, aditu eta kirolariei entzundakoak jaso, Ahotsak eta Bizkaieraren ataria webguneetako lekukotasunak batu, eta zerrenda honetan antolatu ditugu, denen erabilgarri. Aizkora arloa kanpoan utzi genuen, luze eta zabal jorratuta baitago EHUk 2012an argitaratutako Aizkora hiztegian[1].

Lehenago ere landu izan ditugu antzeko hiztegiak kiroletako kazetariekin (futbola, errugbia, saskibaloia, atletismoa, automobilismoa…), baina honek badu berezitasun bat: abiapuntua. Aurreko glosarioetan, erdarazko hitzei ordaina eman behar genien. Oraingoan, euskarazkoak batu, sailkatu eta azaldu ditugu, emanaldietako beharrizanak kontuan hartuta. Segan, esate baterako, ekintzak, tresnak, belarra, lehia eta lantaldea dira eremuak. Eta euskarazko berbaren ondoan, gaztelaniazkoa eman dugu, ez buruko min gutxirekin. Esaterako, idi probetan, itzainei carretero esaten zaie normalean. Eta emakume direnean? Carretera? 😉

[1] Bidez batez, inork jakin-minik balu, jakizue erdi-lanak egin eta lan-erdiak egin, biak jasota daudela aizkora hiztegi horretan, sinonimo moduan.

-(e)an bidalia

Haur psikiatra bat

Fernando Rey Escalera

Maiz mila tokitan esandako eta idatzitako gai bat ekarri behar dut blogera. Ez da, beraz, oso gauza jakingarria, baina, lehengo egunean gure lantokian aditutako esaldi batek berriz kontua berrituta, hemen aipatzea merezi zuela iruditu zitzaidan, adibidea aski adierazgarria delakoan.

«Haur psikiatra bat» aipatu zuen batek, eta salto moduko zerbait sentitu nuen bularrean. Badakit logika erabiliz gero ez dagoela nahasbiderik. Gizarte honetan adoleszentzia izugarri luzatzen ari den arren, haurtzaroa laburtzen ari den arren, badakit pixka bat pentsatuta ongi ulertu beharko nukeela, baina susmoa dut ez ote den gertatzen hark esan zuena: «beharrik badakidan erdaraz; bestela ez nuke zure euskara ulertuko».

Infantil adjektiboa agertzen den aldiro izen-elkarketaz eta haur hitzaz baliatzeko joera badagoela jakin ezean, ez da berehalakoan harrapatzen; ez nik, behinik behin.

Eta esan diot neure buruari: «bazeudek beste batzuk aise barneratu dituanak. Haurtzain, aurzaia erdaraz ere erabiltzen ditek Nafarroako herri erdaldunetan, atera kontuak». Bai, bai, baina kostatzen zait. Kostatzen zaidan bezala, adibidez, «haur parke bat» irenstea.

Ohitura eta erabilera kontua da segur aski, bi hitzek sortzen duten elkarketa noiz dagoen fosilizatua, bi hitzak noiz dauden oso bat eginak.

Automatismo batzuk lagungarriak izaten dira, baina beste batzuek, jakina, kalte egiten dute. Bitartean nik –eta gehienok nik uste– nahiago dut deklinabide-atzizkiez baliatu. Naturalagoa egiten zait. «Haurrentzako parkea, haurren parkea», edo «haurren psikiatra, psikiatra pediatrikoa…».

Gogoan dut orain dela urte mordoa nola harritu nintzen Euskadi Irratian «kirol berriak» adituta. «Eta, orain, kirol berriak». Zinetan, aldi hartan, azken urteetan sortutako kirolez hitz egin behar zutela uste nuen. Ohitu naiz orain. Beharbada nire buru-zurruntasunak ere badu zerikusia, baina, tira. Nik, oraingoz, nahiago «kiroleko berriak».

Zailtasuna are handiagoa da hitz elkartuetako azkena adjektibo zein izen izan daitekeenean. Hor dugu betiko adibide hori: «Haur saltzaile bat» (‘saltzen lan egiten duen haurra’ / ‘haurrak saltzen dituen pertsona’). Haur saltzailea / haur-saltzailea.

Bakarren batek esaten zidan hori aise konpontzen dela marra erabilita (kirol-berriak, haur-psikiatra), baina elkarketa horiekin ohitu bitartean edo ditxosozko marra hori ahoskatzeko moduren bat asmatu bitartean, ni beste bideren bat bilatzen saiatuko naiz.

-(e)an bidalia

Uste okerrak zuzentzen

Koro Garmendia Iartza

Zenbatek eta zenbatek uste dute, oraindik ere, bi hizkuntza erabiltzen dituen ia edonor izan daitekeela itzultzaile. Gure eremuetara etorrita, euskaraz eta gaztelaniaz edota euskaraz eta frantsesez moldatzen den ia edozein aritu daitekeela itzulpenak egiten. Lan txukunak egiten, alegia. Pentsatzen dut lanbidean dabilenak ez duela azalpen gehiegiren beharrik izango uste horren ustelaz konturatzeko; are gutxiago itzulpengintzan urteak daramatzanak, hamaika ikusiko baitzituen denbora horretan, gozoak nahiz gaziak.

Zer esan geniezaieke itzulpengintzaren inguruan halako ikuspegia dutenei? Lehenik eta behin, itzulpenak egiten jakiteak itzulpenak ondo egiten jakitea esan nahi duela. Litekeena da azal-azaletik ikusita gure egitekoak misterio handiegirik ez izatea, baina azalaz bestalde mundu bat dagoela konturatzeko ere ez da ahalegin handiegirik egin behar. Astebete gurekin ematera gonbidatuko bagenitu, bigarren egunerako, iritzia bestelakotuta izango lukete. Dena den, ondora ekarri beharrik izan gabe ere, badugu hainbat argudioren, irudiren eta adibideren bidez buruan duten irudiaren okerra ikusarazteko modurik.

Argudio nagusia, indartsuena, honako hau dela esango nuke: hitzen esanahia ezagutzea ez da nahikoa itzulpenak ondo egiteko. Askotan, hortxe egoten da koska, hitz solte bakoitzaren ordaina ondo jasotzeak ez baitu beti sortzen den esaldia ondo dagoela bermatzen. Hitzak, ordainak eta esanahiak ondo josten jakin behar da. Muina ondo jasotzea eta ondo ematen asmatzea zaila izaten da askotan, baina ezinbestekoa. Eta hortxe ditugu, beti gogoan, joskera, erregistroa, ulergarritasuna, hitzen ordena, galdegaia…

Baten bat konturatuko zen, dena den, «hitz bakoitzaren ordaina ondo jasotzea» horretara iristerako, asko eta askotan, makina bat zalantza eta buruhauste gainditu behar izaten dela bidean…

-(e)an bidalia

Ezaz

Patxi Petrirena Altzuguren

Gaurko hizpidea aste honetako zalantza batek eman dit. Erantzun bat badut, ustez, baina datu batek lanbroa egin dit bidean, eta horixe nahi nuke zuekin argitu, tartean beste zertzeladaren bat erantsiz, beste batzuentzat ere argigarri izango delakoan.

Haste-hastetik, beraz, hona zalantza eta nire erantzuna: «ausardia eza bera» ikusi dut testu batean, eta pentsatu: aukeran, «ausardiarik eza» seguruagoa da, eta, bera adjektiboa gehitzekotan, artikulurik gabe joan beharko du ez izenak «ausardiarik ez bera» (ez badugu, jakina, «ausardia falta bera» idatzi nahi).

Baina, hara: Hiztegi Batuan, ez sarreraren azpisarreretako bat (azkena) -ik eza dugu, horrelaxe. Horrek informazio argi bat eskaintzen digu, alde batetik: aurreko izena partitiboan joan ohi da egitura horretan; hots, ohikoagoa da «ausardiarik eza» «ausardia eza» baino. Bestetik, ordea, -ik eza azpisarrera horrela ikusita, balirudike -a hori itsatsia edo dela; ez ote luke, bestela, -ik ez agertu behar?

Euskaltzaindiaren Hiztegi oraindik berriak ez digu asko laguntzen, hauxe ageri baitzaigu, azpisarrera guztietan azkena: «-ik eza (Mugatua). Bere agortasun edo haurrik eza aurpegian emanaz. Lanik eza, gauza tristea. Zaldunaren jaramonik eza. Beldurrik ezak salbatu zuen. Euskararen batasunaz edo batasunik ezaz mintzatu beharko dut». Adibide horiek ongi daude, bistan da, baina ez digute batere argitzen zalantza. Zer esan nahi du hiztegi horrek «mugatua» dioenean: beti eza agertu behar duela, ala eza agertzen denean ingurumari sintaktikoak mugatua dela (eta berez ez dela)?

Hurrengo kontsulta, jakina, Orotariko Euskal Hiztegira. Orotarikoan, adierarik ohikoenen ondoren, ez hitzaren izen-balioa ageri da (horixe baita esku artean duguna: ez izena). Izen balioari dagokionez, hiru azpimultzo egiten ditu OEHk:

1. Negativa, rechazo; negación: Lehenbiziko ezean, au premier refus. Bada ez bada, eskatu deixogun; eza beti daukagu.

2. (Precedido de sust. en caso partitivo). Falta de. Bildurrik eza (V, G, AN), la falta de miedo. Bere agortasun edo aurrik-ezean ez geldituaz damu zuen. Batasunik eza.  Erdal itzulpenik ez hori. (Gero, aurreko izena partitiborik gabe ageri den adibide banaka batzuk ageri dira: adibidez, Bere irmetasun eta bildur eza.)

3. Partizipioaren ondoren: Damu dot zure lege santua gorde eza.

Garbi ikusten da ingurumari sintaktikoaren arabera agertuko dela, edo ez, -a artikulua: eza, ezak, ezean, ez hori… Sailik ohikoenean sar daitezkeen adibideak dira «haurrik ezean» eta «itzulpenik ez hori». Hori horrela bada, ez da erraz esplikatzen Hiztegi Batuan eta Euskaltzaindiaren Hiztegian -ik eza izatea azpisarrera, eta ilun gertatzen da bigarren horetako «-ik eza (mugatua)» azalpena. Baliteke niri ihes egin didan zerbait izatea tartean, edo nik ez egoki interpretatu izatea datuak (horregatik diot «hori horrela bada»).

Testuetan, aurkitzen dira, egiazki, zalantzaren erakusgarriak. Ereduzko Prosa Gaur-en (hor ibili naiz bila gehienik, nahiz bilaketa ez den oso erraza kasu honetan), baditugu bi eratako adibideak. Lehenbiziko sail batean, niretzat espero izateko direnak ezarri ditut; bigarrenean, niri bitxi gertatzen zaizkidanak:

  • «jarraitasun-ez berari buruz», «iraun-nahi-ez hori», «bizitzeko gogorik ez hori», «ezertarako gogo-ez hura»…
  • «segurtasun-eza hori», «segurtasun eza handia», «ziurtasun-eza honi», «ahalmen eza honen iturburuak», «xarmarik eza hura», «atxikitasun eza hori», «segida eza batzuk», «arrazoimen-eza politikoa», «bortxakeriarik eza aktiboa»…

Uste dut, betiere, ez izena erabiltzen dugunean aurrekoari partitiboa eranstea dela arruntena eta seguruena, hala erakusten baitute Orotariko Euskal Hiztegiko adibide-kopuruak eta Hiztegi Batuan nahiz Euskaltzaindiaren Hiztegian azpisarrera -ik eza izateak (-a hori zernahi dela ere).

-(e)an bidalia

Eratorpen bitxia: ezingabetasuna

Bego Montorio Uribarren

Oraintsu arte, inoiz entzun edo irakurri gabe nengoen hitz hori –ezingabetasuna–, eta, lehendabizikoan, ikaratu egin nintzen; latza egin zitzaidan ezina eta gabezia horrela uztarturik ikustea, non eta fibromialgiaz eta Neke Kronikoko Sindromeaz hitz egiterakoan.

Halako gaixotasun bat dutenek, baita haien gertukoek ere, ondo dakite zer garrantzia izan dezakeen izendapen batek –hainbestekoa non balizko sendabidearen ateak itxi edo zabal ditzakeen–, eta horrexek bultzatu nau ezingabetasunaren kontu horri buelta pare bat ematera, bestela, seguruen, txarto eratorritako asmamentzat jo eta ahaztu egingo bainuen. Bestela esanda, izendapen faltan zegoen errealitate bat izendatzeko eratorpen bitxi baina beharrezkoa ote zen jakin nahi izan dut.

Hasteko, bururatu zait ezingabetasuna baldin badago ezingabeak ere egongo direla; alabaina, euskaraz, ez dut pertsona ezingabe-rik topatu, ez hiztegietan ez beste inon.

Gure Irratiak “Baiona eta ura, lotura ezingabea…” izenburua jarri zion Luzien Etxezarretaren azalpen bati. Etxezarretak ez zuen halako esamolderik ibili, baina, bere esanak entzunik, argi geratzen da Baionaren eta uraren arteko lotura ezinbestekoa, erabatekoa dela.

Hortaz, ezingabea = ezinbestekoa? Behin pertsona batek hala erabili izana ez zait nahikoa argudio sendoa iruditzen hori ondorioztatzeko. Ez hori, ez eta Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailako ikasleen blog banatan topatutako bi adibide hauek ere: «Kalzioa hezurretan dago,eta yerroa ezingabea da hemoglobinan», eta «Ala ere gerrari dagokionez, erregearen autoritatea ezingabea zen eta erregea herriko erlijioaren ,jaun eta jabe ere bazen».

Bitxia iruditu zait Oiongo eta Idiazabalgo eskolaume batzuek eta Lapurdiko esatari batek «ezin» eta «gabe» esanahi horrekin uztartu izana, baina bitxikeriaz beterik dago mundua. Urrunago joan gabe, xhoseraz –Afrikako hizkuntza niretzat guztiz ezezagun horretan– bada «ezingabe» hitza; sarean ikusi dut, hizkuntza horretako testuetan idatzita, baina ideiarik ere ez dut zer esan nahi duen.

Euskarara bueltatuz, ezingabetasuna hitza bilatu eta hiru aipamen baino ez ditut aurkitu, eta, hiruretan, esanahia urrun dago ezinbestekotasunetik.

Kasuetako bat itzulpena da, eta argi dago «incapacidad» esanahiaren ordaintzat erabiltzen dela.:

 «[las mujeres partidarias de la participación tratan] de disimular alguna confusa astronomía de incapacidades y complejos» (Luis Lago, Diario Vasco 1996-4-26)

«Emakumearen parte-hartzearen aldarrikapenaren atzean ezingabetasun eta konplexuak ezkutatzen dira». Luis Lago, Diario Vasco, 1996. urteko apirilaren 26a. (Bidasoako Alardeak: Herria versus Hiria. Gorka Moreno Márquez-Xabier Kerexeta Erro. UEU 2005)

Bigarren aipamena Ekintza zuzena aldizkariko 37. zenbakian aurkitu dut, eta, hor ere, ezintasunaren sinonimo gisa erabili dela esango nuke: «Eta logika komunitarioa kultura politiko zaharrean laukitzeko ezingabetasun hura lazgarriki hedatzen da ezkerra zenaren hondarren artean» .

Azkenerako utzi dut artikulutxo honen abiapuntu izan dudan esaldia; Gipuzkoako Fibromialgia eta Neke Kroniko Sindromearen Elkarteko webgunean irakur daiteke, baita horrekin lotutako bestelako idatzizko material batzuetan ere, erraturik ez banago.

Hona esamoldea, bere testuinguruan:

Neke Kronikoko Sindromea (NKS)
Zer da?
NKS-a gaixotasun organiko fisiopatologiko eta multisistemikoa da. Noizbehinka edo epidemikoa bezala adierazten da. Neke lehergarri eta baliogabetzailea, beste gorabehera batzueei lotuta doazena.
Sintomak
Bere bereizgarri nagusia, atsedenarekin hobetzen ez den ahultasun eta neke hebaingarria da. Ezingabetasun funtzional egoerak sor ditzake. Febrikulak, min orokorra, arazo kognitiboak, lo arazoak, zefaleak eta depresio eta antsietate arazoak dira, besteak beste, bere sintomak.

Horren pareko gaztelaniazko guneak, honela dio:

Síndrome de Fatiga Crónica (SFC)
¿Qué es?
EM/SFC es una enfermedad orgánica fisiopatológica multi-sistémica adquirida que existe tanto en forma esporádica, como epidémica. Fatiga extenuante e invalidante que, además se acompaña de otros trastornos.
Síntomas
La principal característica es el agotamiento y la debilidad extenuante que no cede con el descanso y empeora con la actividad. Acompañado de dolor generalizado, trastornos de concentración y memoria, febrículas, adenopatías múltiples, trastornos del sueño, ansiedad, depresión, etc.

Eta horren ondoren, zer? Bada, ni, ezingabeturik ez, ez dakidalako oraindik zer den, baina ezinean sentitzen naiz. Barruko zerbaitek bultzatzen nau esatera txarto eratorritako asmamena dela, ezertarako behar ez dugun xelebrekeria; baina barruko beste zerbaitek gogoratzen dit nik beharra ez ikusteak hori baino ez duela esan nahi, neuk ez dudala ikusten.

Honaino helduta alferreko bidaia izan dela uste duzuenok, barkatu; behar bada, konjuru bat baino ez da izan, ezina + gabeziaren nolakotasuna inoiz izendatu behar ez izateko.

-(e)an bidalia

Hobe beharrez

Iñaki Segurola

Izugarri harritzen nau hobe beharrez ari den jendeak. Sen onaren gainetik sen hobearen eta hoberenaren esanera dabiltzan adimen goitarrak ditut gogoan. Halakoak «herri xehearen» gainetik hegaldatzen dira eta ausardia ederra da hori. Hizkuntzari buruz ari naiz, jakina, zeren adimen goitarrak hortxe nabarmentzen baitira gehienik, hots, herri ezjakinaren inbentua den hizkuntza ontzen eta hobetzen, eta haren jabe egiten.

Hartzen dugu, konparazio batera, Euskaltzaindiaren Hiztegia, begiratzen dugu astelehen hitza, eta ikusiko dugu zein den hitz horren definizioa: «asteko bigarren eguna». Bai, jaun-andereak. Zer uste zenuten ba? Lehena lehena zela? Ez ba: lehena bigarrena da. Ez gure moduko ezjakinentzat, baina bai adimen goitarrentzat eta geure hizkuntzako hitzak berak ezin ozenkiago dioskun hori «gainditzeko» gai eta trebe direnentzat. (Astearteak eta bereziki asteazkenak ere bazituzten beren arazotxoak. Hizkuntza askotan dituzte egun-izenek beren arazotxoak, zeren goietatik ezarritako gauza baita astearen egitura, eta hartara jarri edo moldatu beharrak dakartza arazotxo horiek. Astelehenari segunda-feira esaten diotenek ere etsi egin behar izan dute eta asteko lehen egunaren izentzat irentsi. Zeren astelehenaren lehentasunaren alde ez baitago euskara bakarrik; gure mundu edo errealitate garaikidea bera ere halaxe moldatua dago, eta horixe dago josia hiztunen gogoan edo gogapean ere. Hargatik da ezin miresgarriagoa hobe beharrezko adimen goitarren balentria hau.)

Ez naiz kontutxo historiko-kultural aspergarrietan sartuko. Aski izan bekigu katalanezko Wikipediaren esplikazio xuhurra: El dilluns és el primer dia de la setmana. (…) En alguns països es considera el segon dia de la setmana ja que el principal i primer és el diumenge, per la tradició del cristianisme (euskarazkoarentzat astelehena asteko lehen eguna da eta kito; ofizialki eta akademikoki gezurra dio, beraz). Esanda bezala, hemen eta beste leku askotan, astelehena da asteko lehen eguna edozein ezjakinentzat, jakintsu askorentzat eta euskararentzat berarentzat, baina ez euskarazko lehena izatez bigarrena dela maisukiro erakutsi nahi digutenentzat. Eskertzen dugu haiengandik datorkigun argi infrazuria. Estimatzen dugu hiztun arrunten sentieraren gainetik hegatzeko duten dohain inbidiagarria.

Beste adibide bat ere badakart gaur. Aspaldian Euskal Telebista deritzan katean lotua egotea tokatu ohi zait igande arratsalde batzuetan, eta gertatzen zaidana da nazkatua nagoela erratari batzuen ahotik lan-erdiak aditzen, deus esaten eta esan nahi ez duen lan-erdiak hori aditzen. (Besterik litzateke lanen erdiak, baina ez da kasua.) Aizkoran ebaki beharrekoen erdiak ebakitzen direlarik esan izan dugu beti erdi-lanak eginak dituela aizkolariak, edo erdi-lanetan dagoela edo dabilela. (Halaxe ikasi nuen mutikotan Azpeitiko zezen-plazan ikusten nituen aizkora-apustuetan.) Bai: erdi-lanak esan izan dugu beti hiztun ezjakinok, erdi-prezioan esan izan dugun bezalaxe. (Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua-n badator erdi-lanak egin adibide gisa; Euskaltzaindiaren Hiztegia-n desagertu egin da, oker ez banago.) Etorri zaizkigu, beraz, kate horretako erratariak, gauzak ikaragarri zuzen erraten dituzten erratariak, eta aizkoran ez ezik, pilotan ere hasi zaizkigu lan-erdiak zatar hori erraten. Erratari horiek norbaitek argitu ditu edo beren buruak argitu dituzte, gu betiko ilunpean gelditu garelarik. Erratari horiek ere nik bezalaxe aditu izango dute beti erdi-lanak erraten, zeren, begira nola diren gauzak, erratari horiek neure herritarrak baitira, baina erratari xuxenek ederki dakite beren buruei gogor egiten, eta hizkuntza naturala goragoko «logikaren» baten arabera errendiarazten eta bortxatzen, hobe beharrez betiere. Dohain inbidiagarria da hori ere, ia astelehenaren kasuan baino haundiagokoa, nik erran behar banu.

Zorionekoak hobe beharrez ari diren adimen goitarrak. Zorigaitzekoak gure begi-belarriak.

***

Goiko purrustadatxoa idatzi eta gero jakin dut, Euskaltzaindiaren Hiztegia egiten ari den lantaldeko kideen ahotik, hiztegi horren hurrengo argitaraldian (1) gauza ia segurua dela astelehen hitzaren definizioa ‘asteko lehen eguna’ izango dela, eta (2) orobat dela gauza ia segurua erdi-lanak agertuko dela, baina ez lan-erdiak, edo, agertzekotan, ez dela hobestekotzat emango, zeren, egia izanik ere gaurko euskara idatzizko eta erratarizkoan gehiagotan agertzen dela erdi-lanak baino, ez da gutxiago egia erabilera hori kontsignapeko edo agindupekoa dela nagusiki, hots, «hobe beharrezkoa».

Eta hau hementxe idatzirik gelditzen da jakin dezaten erratari xuxenek eta haien gaineko zuzentzaile eta debekatzaile orojakitunek nondik nora dabilen haizea goi-geruzetan.