Gotzon Egia Goienetxea
Makina bidez egindako itzulpenak 60 urte bete ditu berriki: 1954ko urtarrilaren 7an, IBM 701 konputagailua erabili zuten Georgetown-go Unibertsitatean, errusiera transliteratutik ingelesera bihurtzeko 60 bat esaldi. Goiburuko esaldia («Hizketaren bitartez adierazten ditugu pentsamenduak») izan zen horietako bat, egunkariek gehien zabaldu zutena, esperimentu haren kronika suharretan. Pasadizoa gogora ekartzen zuen @natalykelly blogariak iragan astean, Why Machines Alone Cannot Solve the World’s Translation Problem (Zergatik makinek bakarrik ezin dioten buru egin munduaren itzulpen arazoari) artikuluan.
Lasterraldi batean murgildu ziren, harrez geroztik, ingeniari asko, eta hizkuntzalari batzuk, makinei itzulpengintza irakatsi nahian, gizaki itzultzaileen lekua har zezaten albait lasterren. Lantegia ez zen uste bezain erraza, itxura guztien arabera. Sei hamarraldi eta gero, behin-behineko bilan bat egin nahi nuke, euskal itzultzaileok izan dugun jarreraz.
Onberegiak izan gara makinek egindako itzulpenekin, eta, egia esateko, ez dut ulertzen zergatik. Gizaki itzultzailearen emaitzak estu hartzen ditugun neurri berean barkatzen dizkiegu era guztietako akatsak, oinarrizkoenak izanda ere, makina itzultzaileei.
Adibidez, Eusko Jaurlaritzaren finantzaketaz 2008an garatutako itzultzaile automatikoari (sic) eskatuko diogu esaldi soil bat itzultzea gaztelaniatik euskarara:
es: Miren tiene las llaves en el bolsillo
eu: Begira dezaten du sakelako giltzak
SVO egitura ezin sinpleago bat ez da ulertzeko gai; bai, ohartzen naiz, Miren aditza izan daitekeela gaztelaniaz, baina kasu horretan koma batek bakartuko luke, eta, koma hori idatzita ere, emaitza ez da hobea, baizik are aldrebesagoa.
Barkaberak izan gara makinekin, sobera eta larregi, gizakiekin zorrotz izan garen bitartean. Konfiantza gehiegi ipini dugu makina itzultzaileetan, ikusi besterik ez dago zenbat diru publiko eman dugun horretara, akatsez beteriko emaitzak jaso arren, behin eta berriro. Aski da argudio aringarriez: itzulpengintza oso konplexua dela ez zuten ingeniariek deskubritu, hori itzultzaileek bagenekien aspaldi, nihil novum sub sole alde horretatik.
Mito batetik abiatu zen makina bidezko itzulpena, eta hortik atera ezinik dabil beti: itzultzaile izateko aski dela jatorrizko eta xede hizkuntzak ongi jakitea. Ez, jakina, gizaki elebidun perfektuenetan frogatzen ahal dugun bezala, ez da aski hizkuntzak ongi jakitea; hizkuntzen ertzak –Atxagak zioen bezala– elkartzeko zubia behar da, itzulpengintzaren langintza eta arte konplexua, alegia.