Xabier Aristegieta Okiñena
Zehaztasuna, jatortasuna, komunikagarritasuna, adierazkortasuna, egokitasun terminologikoa, xede-irakurleriaren nolakotasunak… zer esanik ez, gramatika eta ortografia, Euskaltzaindiaren arauak… Horiek guztiak kontuan hartu eta, horrela ere, lantzen ari garen testua ez zaigu, batzuetan, behar bezain on ateratzen. Gure itzulpena beste bahe batetik iraganarazi beharra egoten baita, oraindik ere: ustekabeko txinpartak balira bezala, xede-testuan sor daitezkeen efektu paradoxikoen oharmenarena.
Zapaterok onartu zuen gaur egungo langabezia-tasa onartezina dela, zioen euskarazko albiste batek. Berez, esaldia ez da kontraesanezkoa (irudi hori emateko merezimenduak badituela aitortu behar zaion arren): Zapaterok onartezintasuna zuen onartzen (langabezia-tasarena), eta ez langabezia-tasa bera. Dena dela, halako zorabio bat behintzat sortzen du esaldi horrek, ez?
Sarbide bidegabea, ohartarazten zuen idazkun batek. Gaztelaniaz: acceso indebido. Biderik gabeko bidea? Bere burua ukatzen duen burua? Burua bera ukatzen diogun burua?
Orain dela bizpahiru aste aurrezki-kutxatik posta elektroniko bidez bidali zidaten publizitate-mezu batek bizi-aseguru bat iragartzen zidan. Eskainitako baldintzen artean honakoa dago: «…hil bat doan, aseguru bat kontratatuz gero (…) 2 hil doan, asegurua 2 lagunek edo gehiagok kontratatuta”. Mezuaren goiburua: “oso aukera osasungarria». Gaitz erdi.
Batzuetan efektua ez da paradoxikoa, baizik eta arras enfatikoa: supermerkatuko lata hartan gaztelaniazko espárrago blanco de Navarraren ordez euskarazko Nafarroako zainzuri zuria irakurri nuenean, haien koloreaz behinik behin ez zitzaidan, alajaina, zalantzarik gelditu. Zainzuri berdeaz, ordea, ezin gauza bera esan.
Efektu paradoxiko, enfatiko eta are komikoak, detektatuak zein detektatugabeak, ez dira inola ere, jakina, euskarazko testuen esklusiba. Adibidez, orain dela hilabete batzuk argitaratutako egunkari-informazio batek (oraindik ere dago aurkigarri Interneten, datu gehiago jakin nahi dituztenentzat bidenabar esanda) honela zioen: La artista asegura que su condición de incondicional del PP no le ha supuesto ningún trato de favor. Argi dago horrelako esaldi batek ez ziola hozkirik sentiarazi kazetariari.
Eta bukatzeko: deigarria egin zitzaidan John Berger arte-kritikariak aspaldi batean Picassori buruz idatzitako biografia baten gaztelaniazko itzulpena. Izan ere, ustez misteriorik ez zeukan ingelesezko izenburu jatorrizkoa (The success and failure of Picasso) gaztelaniaz Fama y soledad de Picasso hitzekin emana agertzen zen, eta halatan, jatorrizkotik dezente aldenduta. Esanahi-lerratze funsgabe bat? Ez oraingoan. Nire kolkorako hitzez hitz itzultzeari ekin, eta irribarre batekin konturatu nintzen arrazoiaz: success… failure… éxito… fracaso…
…de Picasso.