Hilabetea: abendua 2013

-(e)an bidalia

Urte berrirako desioak

Maite Imaz Leunda

Urtearen azkenera iritsitakoan ohikoa izaten dugu, batzuek behintzat, bukatzear dagoen urteari errepasoa egin eta urte berrirako asmo berriak jartzea. Desioak ere izaten ditugu; baita desio horietako bakarren bat beteko den itxaropena ere. Lanari dagokionez, berriz, urtean zehar egindako lanak powerpoint baterako labur azaltzeko eta adierazleak emateko eskatzen digute.

Gaurkoan lanari lotutako desio batzuk azaldu nahi nituzke: 2014an gustatuko litzaidake…

1. Terminologia Batzordeak berriro ere lanari ekitea, hiztegi berri erabilgarriak plazaratu ahal izateko. Izan ere, Terminologia Batzordea Euskararen Aholku Batzordearen baitan eratzen denez,  legegintzaldi bakoitzeko berritzen da. Azkeneko bilera aurreko legegintzaldiaren amaieran izan zen; 2012ko udazkenean.

2. Hiztegi terminologikoak arrakastatsuak izatea, horrek esan nahiko bailuke zabalkunde egokia izan dutela eta proposatutako terminoak erabiltzaileei egokiak iruditu zaizkiela.

3. IVAPeko Dudanet zerbitzuaren bidez iristen zaizkigun galdera terminologikoak errazago erantzun ahal izatea. Nekeza izaten zaigu batzuetan honako galdera honi erantzutea: «Gaztelaniazko halako termino nola erabiltzen duzue euskaraz Eusko Jaurlaritzan?»… bertako itzulpenetan begiratu eta delako forma hori hainbat modutara emanda dagoela ikusten dugunean. Guk horrelakoetan aniztasunaren berri eman eta terminologia-atalaren ustez baten bat hobetsi daitekeela iruditzen bazaigu horixe egitea beste irtenbiderik ez dugu izaten. Beste galdera honek ere lanak ematen dizkigu: «Gaztelaniazko halako termino euskaraz bi/hiru/lau modutara ikusi dut; horietatik zein da egokia?». Argitalpen juridikoetan, corpusetan eta abarretan begira ibiltzen gara baina Terminologia Batzordeak onartuta daukan terminoren bat baldin bada, horixe izaten da hobesten duguna. Batzuetan, ordea, Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan datorrenarekin talka egiten du. Hor dugu makina bat  buruhauste eragiten digun sostenible delakoa:  garapen iraunkor (Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan jasoa) eta  garapen  jasangarri (Terminologia Batzordeak Ingurumen hiztegirako proposatua).

4. Batzuek eta besteek proposatutakoen artean talka gutxiago izatea.

Seguru aski urtebete ez da nahikoa izango desio horiek guztiak betetzeko; ikusiko dugu bakarren bat behintzat betetzen den.

Urte berri on!

-(e)an bidalia

Gabonak eta gurasoen biodiskografiak

Itziar Otegi Aranburu

Gabon gaua Hondarribian igaro ohi dugu, familiartean. Gau berezia izaten da oso, zeren, afalostean, kantuan hasten baikara. Familiako tradizioa da, aspalditik datorrena, eta oso serio hartzen dugu denok. Goizeko ordu txikietara arte aritzen gara kantuan. Sortzen den giroa ezin deskribatuzkoa da; ez naiz saiatu ere egingo, bai baitakit ez nukeela lortuko, baina seguru nago badakizuela zertaz ari naizen.

Duela urte batzuk amona konturatu zen batzuek lanak izaten genituela kantu batzuen hitzak gogoratzen, eta, laguntza gisa, Gabon gauean erabiltzeko kantu bilduma bat egiten hasi zen, handik eta hemendik kantu kuttunak, esanguratsuak, bilduz. Familiaren kantu bilduma moduko bat.

Lehengo Gabon gauean, mahai hartan eserita nengoela, bikoiztuta bezala aurkitu nuen neure burua, aldi berean barruan eta kanpoan. Barruan, neu ere kantuan ari nintzelako, gogotik aritu ere, eta, kanpoan, «kanpokoa» izateak ematen duen behatzaile estatusagatik edo. Nolanahi ere, iruditu zitzaidan kantu bilduma hura oso gauza berezia zela, eta, hein batean, «biodiskografia» moduko bat zela. Norena, ez nago seguru. Beharbada familia bakar batena, beharbada orokorragoa —ez naiz ausartzen esatera «belaunaldi batena», edo «herri batena»; hitz potoloak dira horiek—.

Bitxia da zer kantuk osatzen duten bilduma partikular hori. Pentsatzen jarrita, geure bizitzan garrantzia izan duten kantuak ez ditugu guk geuk aukeratzen. Etorri egiten zaizkigu, aurkitu egiten ditugu. Non jaiotzen garen, eta zer bizitzen dugun, kanta batzuk ala besteak biltzen ditugu. Kantuek aukeratzen gaituzte gu.

Normala den bezala, bildumako lehen kantuak eguberri kantak dira. Olentzero, Oi Betlehem, Mari Domingi, Gaueko izar, Haur eder baten bila, Hator hator… betikoak. Horien artean, Bordariren Arraunak bizkarrian ere badago:

Arraunak bizkarrian
surbesta eskutan
hasi gaiten guziok
iñalez kantetan
Jesus haur Jaungoikoa
larru gorrietan,
Belenen jaio zaigu
gure mesedetan

Edo beste Joxe pottotto hau:

Joxe pottotto puntalean
Karakola biltzen otarrian
Ziento bi errealean
Kukurruku zer diozu
Guk txikito behar dugu
Txikito, txikito

Hala kantatzen dute Hondarribiko neska-mutikoek, Olentzero egunean «eskean» ateratzen direnean: Txikito, txikito!

Edo Lurdes Zubeldiaren Kai zaharreko brixaran:

Kai zaharreko brixaran
Itsaso aurrean
Kilin kulun batelak dantzan
Eguzki diztiratan
(…)
Etzakela marloia kanta txistu motela
Ebatzi nak gozada trukatuz truaran

Hurrena, euskal kantu zaharrak abesten ditugu: Salamankara, Ameriketara joan nintzen, Hegoak ebaki banizkion, Gure aitak amari, Nire herriko neskatxa maite… Aldartea nola dagoen, gerta liteke giroak ukitu malenkoniatsua hartzea, eta Zuberoako kantuetara jotzea (Oi ama, Goizian argi hastian, Xalbadorren heriotzean, Azken dantza, Maitia nun zira, Prima eijerra, Lo hadi aingürüa…), edo, aldiz, aldarte alaia gailentzen bada, beste hauetara jotzea: Artillero dale fuego, Pello Joxepe, Pipa hartuta, Kinkiri kunkuru, Zezenak, Txantxibiri…. Asko eta asko itsasoarekin loturiko kantak dira: Itsasoa laño dago, Boga boga, Brodatzen ari nintzen… Eta batzuek, gainera, «jabea» dute: Markesaren alaba, amona Felisaren kanta da; Joxemielen batela eta Hegoak, izeba Veronicarenak. Kantu baten eta hurrengoaren artean, pasadizo, oroitzapen, txantxa eta ateraldi ugari.

Aitona hasten denean gazte garaiko —eta, batez ere, soldaduska garaiko— pasadizoak kontatzen, beste kanta mota batzuetara egiten dugu salto, eta habanerak, «mejikanadak» eta tangoak abesten ditugu: Por tu amor, Hace un año, Un viejo amor, La última copa, Cielito lindo… Gaualdi bakoitza desberdina izaten da, baina, batzuetan, La barca de oro kantatzen hasten garenean, ordurako airean dabilen dardarizoak goia jotzen du, eta besteok isildu eta aitonaren eta amonaren bi ahotsetakoari entzuten jartzen gara, mahai hartan erdigunea haiek direla berretsiz edo:

Yo ya me voy al puerto donde se halla
la Barca de Oro que debe conducirme.
Yo ya me voy; sólo vengo a despedirme,
adiós, mujer, adiós, para siempre adiós

Aitonak ez zuen ezagutzen Lila Downs, baina, orain, batez ere haren ahotsean maite ditu Fallaste corazón eta La cama de piedra:

Subí a la sala del crimen
le pregunté al presidente
que si es delito quererte
que me sentencien a muerte

Ordurako, alaba lo neukan, besoetan. Ez da harritzekoa: berandu zen, eta, gainera, badu ohitura. Haien etxean gaudenetan, aitonaren eginkizuna izaten da umeak loaraztea, kantuka. Behin, oharkabean harrapatu bainuen, ezezaguna nuen sehaska-kanta bat entzun nion, nire alabari kantatzen:

Dendatxoan, panpina bat ikusi dut
Zuk bezala, ez du bihotzikan
Panpina horrek ez du maitatzen (bis)
ez duelako bihotzikan
Bere begiak bi izar koxkor dira
eta bere ahoa azukre koxkorra da
Panpina horrek
ez du maitatzen
zu bezalakoa da
Panpina horrek ez du maitatzen
ez duelako bihotzikan

Gaztelaniaz ere badaki aitonak kanta hori:

En un bazar una muñeca ví
Y como tú, no tiene corazón
Esa muñeca no habla
Porque no tiene corazón (bis)

Sarea arakatuta, gaztelaniazkoa maiz ageri da, badirudi garai batean festa-giroan eta bolo-bolo ibilitako kanta bat dela, baina aitonaren bertsioak ez du batere antzik sarean aurkitu ditudanekin. Aitonarena sehaska-kanta bat da, eta, haren baxu-ahots sakonean, mila aldiz ederragoa. Galdetu diot, baina ez du arrastorik ere nondik ikasi ote zuen kanta hori. Alabak jaio zitzaizkionean, haiei kantatzen hasi omen zen, eta, gero, bilobei —neskei bakarrik—. Sarean ez dut deus aurkitu. Oso polita izateaz gainera, beraz, badu kanta horrek misterio puntu bat. Auskalo zergatik, Kafkaren panpina bidaiariarena ekartzen dit gogora.

Ordurako amona ere oroitzapenetan murgilduta, txikitan soka-saltoan ibiltzen zenean lagunekin kantatu ohi zuen doinutxo batez oroitu da. Gutxi gorabehera, horrela (transkripzioa ez da oso txukuna; ez dugu ideiarik hitz batzuk zer hizkuntzatakoak diren eta zer esan nahi duten):

Le trangué
Le regagné
Muxu la pa
Mademoiselle

Elle est chirón
Elle est borbón
Elle est gentille
Ali lerón

Eta aitonak arrapostu:

La guerre c’est finie
A America parti
Todos volvimos borrachos perdu
A la gendarmerie

Orduan, Hendaiako Pâtisserie Alonso (Ducasse) izenekoan lanean emandako urte luzeak oroitu ditu amonak. Gozo-denda haren jabea, Pepito Alonso, Euskal Herriko abesbatzetan zaharrenetakoa omen den Gaztelu Zaharren sortzaile izan zen, 1946an. Gozotegian bertan egiten zituzten entseguak, eta han ikasi omen zituen amonak bere errepertorioko kanta asko eta asko. Binilo zahar bat atera digu, erakusteko.

Ederra da Gaztelu Zaharren webgunea. Abesbatzaren diskografia ageri da, diskoen erreprodukzioak, eta argazki zaharren bilduma bat. Bereziki deigarriak egin zaizkit 1947ko Olentzeroarenak; gerraosteko lehena izan omen zen. Olentzero bidasotarra ere entzun daiteke, bai eta Maritxu nora zoazen zatitxo bat frantsesez irakurri ere:

Maritchu
Où allez-vous si élégamment belle?
À la fontaine si vous voulez venir avec moi

Gaua oso aurreratuta dago dagoeneko, eta mahaian eserita geratu garenoi begira jarri naiz. Hiru belaunaldi gaude han eserita. Biloba nagusia gurekin dago, baina beste batzuk joanak dira, norabait jolastera; txikien artean, gure ondoan besaulki batean eserita nire semea eta adin bertsuko lehengusu bat daude, izebaren sakelakoarekin jolasten, Subway Surfers edo Angry Birds edo antzeko jokoren batean. Ez digute jaramon handirik egiten. Aldian behin, sakelakoa utzi eta adi jartzen dira, baita gutxi batzuetan kantuan hasi ere, kantaren bat ikastolatik-edo ezaguna egiten zaienean. Tristura-zimiko bat sentitu dut. Jarraituko ote diote kantu-tradizio honi? Zalantza egiten dut. Non ikasiko —berenganatuko— dituzte kantu horiek guztiak? Hiru belaunaldi horien artean, erdikoa, gurea, giltzarri da transmisioa bermatzeko, katea ez apurtzeko, baina eginkizun zaila dugu. Ezkor samarra naiz.

Post-data: Gasteiz, abenduak 26

Atzo itzuli ginen Gasteizera, gure normaltasunera. Semea oraintxe aurretik jaiki da, eta, lehen gauza, ordenagailu aurrean jartzea egin du. Googlen «azken balea» jarri, eta YouTubek lagunduta Orioko balearena kantatzen hasi da, karaokean bezala.

-(e)an bidalia

Hargatik edo hargatik, mugagabe

Bakartxo Arrizabalaga Labrousse

Beste hainbat jende bezala, neu ere ibili naiz azken hilabeteotan bertsolari txapelketari jarraika eta han entzun eta atentzioa emaniko zertxobait ekarri nahi dut orain plaza honetara. Hor izenburuan bertan, nola edo hala, emana dut gogoetaren laburpen moduko zerbait. Izan ere, saiotik saiora errepikatu baita «hargatik» hitza, gutxienik dozena bat aldiz, beti-beti kausal moduan. Lehen aldiz entzunik harritu ninduen, bigarrenean aztoratu eta nire usteen dudatzen hasi nintzen, hirugarrenean hiztegietara jo nuen; hortik aurrera, adi jarri nintzaion ohitura berri horri eta hala errepikatuz joan zen, saiotik saiora, bertsolari askoren ahotik jalgiz. Ez dakit hiztegien arabera bazterreko edo den erabilera hori nola gertatu den erabatekoa, baliatu duten bertsolari ororen aho-buruetan; gerta liteke mendebaldeko baino ekialdekoagoko erabilera izateak ekartzea nahasmendu hori, gerta liteke mendebaldeko erabilera ez oso zabaldua zen kausal modu hura zabaltzeko bidean abian direla, gaurko egunean, eta horrek, ekialdean ohikoago zen zentzu kontsesiboarekin talka egitea; gerta liteke inori talkarik ez egitea eta zentzu kontsesiboa ahaztutzat eman behar izatea. Ez dakit, ni aztoratua nauka horrek; ez nintzateke orain «hargatik» baliatzera ausartuko; segur naiz horrelako kinkan topatuz gero, orain, beste bideren bat lehenetsiko nukeela, esan nahi nuenaren aurkakoa ulertuko ote zidaten beldur. Eta hona ekartzen dut neure zalantza, zuek nola ulertzen duzuen jakin nahian.

Adiskide batek erran berri dit puntako bertsolarietako bati galdetu ziola berak beti nor-nori erregimenean erabiltzen entzun zuen zerbait zergatik ematen zuen besteak nor-nork moldean eta arrapostu ukan zuela, berak beti erabiltzen entzun zuen molde hura euskara zaharra zela eta euskara berrian ez zela jadanik horrela esaten. Adiskidea ez zen moldea aldatzeraino plegatu eta erantzunaren balio eskasaz gogoetan omen dabil oraindik. Ni adiskidearen zentzu onarekin poztu nintzen.

Plaza honetako 31 izkinetako batean irakurri nuen, bertsolaritza txapelketaren karietara, garai bateko bertsolarien eta gaur egungoen arteko aldeaz ari zen eztabaida bat, non lehengoak grazia gehiagokotzat edo hartuak ziren eta oraingoak, berriz (oraingo bide nagusikoak, bederen), indar eta funtsgabe gisa azaltzen zituzten solaskideetako batzuek. Horrelakorik nik ezin esan, nire gazte denboran bertsolarien entzutera joaten nintzenean ez bainien grazia handirik topatzen haien grazia ustezko haiei. Ez nintzen, beraz, halako txisteen xerka joaten bertso saioetara; gehiago joaten nintzen txiste gozakaitz eta gordin haiek izanagatik ere, beti izaten baikinen jende berbera haien pagaburu, beti jende berberaren kontura egiten baitzituzten beren luzimendu eta beren okurrentziak, nagusi zen ideologiaren pentsamendu eta usteak indartuz eta sendotuz, jendeei entzun nahi zuten bazka jatera emanez. Segurtasun horietan ni ez nintzen laketzen eta orain horrelakorik ez izatea eskertzekoa zait, nahiz eta bestelako bazkaren bat oraindik baden, nahiz eta jendeari entzun nahi duena entzutera ematea beti tentazio handia den, taula gainean denarentzat. Galdetuko duzue, beharbada, zertara joaten nintzen, zer ateratzen nien, bada, halako saioei? Bestelako segurtasuna eta bestelako aberastasuna, esateko moldeetan, aditz baten erregimenean, horrelakoetan bai segurtamen osoz jarrai nintzaiekeela, eta hori da nire adiskide horrek eta biok gaur egun ez duguna jadanik. Zeren garai bateko bertsolarientzat mugigarri ziren eta ez ziren gauzak, bertsoetan, ez baitziren gaur egungoen ber gauzak, nonbait: janen zuten hitz baten erdia, aldatuko bokal bat beste batekin, ahozkatzean hainbat trikimailu erabiliko zuten, baina aditz erregimen bat aldatzea ez zitzaien burutik pasatzen; hura leku finkoa zen, ukiezina, orain ez bezala. Hala gertatzen zait, orain, lehengo fidantziak eta mesfidantzak beste lekutara ditudala pasa, beste era batera diedala oraingoei entzuten.

Entzuten diet, hargatik. Hargatik edo hargatik? Hargatik, hargatik edo hargatik, hargatik edo hargatik ere! Edo, edo, hori beste baterako…

-(e)an bidalia

Trufaz

Iratxe Goikoetxea Langarika

Inuzente eguna dugu, eta trufaz jarduteko egun aproposa denez, horixe dakarkizuet: trufa kontuak eta igarkizun bat.

Zer dela eta nor dela daude lotuta irudiotako gauzak?

Breastfeeding_a_baby

Bulbs copy

Trufa copy

Lotura orain hirurehun urteko hiztegi bat eta haren egilea direla esaten badizuet, askok berehala igarriko duzue erantzuna. Dena dela, berbarik berba, ibilaldi bat egitera gonbidatu nahi zaituztet, nik oraintsu ezustean egindakoaren bidetik.

boladunaAbiapuntua, niretzat, Hernaniko 1974ko jaietako egitaraua izan zen. Beste zerbaiten bila nenbilela, atentzioa eman zidan hitz batek: «zekor txiki bat adar boildua askatuko da». Lehenengo burutazioa, boildu barik ez ote zen bildu izango; baina ez, aurreko bi urteetako egitarauan ere holaxe eman baitzuten gaztelaniazko emboladoren ordainetan. OEHn begiratu, eta ikusi nuen boildu hitzak sarrera duela, bi adierarekin: 1. Redondear. 2. Envolver. Egia aitortu behar badut, inoiz ez dut holako zezenik ez zekorrik ikusi, eta gaurko hiztegiek boladun eta bolaztatu proposatzen dutenez, zalantza gelditu zitzaidan: zer ote dute zezenok, adarrak bilduta ala bolak ipinita? Eta zergatik ez du hiztegi batek ere aintzat hartu Orotarikoan datorren boildu hura?

Jakinmintsua naiz, eta Orotarikoan azterka jarraitu nuen. Halaxe ikusi nuen boildu aditza izen batetik datorrela: boil. OEHren arabera, birbiltasuna edo esferikotasuna adierazten du: globo, esfera; círculo, circunferencia; redondo, orbicular… Atzetik, berba sorta luzea[1] dago, boil- aurrizki dela, eta Larramendi da iturria denetan. Adibidez: boilajiratu (circundar; circular, andar alrededor), boilebaki (cercenar), boilesi (circo, coliseo)… Eta niri graziarik handiena egin zidana: boilezna (pechos de mujer). Zuzen ibili ote zen hor Larramendi? Ez ote zatekeen egokiagoa, mamiz eta itxuraz, eznaboil?

Balizko eznaboil horrek beste pentsamendu bat ekarri zidan gogora: atzizki moduan ere agertuko zela beharbada. Urriago, baina badira ale batzuk. Esaterako, erraboilla. Erro biribila. Geroagoko hiztegietan, -a hori artikulua zela iritzita edo, erraboil forman eman da. Eta adiera ere zabaldu zaio: landare batzuen lurpeko «tipula» edo «patata» izendatzetik, garunaren atal bat[2] eta galaxien parte bat izendatzera.

Lurpetik atera eta izarretaraino joan da gure ibilbideko azken hitza ere: boilur. Kasu honetan, izar gastronomikoetan izarra da bera. Boilur izena ere Larramendik asmatu zuen, itxuraz. Apalagoa zen lehen, gure amarentzat eta. Umeak zirela, lurpetik atera, lurra astindu, eta zegoen bezala jaten zuten. Lurlur[3] esaten zioten. Gerora jakin zuten haxe zela trufa preziatua.

Trufazalea ez dakit, baina trufaria bazen Larramendi. Trebea hitzberrigintzan, eta asmamen handikoa gaztelaniazko hitzei euskarazko jatorria bilatzen. Inozentziaz egiten zuen ala besteak inuxentetzat hartuta, batek daki. Hona zer idatzi zuen bola hitzaren jatorriaz.

BOLA

Viene de el Bascuence, ò de boillá, redondo; ò de bil-ola síncope de biribil-ola, madera redonda, redondeada: ò de bebil-ola, ande la madera, y por su figura es acomodada para andar, y moverse. Bola. Lat. Globus, sphaera.

[1] Horri lotuta, beste ezusteko bat: OEHren bertsio digitalean idatzizkoan baino askoz sarrera gehiago ageri dira, nahiz eta boil- hasierako hitz guztiok Larramendiren hiztegikoak izan. Digitalekoak ikusi ahal izateko, boila, boile, boilo… tekleatu behar da.

[2] Plazido Mujikaren hiztegian, beste proposamen polit bat dago bulbo raquídeoren ordainetan: ornagun-tontor. Ornaguna bizkarrezurraren sinonimotzat dakar.

[3] Larramendiren hiztegiko interpretazio oker bategatik, edo gaztelaniaz «criadilla de tierra» esaten zaiolako, beste hitz bat ere bultzatu zen garai baten trufa izendatzeko: grisola. Abereen barrabila.

-(e)an bidalia

Haurrek bataioetan oihukatzen dutena

Santi Leoné

Jose Maria Iribarrenek 1952an argitaratu zuen bere Vocabulario Navarro. Bertan, liburuan horrela inoiz adierazten ez den arren, Nafarroako erdararen hiztegi bat egin nahi izan zuen idazle tuterarrak. Halere, erdarazko hiztegi horretan euskarak badu tokia, eta bildutako hitz batzuk nahiko harrigarriak dira, batez ere egilearen ideologiari erreparatzen badiogu: inoiz EAJtik hurbil ibili bazen ere, gerra ondoko navarrismo ofizialaren figura nagusietarik izan zen Iribarren.

Nolanahi ere, badira ustekabe batzuk Nafar hiztegi horrek dakartzan hitzen artean: Euskalerria, Euskaria, euskaro, euskera (eta escuara). Iribarrenek euskal hitz anitz bildu zituen bere hiztegian, eta, sarreran, hiru arrazoi eman zituen horretarako: lehenik, bildu nahi zituen euskara galdu den zenbait tokitan artean erabiltzen ziren euskarazko hitzak; bigarrenik, bildutako hitz gehienak ez omen ziren euskal hiztegietan ageri; eta, azkenik, Hiztegiko zenbait hitz interesekoak izanen ziren etorkizuneko ikertzaileendako.

Geroaldiak zer ekarriko duen alde batera utzita, interesgarria da ikustea Iribarrenek aipatzen dituen solas anitz eta anitz, lehenagoko hiztegietan agertzeaz gainera, ez direla euskara galdua zen eskualdeetakoak, eremu euskaldunekoak baizik. Adibidez, Iribarrenek aipatzen du mendian («en la Montaña») «ach» erraten dutela min hartzen dutelarik; Baztanen eta Malerrekan, goizerdian hartzen den mokaduari «amequetaco» deitzen diote, eta bi toki horietan «meta» erabiltzen dute «una pila de hierba en forma cónica» izendatzeko; Leitzakoendako, lanik egiten ez duena «alperra» da; eta, Luzaiden, «pelar el maíz» da –nola izanen da, bada, bertzenaz– «artoxuritzea». Adibideak erraz biderkatzen ahalko nituzke, baina bertze bat baizik ez dut hona ekarriko: «unat» (batuan, hona) solasaren ondoan, honako definizio hau dugu: «Bataioetan haurrek oihukatzen dutena, dirua edo gozokiak bota diezazkieten [Malerreka]». Eta, ondoren, itzulpena: «Es voz vasca que significa ¡aquí!».

Iribarrenek artean navarrismoa euskararen etsai ez zelarik prestatu zuen bere Hiztegia, eta garaiko badaezpadako euskaltzaletasun ofizial baten islatzat har daiteke. Alde horretatik, esanguratsua da idazlearen ikuspuntua. Euskara, batetik, hitz xelebreen bilduma da, baina, bertzetik (eta batez ere), baserri giroari edo herri txikiei lotua dagoen eta testuinguru etnografikoa behar duen hizkera osatu gabea eta dialektala da; unat ez da bertzerik gabe «aquí»: unat da haurrek bataioetan egiten duten oihua, etnografo bati egoera erritual bat ulertzeko giltza emanen liokeen hitza alegia.

Batzuetan, vascuence-ren tradizio luzea aipatzen da erdal usadioan, eta berriki hitz hori berreskuratzeko aldarrikapen bat ikusi ahal izan dugu blog honetan. Nire ustez, vascuence-a, unerik eta kasurik hoberenetan, Iribarrenen hiztegikoa da: herriko hizkera xamurra eta xinplea, maitagarria hain zuzen ere herrikoa eta xamurra eta xinplea delako. Alde horretatik, bahitu omen diguten hitz horren truke nik ez nuke inolako bahisaririk ordainduko: erdaraz ari garelarik, gure hizkuntzari erreferentzia egiteko euskara ez zait gaizki iduritzen, edo, bertzenaz, vasco. Jose Javier Uranga Diario de Navarrako zuzendari ohiak azpimarratuko lukeen bezala, vasco hori XIX. mendean mugaren alde honetara hedaturiko neologismoa da, baina, egia erran, euskara ere, euskara batua (ezen ez vascuence-a) nahiko gauza berria da. Eta zer hobe, neologismo bat baino, fenomeno berri bat izendatzeko? Zeren, neurri handi batean, euskara batuarekin mendeetako tradizioa ukatzen eta urratzen ari gara. Baina, batere ahalketu gabe, harro egon beharko genuke horretaz.

-(e)an bidalia

Ez dakit Martin bizirik dagoen

Mikel Taberna Irazoki

Hiztegi Batuan heldu den “martin” sarrerako argibideek bi hegaztik izen hori dutela salatzen digute. Ez dago bertze sarrerarik izen berarentzat, eta niri iruditzen zait, barkatuko didate atrebentzia, “martin2” edo falta dela, hainbat hitz elkarturen lehen osagaia dena, hain zuzen ere. “Martin” bezalaxe, “mattin” edo “matxin” ere izan daitezke.

Gisa honetako hitz elkarteez ari naiz: martin-sukalde, martin-kontra, martin-zikin, martin-tranpa, martin-gaixto, martin-koplari, martin-korrekalles, martin-koska, matxin-salto, mattin-mottela, matxin-garratz... Horiek denak gizonezkooi erantsi zaizkigu gehienbat, baina animalia batzuei ere bai; bertze animalia batzuei ere bai, nahiago baduzue. Baita zenbait landareri ere.

Hagitz ezagunak dira horrelakoak gure herrietan. Ez? Eta horiei loturiko bitxikeria bat baino gehiago ere bada. Konparazio batera, badira, jaiotzez bertze izenen bat edukiagatik (Juan, Fernando, Ramon…), noizbait norbaitek “martin-…” horietakoren bat erantsi ondotik (haurtzaroan edo gazte denboran) bizi guzirako “martin” gelditu direnak; hain erroturik gelditu zaie izenordea, non inguruko jendea ailegatu baita pentsatzera pertsona horren izena egiazki “Martin” dela (batzuetan bigarren osagaia galduta ere bai, eta hori harrigarria da horixe izan zelako izen elkartuaren sorreraren arrazoia, gizaseme horren ezaugarri baten berri ematen zigulako).

Pertsonifikazio batzuetan ere aditu-ikusi dugu “martin/mattin/matxin”. Nik “martin-itsua” dut ezagunena, haurraren logalea adierazteko erabiltzen dena. Haur ttikia kaxkartzen delarik, xapuxtu eta muzintzen, frankotan horregatik izaten da, lo egiteko nahia/beharragatik, alegia. Batzuetan negarrez ere hasten da, begiak itxirik, besoak eta hankak mugitzen dituela, erdi groggy dagoen boxeolariaren modura: “Badakizu honek zer duen? Martin-itsua!”. Bertze toki batzuetan, horrela dagoen haurra ikusirik, “martin-xomorro” erraten dutela kontatu didate.

Nolanahi ere, hasierako adibideetara itzulirik, badirudi ez dela “martin” izan halako hitz-elkarteetan gure tradizioan erabili den izen bakarra. Anjel Lertxundik bere Konpainia noblean (Alberdania, 2004) bertze izen batzuk ere aipatzen dizkigu eginkizun berean: Anton, Peru… Izen horiek ere erabili dira gizona oro har irudikatzeko edo kontzeptu abstraktu batzuk pertsonifikatzeko. “Txomin” eta bertzeren bat ere bai. Ez dakit izen horietako bakoitza euskalki eta lurralde jakin bati lotua dagoen, edo bertze arrazoiren bat ote dagoen izen horien gibelean. Denak harturik, nire ezjakintasunetik ausartzen naiz erratera “martin“ gailentzen zaiela gainerakoei, horrela adierazi baldin badaiteke.

Horiek denak (izan) dira gizasemeentzat, nire ustez, emakumeentzat “mari” denaren parekoa. Adiera horrekin, “mari” hitzak badu sarrera Hiztegi Batuan:

mari [elkartuen lehen osagai gisa erabilia; erdeinuzkoa da]: mari-bandera; mari-gizon; mari-maistra; mari-maisu; mari-matraka; mari-motrailu; mari-mutiko; mari-mutil; mari-purtzil; mari-zikin.

Bidenabar, horko kontu bati buruzko nire iritzia: sarrera horretan, hiztegigileen oharra kategorikoegia dela erranen nuke; ez nago ados “erdeinuzkoa da” horrekin. Orotarikoan bertan, konparazio batera, aski da “mari-sorgin” azpisarreran ematen den etsenplua irakurtzea hala ez dela ohartzeko; eta ni nerau ere, alabari “mari-espantu” erran diodan aldiro, ez nintzen erdeinuka ari.

Bidenabar bi(s): ez dakit Itziar Diez de Ultzurrunek ekarri zigun Maribistako interesgarri hura (bertze “mari“ bat) gauzekin ez ezik pertsonekin ere erabili/erabiltzen ote den.

Dena dela, nire bidean aitzinera, gaur egun “mari“ bizkorrago ikusten dut (segitzen du sorbide izaten) “martin“ baino.

Ahoz, ezin erran zenbateraino ote dagoen bizirik “martin” hau hiztunen diskurtsoan, baina gure literaturan nolatsu ote dabilen ikusteko, arrantzan aritu naiz Ereduzko Prosaren corpusean. Ez ditut denak bildu izanen, baina, jatorrizko testuetan, aurkitu dut erabili dutela Aingeru Epaltzak (Martin Xirin,  Martin Gorotx), Xabier Mendiguren Elizegik (Martin Potxolo), JA Irigarayk (Martin Harro, Martin Bonbin), JM Olaizola “Txiliku”k (Martin Txiki)… Horretaz aparte, gogoan dut Bernardo Atxagaren Gizona bere bakardadean hartako Guiomar izeneko pertsonaia ezkorra, “…jendeak esanen dit Martin Beltz naizela…”. Itzulitako testuetan, berriz, Matías Múgicaren adibide bat bertzerik ez dut aurkitu (desberdintasun hau ere aztergai izan liteke), hark itzuliriko Joseph Rothen Edale santuaren kondaira liburuan (Igela, 2001); gibel solasean “martin-alderrai” ematen du, jatorrizko ingelesean1 ustez “wanderer” dena.

Ez dakit “martin” behar bezain bizirik dagoen, egon behar lukeela nik uste bezain, alegia. Niri baliabide polita iruditzen zait eta, gehienok lehendik honen berri izanen zenutela pentsatuagatik, ariketatto hau egitea gogoratu zait, bakarren bati akaso interesatuko zaiolakoan, eta neronen jakin-minagatik.

Eguberri eta urte berri on denoi!

1Gibel solasean, Oberlingo (Ohio) Oberlin Collegeko irakasle Sidney Rosenfelden hitz batzuk aipatzen dira.

-(e)an bidalia

Eguberri gaua

Eneko Bidegain

Badauka tradizioa, aspaldiko testu eta kantuetan ageri den bezala, «gabon» edo «gabon gaua» hitzak. Ipar Euskal Herrian arrotz egiten zaigu, nahiz eta ongi asko jakin Hego Euskal Herrian hala erabiltzen dela, handik zabaltzen diren hedabideetatik heltzen zaigulako hitz hori urtero. Iparraldean, «Eguberri gaua» erraten zaio, eta elizako kantuek ere hala diote «Oi Eguberri gaua, bozkariozko gaua…».

Nola erraten diote inguruko beste hizkuntzetan?

  • Gazteleraz: Nochebuena (gau ona)
  • Alemanez: Heiliger Abend (arrats santua)
  • Ingelesez: Christmas Eve (eguberri bezpera)
  • Frantsesez: Veille de Noël (eguberri bezpera)
  • Galizieraz: Noiteboa (gau ona)
  • Italieraz: Vigilia di Natale (eguberri bezpera)
  • Katalanez: Nit de Nadal (eguberri gaua)
  • Portugesez: Véspera de Natal (eguberri bezpera)

Eta abenduaren 31ko gauari nola erraten diogu? Iparraldean, betidanik entzun dut «Urtats gaua», Hegoaldean «Gabon zahar gaua» entzun dut maiz.

  • Gazteleraz: Nochevieja (gau zaharra)
  • Frantsesez: Nuit de la Saint-Sylvestre
  • Alemanez: Silvester
  • Galizieraz: Véspera de ano (urte bezpera)
  • Ingelesez: New Year’s Eve (urte berri bezpera)
  • Katalanez: Nit de cap d’any
  • Portugesez: Noite de São Silvestre edo Véspera de Ano-Novo
Eguberri ez da beste hizkuntzetan ageri, denek «natibitatea» edo sortzea dutelako erroan, eta euskarak ez. Urtats-ek ez du aipatzen urte «berria», baizik eta urtearen hastapena; hori ere berezia.
-(e)an bidalia

Perpaus erlatiboak: ausardia pixka baten aldeko aldarria

Karlos Cid Abasolo

Anitz dira euskarak perpaus erlatiboak egiteko dituen bideak, baina ukaezina da batzuk beste batzuk baino askoz erabiliagoak direla (hobeto esanda, bat besteak baino askoz erabiliagoa dela) eta kasu edo postposizio batzuk beste batzuk baino maizago erlatibatzen direla, bai ahozko euskaran (espero litekeen bezala), bai idatzizkoan ere (espero litekeen bezala?).

–N atzizkia da euskara mintzatuan zein idatzian gehien erabiltzen den erlatibatzailea, eta horrexegatik, hain juxtu, deitzen zaie «erlatibo arruntak» erlatibatzaile horren bidez sortutakoei. Dena den, erlatibatzeko modu horrek badu gabezia bat, beste batzuek ez dutena: ez dela izenordea, menderagailu hutsa baizik, eta hortaz, hizkuntza indoeuroparretan ez bezala (zeinetan izenorde erlatiboak dauden, edozein izenek bezala deklinabide edo preposizio bidez edozein funtzio sintaktiko bete dezaketenak), azaleko egituran ez dagoela erlatibaturiko kasu edo postposizioaren arrastorik. (Kasu edo postposizioaren arteko aldea zertan den jakin nahi duenak jo beza Pello Salabururen azalpenera). Hori dela eta, euskaldunok beste zantzu edo helduleku batzuk baliatzen ditugu perpaus erlatiboak osatzeko ez ezik, ulertzeko ere. Sareko Euskal Gramatikan irakurgai dago erlatibakuntza ahalbidetzen edo errazten duten zantzu, faktore edo estrategien hala moduzko zerrendatxo bat. Dudarik gabe, haietariko batzuk beste batzuk baino «hobeto ikusita» daude, eta, hortaz, batzuk beste batzuk baino «gaizkiago ikusita», hala nola izenordain edo adberbio erresuntiboak. Harrigarria badirudi ere, «gaizki ikusita» dauden estrategia horiek uste baino maizago agertzen dira ahozko eta idatzizko euskaran. Hala ere, haien aztarnarik ez dago estatistika xume bat egiteko aztergai izan nituen bi liburuetan.

Euskara idatziari dagokionez, Iñaki Aldekoak 1993an apailatutako Euskal ipuinen antologiaren ipuin gehienak eta Aldekoaren hitzaurrea aztertu nituen, kontuan harturik antologia horretan Jon Mirande ez beste idazleak Hego Euskal Herrikoak direla eta horrek, dudarik gabe, eragina duela emaitzetan.

-N

-TAKO

-(R)IKO

BESTERIK

%73,41

%19,05

%4,7

%2,8

Honatx beste datu batzuk:

  • -N erlatibatzailearen bidez erlatibaturiko kasu eta postposizioen portzentaje-banaketa: absolutua (NOR) %72,75; ergatiboa (NORK) %19,55; inesiboa (NON) %6,73; genitibo posesiboa (NOREN) %0,64; instrumentala (ZEREZ) %0,32.
  • -TAKO erlatibatzailearen bidez erlatibaturiko kasu eta postposizioen portzentaje-banaketa: absolutua (NOR) %98,76; ergatiboa (NORK) %1,23.
  • -IKO erlatibatzailearen bidez erlatibaturiko kasu eta postposizioen portzentaje-banaketa: absolutua (NOR) %100.

Datu horietatik honako ondorio hauek atera nituen azterketa hartan:

  • Kasu eta postposizio erlatibatuen zerrenda askoz zabalagoa da perpaus erlatibo arruntetan, aditz jokatugabea duten perpaus erlatiboetan baino, aditz morfologiak erlatibakuntzan duen berebiziko garrantzia agerian geratzen delarik.
  • –N erabiliz postposizio instrumentala erlatibatu denean (behin bakarrik, bidenabar esanda), postposizio-paralelismoak ahalbidetu du erlatibakuntza. Gogora dezagun sintagma erlatibatu isilduak eta izen ardatzak kasu- edo postposizio-marka bera dutenean («kasu- edo postposizio-paralelismoa» deitzen zaio horri) kasu guztiak eta postposizio itsatsi guztiak direla erlatibagarri. Adibidez: «Bizi naizen lagunarekin haserre nago» onargarriagoa gertatzen zaie euskaldun gehienei «Bizi naizen lagunak Mikel du izena» baino.
  • Perpaus erlatibo guztien %92,46 –N eta –TAKO motei dagozkie.
  • Aztertutako ipuinetatik jarrera orokorrak ondoriozta badaitezke, esan beharko dugu Hego Euskal Herriko gaur egungo idazleek, oro har, ez dutela gogokoa jatorriz galdetzailea den izenordain (zein(a), zein(ar)ekin…) edo adberbio (non, nora…) erlatiboa erabiltzea. Bi adibide baino ez dira ageri aztertutako ipuinetan, Sarrionandia eta Atxagaren ipuin banatan.

Euskara mintzatuari dagokiolarik, R. M. Pagolaren Euskalkiz euskalki liburuaren ahozko testuak aztertu nituen, eta emaitzak honako hauek izan ziren:

-N

 JOKATU GABEAK KORRELAZIOZKOAK ZEIN/NON AURREKARIRIK GABEKO GALDE-IZENORDAINA

%86,36

%4,54

%4,54

%2,27

%2,27

Esan gabe doa idatzizko euskaran askoz handiagoa dela perpaus erlatiboen erabilera ahozko euskaran baino. Oro har, eta jakina denez, mendeko perpausen ugaritasuna euskara jasoaren ezaugarri nagusietako bat da.

Honatx liburu horri buruzko beste datu batzuk -N erlatibatzailearen bidez erlatibaturiko kasuen eta postposizio itsasien portzentaje-banaketari buruz: absolutua (NOR) %76,31; ergatiboa (NORK) %13,15; inesiboa (NON) %7,89; datiboa (NORI) %2,63.

Ikusten denez, idatzizko eta ahozko testuak biltzen dituzten bi liburu hauetatik antzeko ondorioak atera ditzakegu:

  • –N da, alde handiarekin, erlatibatzaile erabiliena. Galdetzaile-jatorria duten zein eta non erlatibatzaileak ez dituzte idazle gehienek begi onez ikusten, erlatibatzeko modu horren potentzialitatea eta euskal idazle klasikoen joera baztertzen dituztelarik. Zertan datza potentzialitate hori? -N erlatibatzailearekin ez bezala, edozein kasu edo postposizio itsatsi erlatiba daiteke zein eta non erlatibatzaileekin.
  • Absolutua da, alde handiarekin, maizen erlatibatzen den kasua. Alde handi hori are nabarmenagoa da perpaus erlatibo jokatugabeetan. –N erlatiboetan, ordea, beste kasu eta postposizio itsatsi batzuen portzentajea (hala nola ergatibo edo inesiboarena) ez dira nolanahikoak. Baina kasu horietatik landa, ezer gutxi.

Bi ondorio horietarako arrazoi bera aurkitzen dut nik: erlatibakuntza ahalbidetzen edo errazten duten zenbat eta faktore, zantzu edo estrategia gehiago metatu perpaus erlatibo berean, euskaldun gehiago «ausartuko dira» erlatiboa erabiltzen. «Taberna horretan ikusi dudan laguna» izen sintagma oso onargarria iruditzen zaigu denoi, honako faktore edo zantzu hauek bateratu direlako: aditz morfologia (dudan aditz laguntzailean laguna izen ardatzaren arrastoa dago), izen sintagma erlatibatua aditz erlatiboaren argumentua izatea (adibide honetan, objektua), eta kasu-paralelismoa (kasu absolutua erlatibatu da eta laguna kasu absolutuan dago). Zenbat eta faktore, arrasto edo estrategia gutxiago metatu, euskaldun gutxiago «ausartuko dira» erlatiboa erabiltzen. Ikus, bestela, hurrengo adibidea:

Bizitzan ikasitakoek irakatsi didate –ezen ez txikitatik joaten nintzen maristen eskolako fraideek– garaian garaiko legearen argitan epaitzen direla erruak eta errugabetasunak. (Anjel Lertxundi, Etxeko hautsa, 2011, 19).

Adibide horretan, izen erlatibatua (eskola) aditz erlatiboaren argumentua izatea da aipatu hiru faktoreetatik erlatibakuntza errazten duen bakarra. Eta, hori gutxi balitz bezala, erlatibatu dena ez da kasu bat, postposizio adlatiboa bazik. Ondorioa garbia da: euskaldun gutxik erakutsiko lukete Anjel Lertxundiren ausardia. Nire uste apalean, zoritxarrez.

Ausardia eza bera ikusten dut perpaus erlatibo mota aukeratzerakoan edo, hobeto esanda, perpaus erlatibo motaren bat baztertzerakoan: euskal idazle klasikoek aurreiritzirik gabe erabiltzen zituzten jatorri galdetzailedun erlatiboez ari naiz, jakina. «Zeiñismoa» gaitzesten zuen (eta duen) garbizalekeria hau dela kausa, oso tresna eraginkor bat baztertu dute euskaldun askok, neurriz badarik ere berreskuratu beharko genukeena. Eta ez naiz ezer asmatzen ari: aholku bera eman zuen aspaldi aita Villasante zenak.

Eta, bukatzeko, bigarren aholkua, galdera erretoriko baten bidez adierazia: ez ote diogu –N menderagailuaren bidezko perpaus erlatiboari ahal genukeen baino potentzialitate txikiagoa ateratzen? Xabier Amurizak, nire galdera parafraseatuz, galdera orokorragoa egingo lukeelakoan nago: ez ote diogu euskarari ahal genukeen baino potentzialitate txikiagoa ateratzen?

-(e)an bidalia

Euskaltzaindia eta euskaldunok

Juan Luis Zabala

Aspaldi, artean euskaraz alfabetatu gabeko gaztetxo erdaraz eskolatua nintzela, Euskaltzaindiaren bilera baten albistea iritsi zitzaidan. Ez Euskaltzaindiaren inguruan interesatuta nengoelako, kasualitate hutsez baizik; delako bilera hura nire herritik gertu egin behar zutelako, besterik gabe.

Gogoan daukat pentsatu nuela ez nukeela inondik ere nahi euskaltzain batekin hitz egiterik, nire ezjakintasunak eta trakestasunak lotsagarri utziko nindukeelako haren aurrean.

Urteak pasatu ahala beldur hura galtzen joan naiz, pixkanaka-pixkanaka, neurri batean bederen. Ez bakarrik alfabetatu egin naizelako; baita ere jabetu naizelako euskaltzainak, oro har, oso urrun daudela euskara perfektu batean hitz egitetik, inon halakorik baldin bada, euskara perfekturik erran nahi baita.

Ez dakit, ordea, nik urteekin galdu dudan beldur hura ez ote dagoen oraindik ere behar eta komeni baino biziago, zabalduago eta indartsuago euskaldunen artean. Batetik, erakundeak berak ez duelako behar adinako neurrian erantzi bere jantzi akademiko zurrunegia. Baina, bestetik –eta hori da kezkagarriena, eta hori ez da Euskaltzaindiaren errua–, euskaldunik gehienek konplexuz eta beldurrez mintzatzen eta idazten jarraitzen dutelako beren hizkuntza etxeko intimitatetik eta lagunarteko axolagabekeriatik aparte erabiltzen dutenean.

-(e)an bidalia

Derecho de vuelo

Oskar Arana Ibabe

Hirigintzakoaz ari naiz. Definizio zehatza du gaztelaniazko hiztegi espezializatuetan, eta, bidenabar, abagunea aprobetxatu nahi dut, itzultzaile honek, hiztegi espezializatuen aldeko gorazarrea egiteko; zerbaiten galdez joanda, «x hauxe da, eta ez besterik» esaten dizuten horietaz ari naiz. Beste egun batean egingo dut hitz polisemikoak jasotzen dituzten hiztegien aldeko gorazarrea, eta hitz polisemikoena eurena ere bai. Bai horixe, nori berea.

Hemendik hartu ditut ondorengo aipamenak: PONS GONZÁLEZ, Manuel; DEL ARCO TORRES, Miguel Ángel. Diccionario de derecho urbanístico y de la construcción (5ª ed.).  Granada: Comares/Urbanismo, 2009. Hiztegi bikaina iruditu zait, arlo horretako termino nagusien definizio eta azalpen zehatz eta osoak ematen baititu.

«Derecho de vuelo» sarreran, hain zuzen:

La palabra “vuelo” expresa el espacio aéreo situado en la parte superior del edificio a continuación de la cubierta; y cuando lo que se discute es precisamente el derecho a hacer uso del mismo, tenemos el llamado “derecho de vuelo” o de sobreelevación. Como dice la STS, 23 de feb. 1993, el “derecho de vuelo es el derecho a edificar sobre lo ya edificado. (…) Según la Ley 435 del Fuero Nuevo de Navarra, los derechos reales de sobreedificación conceden a su titular la facultad de construir una o más plantas sobre un edificio ya existente o que se construyere con posterioridad.”

Eta luze samar jarraitzen du, baina zehatz, eskubide horri dagozkion ahalmenez eta mugez, eratzeko moduaz, eskualdatzekoaz, eta abarrez.

Jo dut Euskaltermera, ez definizio bila, baizik eta ordain bila, eta «buelo-eskubide» eman dit. Horraino, ondo. Aldiz, EAEko Lurzoruari eta hirigintzari buruzkoa Legera jota (2/2006 Legea, ekainaren 30koa) «hegalkin» aurkituko dugu «vuelo» kontzeptua adierazteko. Hona lege horretako pasarte bat:

Las actuaciones de transformación y utilización del suelo, subsuelo y vuelo objeto de ordenación urbanística quedarán sujetos en todo caso a control de su legalidada través de:…/Lurzorua, lurpea eta hegalkina eraldatzeko eta erabiltzeko jarduerei dagokienez, hirigintza-an-tolamenduaren xede baldin badira, legalitate-kontrola ezarriko zaie.

Bien arteko kontraesan horretan, beraz, «buelo-eskubide» da hautatzekoa, eta badu zuribidea legeak, 2006koa izaki, eta Euskaltermek proposatzen duen ordaina, aldiz, 2008ko hiztegi terminologikokoa.

Aurrekoan aipatu nuen indarrean diren zenbait lege nagusi eguneratzeko klausula bat beharko luketela euskara ofizial den lurraldeetako agintaritzek, hizkuntzaren normalizazioan, estandarizazioan edo berritze terminologikoan egindako aurrerapenen arabera egokitzeko eta berrargitaratzeko legeak eta arauak. Pentsatu behar da, gainera, zer ugalkortasun duten lege eta arau nagusiek administrazioan, maila guztietako administrazioek, autonomia-erkidegoetako administrazio nagusiek, foru-administrazioek nahiz toki-administrazioek erabiltzekoak direlarik (pentsa hirigintza-ordenantzetan, lurzoruari eta hirigintzari buruzko legeei men eginez idazten baitira).

Ez da, ez, txiste erraza eginez, hegaz egiteko eskubidea. Hori, gizakiak berak berez ezin baitu, amets egiteko eskubideaz konpentsatuko genuke ameslariok. Amets egiteko eskubideaz gabetzeko modua ere asmatu dukete dagoeneko, ordea. Gizakiaren hobe beharrez, baina…, esango dute.

Amets, amets egingo dugu, ordea, eguberriotan bederen. Eta pentsatu ere bai. Eta, jakina, terminoak finkatzea da, pentsaketarako, hegazkinaren hegalak doitzea bezala. Horregatik nire esker ona hiztegiak, espezializatu zein orotariko, doitzen ari zareten ingeniari terminologikoentzat.

Eguberri on.