Igone Zabala Unzalu
Otsailean blog honetan idatzi nuen «Terminologia akademikoa»artikuluan XX. mendearen zati handi batean nagusi izan den Terminologiaren Teoria Orokorra (TTO) aipatu nuen, alegia, Eugen Wüster ingeniari austriarrak 1930eko hamarkadan garatu zituen terminologia-lanerako oinarri teoriko-metodologikoak. Artikulu horretan esaten nuen bezala, ikuspegi askotatik kritikatu da azken bi hamarkadetan TTO teoria klasikoa, corpus-hizkuntzalaritzaren eskutik egin diren hainbat ikerketa enpirikotan oinarrituta. Kritika horietatik abiatuta, teoria berriak ere garatu dira. Hala ere, terminologiaren teorietan egin diren aurrerapen horiek ez daude oraindik ondo zabalduta eta barneratuta gure artean, eta terminologiaren gaineko gogoetak, erabakiak eta interbentzioak maizegi egiten dira zaharkitutako oinarrietatik abiatuta. Mundu zabalean egindako aurrerapenei ezikusia egite horrek ez dio laguntzen, nire iritziz, euskarazko terminologiaren garapen eta finkapenari, eta aspaldian nuen gogoan honetaz idaztea. Duela egun batzuk Maite Imazek blog honetan idatzitako «Desberdintasunak eta diferentziak»artikuluak aitzakia ona eman dit oraingo txanda honetan gaiari heltzeko. Ezer baino lehenago esan behar dut guztiz zentzuzkoa deritzodala Maite Imazek egindako gogoetari, eta ez daukadala ezer gaineratzerik horren inguruan. Nire eragozpenak lotuta daude bere gogoeta abiatu aurretik terminologiari buruz esaten dituenekin. Honela dio:
«Terminologia eta lexiko orokorra ez dira gauza bera; terminologia, hizkuntza espezializatua, konbentzio bat da: adituek kontzeptuak izendatzeko hartzen dituzten erabaki arbitrarioak, elkar ulertu ahal izateko. Kontzeptuak izendatzeko, terminoak erabiltzen dira, eta egoera ideala espezialitate eremu bateko kontzeptu bakoitzerako termino bakar bat erabiltzea, eta termino bakoitzak kontzeptu bakar bat adieraztea litzateke. Sinonimia eta polisemia desegokiak izaten dira espezialitate-eremuetako terminologian.»
Konpara dezagun Maite Imazek dioena Terminologiaren Teoria Komunikatiboa (TTK) garatu duen taldearen liderra den Teresa Cabré hizkuntzalari katalanak 2000ko lan batean[1] esaten zuenarekin:
«Ces unités [terminoez ari da] sont en même temps semblables et différentes des unités lexicales d’une langue, appelées mots par la lexicologie. Leur spécificité se trouve dans leur aspect pragmatique et dans leur mode de signification. Leur signifié est le résultat d’une négociation entre experts. Cette négociation se produit dans le discours spécialisé à travers des prédications qui déterminent le signifié de chaque unité… »
Cabré-k azaltzen digun bezala, terminoak komunikazio espezializatuaren behar semantiko-pragmatikoak asetzeko sortzen eta egokitzen dira, eta haien esanahia ere, diskurtsoaren bitartez partekatzen eta finkatzen da. Diskurtso espezializatua dago kontzeptu espezializatuak baino lehenago eta ez alderantziz. Adituak ez dira biltzen terminoek daramaten forma-esanahi lotura arbitrarioki erabakitzeko. Terminoen forma-esanahi lotura hori lexiko komunarena bezain motibatua, edo are motibatuagoa izaten da. Bestalde, corpusetan oinarritutako lan ugaritan enpirikoki frogatu den bezala, terminoen ustezko monosemia eta unibokotasuna idealizazioak dira. Terminoak aldakorrak dira diskurtsoan eta komunikazio-egoeren arabera eta, bestalde, terminoak aldatuz doaz denboran zehar. Gainera, terminoen alde biak (denominazioa eta kontzeptua) dira aldakorrak eta, beraz, aldakortasun denominatiboa eta aldakortasun kontzeptuala gertatzen dira terminologian, unitate lexiko orokorretan bezala. Hortaz, egun, terminologia-lanaren interesa aldakortasunaren azterketan eta kudeaketan datza neurri handian. Areago, terminologiaren normalizazioaren alorrean ere, garrantzi handia hartu dute terminoek diskurtsoan duten ezarpenaren azterketek, eta bigarren plano batean geratu da estandarizazioaren gaia.
Terminologia-lana hizkuntza bakoitzaren egoera soziolinguistikoari egokitu behar zaio[2] eta, euskararen kasuan, gogoeta sakona eskatzen du egokitze horrek. Izan ere, ondo garatutako hizkuntzen egoera jomugako eredutzat hartzen badugu, saihestezina da jomugako eredu hori aldakorra dela onartzea, eta terminologia-lanaren fase guztietan hartu behar dugu kontuan aldakortasuna: deskripzioan, kodifikazioan, hedapenean, ezarpenean eta abaluazioan. Normalizazio bidean dagoen euskara bezalako hizkuntza batean espero izatekoa da aldakortasun asistematikoa handia izatea eta seguruenik aldakortasun funtzionala gailentzea. Nolanahi ere, normalizazio-ekimenak aldakortasunaren harmonizazioan oinarritu behar dira eta ez aldakortasunaren ukazioan edo ezabaketan, une bateko aldakortasun asistematikoa etorkizuneko aldakortasun funtzionalaren hazia izan baitaiteke.[3] Bestalde, harminonizazioak ikuspegi diakroniko eta dinamikoa ere izan behar du.[4]
[1] CABRÉ, M. T. (2000).«Terminologie et linguistique: la théorie des portes», Terminologies nouvelles. Terminologie et diversité culturelle 21, 10-15.
[2] CABRÉ, M.T. (2003) «Terminología y normalización lingüística» P. Salaburu, X. Alberdi eta I. Ugarteburu (arg.) Espezialitate-hizkerak eta Terminologia: Jardunaldiak. EHUko Argitalpen Zerbitzua
[3] ELORDUI, A. eta ZABALA, I. (2005) “Terminological Variation in Basque: Analysis of Texts of Different Degrees of Specialization” SKY Journal of Linguistics 18 (2005), 71-91
[4] ZABALA, I.; SAN MARTIN, I.; LERSUNDI, M. (2013) “La gestión de la variación terminológica en una lengua en proceso de normalización: el caso de la terminología anatómica en euskera” In Angels Llanes, Lirian Astrid Ciro, Lídia Gallego & Rosa Mateu (ed.) Applied Linguistics in the Age of Globalization. Lleida: Edicions i Publicacions de la Universitat de Lleida, 289-294