Isabel Etxeberria Ramírez
Lehenago ere hizpide hartu dira blog honetan euskara itzuliaren eta ez itzuliaren arteko aldeak. Ba ote da euskarara itzulitako testuetan (eta ez euskaraz sortutakoetan) sistematikoki eta koherentzia handi samarrez gailentzen den joera linguistiko-estilistikorik, eta alderantziz? Auzi zinez interesgarria da, eta iker-eremu horretan lor litekeen ezagutzak argi egin lezake ulertzeko zer eragin duen itzulpenak hizkuntza baten bilakabidean.
Aurreko batean, horrelako alderaketa-saio baten emaitza bat ekarri nuen hona. Orduko hartan, Ereduzko Prosa Gaur corpusa probaleku hartuta, testu itzulien eta ez itzulien artean ñabardurarako eta espezifikaziorako joeran alderik ba ote zegoen aztertzen saiatu ginen. Oraingoan, beste alderdi bati erreparatuko diogu: euskarak bere-bereak dituen ezaugarrietan, nola jokatzen dute euskal itzultzaileek, eta nola euskal idazleek? Hau da, erdara gehienetan baliokide zuzenik ez duten euskal egiturak maiztasun berarekin erabiltzen al dituzte batzuek eta besteek? Lehen itxura batean, pentsa liteke ezetz; itzultzaileak sorburu-testuan euskal egitura horiek erabiltzera bultzatzen duen ordain zuzenik topatzen ez duenez, gutxiagotan baliatuko dituela halakoak.
Har ditzagun adibide gisa [bi-biak, bi-biok, bi-biek…] eta [biak ala biak, biek ala biek…] egitura multzoak. Salbuespenak salbuespen, nekez aurkituko du erdaretan euskal itzultzaileak [biak, biok, biek…] soilen ordez [bi-biak, bi-biok…] edo [biak ala biak, biok ala biok…] egitura enfatikoak ezinbestean erabiltzera bultzatuko duen ezer. Frantsesezko tous les deux egitura izan daiteke, jakina, salbuespen horietako bat, eta bilaketa oso azaleko baten ondoren horixe baieztatu ahal izan dugu: aztergai izan dugun corpusean, euskarazko egitura horietakoren bat darabilten frantsesetiko itzulpenetan, tous les deux agertzen da maiz jatorrizkoan. Ikusiko dugunez, dena den, frantsesetiko adibideek ez dituzte datuak askorik aldatzen.
Orduko hartan bezala, Ereduzko Prosa Gaur corpusa hartuko dugu probaleku, eta egitura horietako bakoitza euskaraz sortutako zenbat liburutan eta euskarara itzulitako zenbatetan erabili den zenbatuko dugu. EPGn itzulpenen eta euskaraz sortutako testuen kopuruak bat ez datozenez (111 testu itzuli vs euskaraz sortutako 176), faktore zuzentzaile bat erabili dugu bi azpicorpusak orekatzeko: 1,58 (176/111 zatitzetik lortua).
Emaitzak ez dira ikusgarriak, baina bai, nire iritzian, esanguratsuak:
|
Euskarara itzulitakoak |
Euskaraz sortutakoak |
|
| bi-biak bi-biek bi-biok (abs.) bi-biok (erg.) bi-biei bi-bioi bi-bien bi-bion bi-biotan bi-bietatik bi-biez |
25,28 |
22 |
| GUZTIRA | 60,04 | 42 |
.
|
Euskarara itzulitakoak |
Euskaraz sortutakoak |
|
| biak ala biak biek ala biek biok ala biok (abs.) biok ala biok (erg.) biei ala biei bioi ala bioi bien ala bien bientzat ala bientzat |
33,18 |
40 |
| GUZTIRA |
69,52 |
63 |
Guztizkoei begiratuz gero:
- Bi-biak multzoko egitura guztiak kontuan hartuta, 60,04 itzulpenetan erabili dira halakoak, eta euskaraz sortutako 42 liburutan. Frantsesetik itzulitakoak 11 dira (17,38, zuzenketa-faktorea aplikatuta). Frantsesezkoak kenduko bagenitu ere, 42,66 itzulpen eta euskaraz sortutako 42 liburu geratuko lirateke konparagai.
- Biak ala biak multzoko egitura guztiak kontuan hartuta, 69,52 itzulpenetan erabili dira halakoak, eta euskaraz sortutako 63 liburutan. Frantsesetik itzulitakoak 5 izanik (7,9, zuzenketa-faktorea kontuan hartuta), 61,62 itzulpen eta euskaraz sortutako 63 geratzen dira.
Esan bezala, muturreko daturik ez du ematen konparazio-ariketak, eta hala ere jakingarria iruditzen zait itzulpenetan euskaraz sortutako testuetan adina agertzea bi egiturok. Itzultzaileen kalitateaz mintzo dira datuak, nire ustez. Izan ere, baldin eta jatorrizko testuetan euskal egitura enfatiko horiek erabiltzera bultzatzen duen ezer ez badago, emaitzek aditzera ematen dute itzultzaileek hizkuntza-sen garatua eta jarrera ernea ageri dutela beren itzulpen-lana egin bitartean. Ereduzko Prosa Gaur corpuseko datuak dira, noski. Beharbada horixe da testuok ereduzkotzat jotzeko arrazoietako bat?