Hunkikiak?

Alfontso Mujika Etxeberria

Lagun lankide batek jarri dit hizpidea. Datu asko ere berak bildu ditu. Duela hiruzpalau aste, hunkikia gora eta hunkikia behera aritu omen ziren Euskadi Irratian.

Zer da hunkikia? Ez al dakizu? Nik ere ez nekien, baina, tira, nik ez jakitea nire jakinezaren adierazgarria besterik ez da (Hasteko, zuek txiste txar erraza egin baino lehen, nik egingo dut: hunkiki no es un kiki —barka, Iparraldekook; gaztelaniazko argota jakin behar da, ulertuko bada—).

Ingelesezko emoticon hitzaren euskarazko ordaintzat erabiltzen dute batzuek, antza denez. Emoticon terminoa emotion icon-en akronimoa da. Ingelesez, hitz berriak sortzeko ohiko prozedura da horrelako «copy&paste hitzak» erabiltzea. Hona hemen prozedura hori erabiliz sortutako hitzik ezagunenetako bat: transfer + resistor –> transistor.

Hitza berria da, baina ez berri-berria: 26 urteko gaztea da. Dirudienez, 1982ko irailaren 18an erabili zuen Scott Fahlman zientzialariak lehen aldiz holako marrazkitxo bat mezu elektroniko batean (horrelako zeinuak, dena den, askoz lehenagokoak dira: XIX. mendean hasi ziren erabiltzen). Eta zeinu hori izendatzeko hitza, emoticon, Webster hiztegiak dioenez, 1987an jaio zen.

Horrelako hitzak kanpotik iristen direnean, normala da mailegatzea, grafia etxekotuta edo gabe. Hala, egokituta, émoticône erabiltzen da frantsesez (ingelesezkoa kalkatuz: émotion eta icône); emoticono gaztelaniaz (DRAE hiztegian sarrera da), prozedura bera erabiliz; emoticona katalanez; emosikon indonesieraz; emotikon polonieraz, estonieraz, txekieraz…; eta emoticon, egokitu gabe, alemanez, italieraz, portugesez, nederlanderaz, errumanieraz…

Beste batzuek, berriz, bere bideari ekin diote. Frantses hizkuntzaren arduradunek, ingelesaren aurkako gurutzadan aitzindari, ordainak proposatu edo hobetsi dituzte:

— Le terme binette a été proposé par l’Office québécois de la langue française en 1995 et s’est imposé à l’usage au Canada.

— En France, le terme frimousse a été adopté en 1999 par la Commission générale de terminologie et de néologie.

Beste kontu bat da proposamen horiek zer arrakasta izan duten. Frantsesezko Wikipedian, esaterako, émoticône da sarrera; Larousse hiztegian, berriz, émoticon. Eta Googlen pixka bat ibiltzea aski da ikusteko mailegua dabilela jaun eta jabe frantsesez.

Euskaraz ere, ohi bezala, UTIKAN MAILEGUAK! lemapean bildurik, ordain jatorrak asmatzeari ekin genion beste behin ere (hizkuntza jolasteko ere bada eta, zer arraio!). Itzulisten, adibidez, mezu-truke ugaria ibili genuen 2000. urteko azaroan.

Ofizialki hiztegi batean, UZEIren Informatika eta Internet hiztegian agertu zen 2001. urtean. Honela:

aurpegiera, begitarte

Gaur egun ere, Euskaltermen, orduan bezala ageri da (2011ko data du, berrikusi —eta berretsi— den seinale). Elhuyarren Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoan ere berdin dator; arazoak ikusten genizkien aurpegiera eta begitarteari, baina, Euskaltermen zegoenari men egiteagatik, berdin uztea erabaki zen, konbentzituak ez bageunden ere.

Baina —debalde festa preparatzen det— izan dira saio gehiago ere. Adibidez, euskarazko Wikipedian, sentikur agertzen da. Eta hunkiki txirenea ere hor dabil, antza (iragarki, estalki… gisakoen haritik proposatua, nonbait).

Bila ibili naiz hunkiki hori non nork erabiltzen duen. Eta hauxe aurkitu dut:

Itzulisten, 2006ko ekainaren 12an, Amaia Apalauzak «Proposamenik ‘emoticones’ hori euskaraz emateko?» galdeturik, honela erantzun zioten (besteak beste):

«Lagun batek ‘hunkiki’ hitza proposatu zidan behin».

Google salatariak neska batzuen kuadrilla-kontuak aireratzen ditu (berek jakin gabe, esango nuke), eta han bakarrik agertzen da hunkiki sarean (neska horiek erabiltzen duten seinale, dena den). Corpusetan, ez da ageri.

Orain, serio antzean, zer egin behar genuke?

Ingeles ahalguztidunean emoticon izanik, gaztelania eta frantses ia ahalguztidunetan emoticono eta émoticône izanik, urte batzuk pasatu direla eta hitz berria etxekotzeko ahaleginaren emozioa pasatuxea dugula, zuhurra, logiko edo zentzuzkoa ote da mailegua baztertu eta beste aukeretan indarrak xahutzen jarraitzea? Estandarizazioa baldin badugu helburu, uste dut zerbait homologagarria behar dugula.

Ez zait iruditzen aurpegiera eta begitarte ordainek jatorrizko emoticon hitzaren euskal ordain arrakastatsuak izateko baldintza guztiak (linguistikoak, soziokulturalak, soziopragmatikoak —ondo erabili ote dut azken izenondo hori?—) betetzen dituztenik. Inguruko erdaretan eta nazioarteko lingua francan (ingelesa) hitz berri eta espezializatu bat nagusitu denean, errealista ote da guk beste esanahi jator bat duten ordainak proposatzea? Zabalkuntza semantikoa baliabide bat da lexiko berria sortzeko, bai, baina kontuz eta adostasun handiz erabiltzekoa da. Nire iritzia da bi ordain horiek —proposatu zirenetik dozena bat urte pasatu direla— ez dutela arrakasta lortu. Eta sentikur eta hunkiki aukerez ere, tira, zer esan?

Horregatik, uste dut zuzenean emotikonori zabaldu behar geniokeela bidea, eta sustatu. Oso nazioartekoa da, eta, gainera, euskaraz dagoeneko hala erabiltzen ari da. Euskarazko Wikipediak berak jasotzen du (sentikur formarekin batera), eta, Googlen ibilita, ikusten da bidea egiten ari dela, proposatu diren gainerako ordainak baino gehiago erabiltzen baita.