Alfontso Mujika Etxeberria
Garai batean, izakiak zelulabakarrak edo zelulanitzak zirela ikasten zen euskarazko zientzietako liburuetan. XX. mendeko euskararen corpus estatistikoak esan dit 1976an (duela 37 urte!) dagoeneko erabili zela zelulanitz Aranzadik eta Jakinek argitaratutako Natur Zientziak hiztegian. 20 urte geroago, 1996an, Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegian ageri zen zelulanitz sarrera. Molde berean sortutako balioanitz ere ez da jaioberria. 1988an agertzen da EUSTATen liburu batean. Eta eleanitz 1991an ageri da lehen aldiz, corpus horren arabera.
Hala ere, XX. mendearen bukaeran, agertu ziren zelulanitz erakoen kontrako iritziak. 2000. urterako, Ibon Sarasolak berak gaitzetsi egin zuen zelulanitz, 5 urte lehenago argitaratu zuen hiztegian hitz hori sartu bazuen ere. Eta arrazoiak ere eman zituen. Honen modukoak:
zelulabakar hitzak ez du arazorik, IZENA + IZENONDOA erakoa delako, adarbakar edo adarbakoitz den bezala.
zelulanitz hitzak, berriz, ez du egitura hori, anitz ez baita izenondoa, zenbatzaile zehaztugabea baizik. Alde horretatik, zelulanitza esatea zelulaskoa esatearen parekoa litzateke. Hegoaldekooi zelulaskoa bezain bitxia gertatzen bide zaie zelulanitza Iparraldekoei.
Horiek horrela, zelulanitz ez eta zelulaznitun proposatu zuen Ibon Sarasolak.
Gai hori Itzulisten ere ibili zen 2001ean (Ikus 10.452 mezua eta segidakoak). Garai hartan, ez ginen oso konforme agertu zelulanitz baztertzearekin, baina, tira, onartu behar zen eraketa zalantzagarria behintzat bazela.
Gogoan daukat 2001ean orain blogkide dudan Igone Zabalarekin mezu-trukea izan nuela kontu hori zela eta. Igonek aipatzen zuen, alde batetik, zelulaniztun loturik idaztea ere zalantzazkoa zela, eta, bestetik, aipatzen zuen anitzek mugatzailea har dezakeela kasu batzuetan, hau da, ugariren parekoa ere izan daitekeela, eta, hori hala izatera, bakar bezain izenondo izango zela, eta, orduan, zelulanitz gisako hitzak eratzea zilegi izan zitekeela.
Orduan ez genituen orain eskura ditugun baliabideak. Orotariko Euskal Hiztegiak esaten digu anitz izena eta izenondoa ere badela, tradizioaren arabera, eta mugatzailea ere har dezakeela, hori erabilerarik hedatuena eta ohikoena ez bada ere (Halakotz erraiten drauat barkhatu zaizkala bere bekhatu anhitzak; Dugun aphurra edo hainitza zureganik da; Hauta zazu hobeki gutia, ezen ez hañitza; Meza haukin hain duk, handi eta hanitz nonbrea;…).
Nolanahi ere, zirrikitu hori itxi egin zuen Euskaltzaindiak Hiztegi Batuarekin. Hiztegi Batuaren lehen itzulian (lehen bertsioan), 2000. urtean, anitz izenondoa debekatu zuen:
anitz 1 zenbtz.: jende anitz etorri da. 2 (*industria anitza e. askotariko industria).
Gero, 2. itzulian, orain dela 5-6 urte, 2000. urteko bideari eutsi, eta are gehiago zehaztu zuen: [IZEN + anitz] formakoak debekatu egin zituen, eta [IZEN + aniztun] agindu.
aldeanitz* e. aldeaniztun
aldeaniztun izond. ‘alde anitzekoa, alde askokoa’
balioanitz* e. balioaniztun
eleanitz* e. eleaniztun
eleaniztun
Eta, esanekoak garenez, zintzo betetzen dugu Euskaltzaindiaren agindua itzultzaile gehienok. Baina, kanpoan, zer giro?
13 urte joan dira Euskaltzaindiak industria anitza debekatu zuenetik, ezta? Bada, joan den urtean, Ezker Anitza – IU alderdi politikoa sortu zen, gaztelaniazko izenik ez duen alderdi politikoa. Alegia, komunikabideetan, batez ere hauteskunde garaian, egunero-egunero agertu da Ezker Anitza, euskaraz eta gaztelaniaz. Zoaz orain ikastolara, eta esan ikasleei «Euskal gizartea anitza da» gaizki dagoela eta hobe dutela «Euskal gizartea plurala da» esatea.
—Plurala? Maisu, zu bai erdalzalea.
Hartu ikasleak, eta eraman itzazu Donostiako San Telmo Museora Badu, Bada erakusketa polita ikustera. Ai, ama! Begira izenburua: Badu, Bada. Euskara mundu eleanitzean (El euskera en un mundo multilingüe). Han ibiliko zaizkizu ikasleak korridore batean barrena; paretak, ezker–eskuin, «Eleanitza» dioten kartelez josiak. Itzuli orain ikastolara, eta esan ikasleei «mundu eleanitza» gaizki dagoela, «mundu eleaniztuna» behar duela.
—Eleaniztuna? Maisu, nondik atera duzu hitz hori?
Eta, hurrengo goizean, esan baitiezu «eleanitza» deskuiduan jarriko zutela eta badirela ia 6 urte eleanitz hitza debekatuta dagoela, hantxe etorriko zaizkizu ikasleak:
—Maisu, ba al dakizu zer esaten duten Euskadi Irratian Euskal Eskola Publikoaren iragarkian? «Euskal Eskola Publikoa eleanitza da».
Eta etsia nabaritu dizute begitartean.
—Maisu, tio, eske zu ez zara enteratzen!