Angel Erro
Idazleek berek baino zerizan nazionalagoa dute itzultzaileek. Itzultzaile gutxik gainditu dute beren hizkuntzako muga, eragina edo garrantzia izatekotan xede-hizkuntzan izango da. Martin Lutero (Bibliaren itzultzailea) edo Richard Francis Burton (Mila gau eta bat gehiago-rena) izan litezke bat-batean burura datozkidan bakanetarikoak. Gaur hirugarren baten berri eman nahiko nuke laburki. Douglas R. Hofstadter. Matematikan lizentziatua, Fisikan doktore eta Michigango Unibertsitateko Zientzia Kognitiboetako katedraduna, baina saiakera mitiko baten egilea izateagatik ezagunagoa: Gödel, Escher, Bach: an Eternal Golden Braid, 1980ean Pulitzer Saria eskuratu zuena eta zertan datzan zail samarra. Nik irakurrita ere ez dut argiegi. Baina derradan izenburuan aipatzen diren logikariak, artistak eta musikariak beren lanetan agertzen duten errepikaritasun sortzailea ardatza hartzen duela. Zailtasuna dator, besteak beste, oso hizkera ludikoa erabiltzen duela, hitz-jokoez josia eta maiz horrexek ematen dio hausnarketari abiapuntua. Itzulpen lan eskerga. Izan ere, luzaro itzulgaitzat jo zen. Sarreran gaztelaniazko itzulpenaren istorioa kontatzen du egileak berak, derrigorrez, liburua beste hizkuntza batzuetan atera eta, zertxobait bada ere, ulergarria gertatzea nahi bazuen itzultzaileei jarraibide zorrotzak eman behar zizkien. Haren liburuaren itzultzaileekiko harremanak eta bere lanaren itzulgarritasunak akaso eremu horretan interesatzera bultzatuko zuen. Le Ton beau de Marot: In Praise of the Music of Language atera zuelako 1997an, non, zortziehunetik gora orrialdetan (Gödel, Escher, Bach ere mila orrialdetik gertu zebilen), Clément Marot XVI. mendeko poeta frantsesaren olerkitxo bat itzultzen saiatzen den, eta, hausnarketekin eta analisiekin tartekatuta laurogei bat aukera eskaintzen ditu (bat izan ezik, denak ingelesez). Ez dut liburu hau irakurri. Wikipediaren arabera:
Groups of translations alternate with analysis and commentary on the same throughout the book. However, Hofstadter’s reading of the idea of ‘translation’ goes deeper than simply that of translating between languages. Translation between frames of reference — languages, cultures, modes of expression, or indeed between one person’s thoughts and another — becomes an element in many of the same concepts Hofstadter has addressed in prior works, such as reference and self-reference, structure and function, and artificial intelligence.
Maroten olerki hori ez da itzuli duen gauza bakarra. Françoise Sagan-en La Chamade eleberria ere, That Mad Ache izenburu bitxia emanez, itzuli du, edo itzuli bainoago berridatzi du, eta Saganen eleberria baino luzeagoa den saiakeratxo batez lagundu du, non itzulpena ekintza sortzailetzat defendatzen baitu. Liburu hau ez dut irakurri. Beste liburu bat, Hofstadterrena irakurri ez dudana, eta egia esanda, irakurtzeko jakin min handia ematen didana Walter Veltroni Italiako Partito Democratico-ko idazkari nagusia izandako eta Erromako alkate ohiaren La scoperta dell’alba (2006) eleberriaren ingelesezko itzulpena da, ez baitu hitzaurre teorikorik egin (!) eta ez zaidalako bururatzen zer ikusi dion bigarren mailako literatur lan honi (zeinaren gainean aurten pelikula bat egin duten Italian) bere interesa pizteko. Irudimena askatzen badut bururatzen zaidana ez da blog sarrera honetan sartzen.