Iñigo Roque Eguzkitza
Gaur ere, Beriaini helduko diogu. On izango da, hala ere, aurrenik gogora ekartzea Lutherrek urte batzuk lehenago Bibliaren itzulpenari buruzko gutun famatu hartan esandakoetako batzuk (Sendbrief vom Dolmetchen, 1530), ohartzeko nolako aldea zegoen Erromaren eta Erreformaren artean itzulpengintzaren arloan.
Nik interpretatu egin ditzaket salmoak eta profetak; haiek [papistek] ez. Nik itzuli egin ditzaket; haiek ez. […] Neke handiak izan ditugu itzulpena gozatzen aleman garbi eta argi bat lortzeko.
Zer aleman klase da hori? Zer alemanek esango luke hori horrela? […]
Itzultzaile jardun nahi duenak elemenia bat hitz eduki behar ditu, esku-eskura izateko beste hitz batek kirrinka egiten duenean. […] Hala ere, nahiago dut alemanari irain egin esanahitik aldendu baino.
Argi dago Lutherrek ontzat ematen duela testuen interpretazioa (horixe da, hain zuzen, katolikoek errefusatzen zutena), eta hizkuntza aberatsa eskatzen diola itzultzaileari, baina, era berean, badaki esanahiari eutsi behar zaiola, ahal dela alemanaren moldeei uko egin gabe. Beriainek, berriz, ez zituen kontuan izaten ez aukerako interpretazioak, ez tokiko hizkuntzaren naturaleza. Gaur ere, esaldi batek zer esan nahi duen galdetuta, nori ez diote behin edo behin erantzun «Jartzen duena»?
Eliza Katolikoaren liturgia osoa latinez egiten zela-eta, Joan Beriainek Tratatzen da nola entzun bear den meza (1621) liburua ondu zuen. Liburuxka elebidun hartan, idazleak gomendioak ematen dizkie eliztarrei, latinez dakitenak eta ez dakitenak bereiz harturik.
Batetik, ez luke traba izan behar latinez ez jakiteak.
Meza entzuten duenak bear du otoitz egin, eta eskatu Jaungoikoari sazerdoteareki batean hark eskazen diona, eta adizen eztuenak zer eskazen duen Latinik, ez jakin faltas eztidila deskontsola, oroi bedi dagola Jaungoikoaren aurrean, eta humildadereki, eta debozioreki erran brazo, Jauna Meza erraten duenak eskazen dizuna Elizako ministrok bezala nik neure partetik areki batean otoitz egiten drauzut eman drazaguzun Jesu Kristo gure Jaunaren medios […]
Bestetik, ordea, komeni da zenbait otoitzetan herriko hizkuntza erabiltzea, fededunak behar bezala uler ditzan, bestela debozioa galtzen aterako litzateke eta.
Orazio onetan eskazen diraden zazpi gauzetan, sartzen dirade gauza bear ditugun guziak ala arimaren, nola gorpuzarendako. Baia obekiago erdesteko konbeni da orazioau, errandedin adizen duen lenguajean, bertzela eztu jakinen zer eskazen duen: nola Latinik eztakienak erran bales, Pater noster qui es in cœlis: Eta nola ezpaitu adizen zer erraten duen, ezta egonen anbat debozioreki nola egonen bailizate adizen balu, argatik konbeni da orazioau, eta bertzeak erran ditezen adizen duen lengoajean.
Halakoak utzi zituen idatzirik Utergako erretoreak. Gure literaturaren historietan leku apala duen arren (Villasantek dio ez dela «lehen mailakoa», eta Mitxelenak ia aipatu baino ez du egiten bere literaturaren historian), zenbait pasarte interesgarri utzi zizkigun euskal itzulpengintzaren historiarako.