Itziar Diez de Ultzurrun Sagalà
Blog honetan gai, kezka, proposamen, iritzi-truke eta galdera asko agertu dira dagoeneko. Hamaika ikuspuntu baliatu ditugu hizkuntzari eta hizkuntz erabilerei begiratzeko, interesgarriak ez ezik elkarren osagarri eta aberasgarriak guztiak. Eta, horixe da, jada esan den bezala, blog honen dohain handienetako bat.
Horregatik, gaur, gure kezka eta arduretako zenbaiti beste talaia batetik so egiten dieten adituen lanak aldarrikatu nahiko nituzke: gizarte eta kultur antropologoen lanak eta begiradak. Sinetsita nago hagitz komenigarria izanen litzatekeela antropologoen eta euskalgintzako eragileen arteko solasa eta elkarlana indartzea.
Antropologia eta euskalgintza elkarri begirago jarri behar ditugula uste dut, baiki. Euskal antropologoek, besteak beste, hizkuntza-komunitate sendo bat osatu nahian gabiltzan euskaldunoi komeni zaizkigun estrategiak, ibilbide, tresna eta politikak diseinatzen laguntzen ahal digute: batetik, etnografien eta azterketa kualitatibo txikien bidez, egungo errealitateak beste modu batez argitzen lagun diezagukete, eskuartean darabiltzagun auzi eta korapilo batzuen ertz ikusezinak ikusarazten; eta, bestetik, beste zientzia arlo batzuetarako garatutako hausnarketa eta kontzeptu teoriko baliagarriak ekar ditzakete euskalgintzaren intereseko aztergaietara.
Har dezagun blogean agertu den kezka bat: hiztun batzuen euskalkikeria eta zenbait testuingurutan ahoskatu bezala idazteko zabaltzen ari omen den ohitura. Paskual Rekaldek, gaia plazaratu dutenetako batek, hauxe galdetzen dio bere buruari (eta gainerakoei): “Ez dakit zer erdiesten dugun edo zertan aberasten dugun hizkuntza “itenalkoizu” (egiten ahalko duzu), “fan biu” (joan behar dugu) edo “eingo al deu” (egingo al degu) modukoak idatziz”. Ikerketa etnografikoaren baliabideak, nire ustez, oso emankorrak izan daitezke halako galdera motak erantzuten saiatzeko. Etnografiak teknika eta kontzeptu bereziak baliatzen ditu ikertzeko eta informazioa bildu eta tratatzeko (parte-hartuzko behaketa, objektibotasunaren ordez intersubjektibotasuna bilatzea, jarrera dialogikoa…), helburua beti izanik azterturiko subjektuen jokamoldeak (gure kasu horretan hizkuntz jokamoldeak) gidatzen dituzten arrazoibideak ulertzen saiatzea.
Ikerketa antropologikoaren eta hizkuntza antropologiaren corpus teorikoak, metodoak eta teknikak erabil genitzake, orobat, aztertzeko euskal kulturgintzaren ikusezintasunaren nondik-norakoak; ikusteko noraino duen arrazoi Koldo J. Garaik dioenean gure burmuinen konfigurazio kognitiboa aldatu eta espainolez formateatu zaigula; argitzeko benetan egia ote den hiztun guztioi beti “zapatilak, mikroondasa edo labadora” erabiltzea naturalki erosoagoak zaizkigula “txapinak, mikrouhina edo garbigailua” esatea baino (edo, batzuetan behintzat, tartean ez ote dagoen ere pedante izateko edo pedantetzat hartua izateko beldurra, edo gainerakoek erabiltzen duten hitza erabiltzera hertsatua sentitzea, edo euskaldun zahaaaaaaaaarren mintzamoldea antzeratzeko gogoa, edo barregarri agertu nahi ez izatea, edo solaskideak ulertuko ote duen zalantza, edo, edo… edo ez ote dagoen, zenbaitetan, denetarik pixka bat); eta, orobat, ikertzeko, besteak beste, zergatik, inguru soziolinguistiko berdintsuetako ikastola edo D eredu batzuetako gaztetxoen hizkuntz gaitasunak, oro har, hobeak izan ohi diren beste ikastola edo D ereduetako ikasleenak baino…
Tokian tokiko landa-lan ugari egin daitezke gure errealitate soziolinguistiko eta hizkuntz jardun anitzen argigarri. Antropologo batzuk horretan hasiak dira: Jone Miren Hernandez ikerlariak, esate baterako, hizkuntzak etnografia ere behar duela esan zigun aspaldi, eta bere ikerlanen bitartez alor horretan egin daitekeen bidea erakusten ari zaigu.
Baina Euskalgintzaren eta Antropologiaren arteko elkarlana indartuko bada, ezinbestekoa da halaber itzultzaile, zuzentzaile, lexikografo eta terminologoen ekarria, antropologo euskaldunek aukera izan beharko luketelako beren prestakuntzan baliatzen dituzten ikasliburu zein irakurgaiak euskaraz ere irakurtzeko, hartara beren jardun akademikoan, ikerlanetan eta etnografietan behar dituzten hizkera eta termino zientifikoak euskaraz ere egoki erabili ahal izateko (zeren, gaur egun, adibidez, Euskaltermek ez bailieke argituko, nola esan euskaraz etnografia lanetan hain gakoa den estrangement).
Bestetik ere, bada arrazoi handi bat antropologoen begiradak emankorrak izan daitezkeela pentsatzeko: antropologia, gaur egun, euskalgintzaren periferian dago eta, Mª Luz Esteban EHUko Antropologiako irakasleak dioen moduan, kokaleku periferiko horretatik antropologoak ausartagoak izan daitezke (eta are baten batek eskatu duen haize freskoaren ekarle, esanen nuke nik). Horren erakusle izan daiteke Mª Luz Estebanek berak Feminismotik Euskalgintzarako interesgarriak izan daitezkeen hainbat gako proposatuz eman dituen zenbait hitzaldi. Haren ustez, jabekuntza kontzeptua, besteak beste, arras baliagarria izan daiteke euskararen arloko prestakuntza eta hausnarketarako. Eta, bestalde, gure gorputz eta emozioei arreta handiagoz begiratzeko ere proposatzen digu. Ausarta bera, ausartuko al gara gu?