Literatur itzultzaile baten egunkaria (I)

Itziar Otegi Aranburu

20../X/Y

Ezusteko bikain bat izan dut gaur. G-ek deitu dit, proposamen bat egiteko: ea nahi dudan Nmjfd Holkgfkjgn Kcdw euskaratu. Nahiko ez dut ba! Baietz esan diot, noski. Hau da poza!

(Beharbada tarifaz eta epeaz galdetu behar nion, baietz esan aurretik?)

20../X/Y+15

Gaur iritsi zait jatorrizkoa. Sekulako emozioarekin ireki dut artxiboa, eta orri zuri-beltz ederrei lehen begiratua bota. Gero, lanari lehenbailehen ekiteko gogoz, taxuz eta fundamentuz, kronograma bat eginez hastea erabaki dut. Aurrena, jatorrizkoa pisatu behar dut. Wordeko tresnetara jo eta hitzak kontatzeko agindu diot. Hauxe erantzun dit:

Orrialdeak:                                      382
Hitzak:                                             206 446
Letra-guneak (zuriunerik gabe):        1 073 534
Letra-guneak (zuriuneak barne):       1 272 822
Paragrafoak:                                     5 274
Lerroak:                                              18 052

Ondoezak hartu nau. Ordenagailua itzali eta ohera sartu naiz, eguna ere lehenbailehen itzaltzera. Lo hartu ezinean nenbilela, idazleekin akordatu naiz: orri hutsak izutzen omen du idazlea; itzultzailea, berriz, orri beteak izutzen du.

Nola zen poema hura?

Ithakara itzultzeko bidaian abiatzen zarenean,
egizu otoitz bidea luze izan dadin,
menturez betea, ezagutzez betea…[1]

Apur bat lasaitu naiz, eta loak hartu nau.

20../X+1/Y

Gaur, azkenean, bildu dut itzulpenari ekiteko adorea. Hasi naiz, esaldiz esaldi, beldurti, dorpe, burura datozkidan ordain trakets gozakaitz askiezak gorrotatuz, baina hoberik aurkitu ezinik. Badakit hala izaten dela beti hasieran, ezinbestean aurrera egin behar dela, eta, halako batean, aurkituko dudala testuari dagokion tonua, ahotsa, erritmoa, eta jarioa hobetzen eta ugaritzen hasiko dela, garunera azaleratzen hasiko direla hitz, esamolde, esaldi egokiak. Horretarako, ordea, letra-gune mordo bat bota beharko dun, errodaje modura, motorrak eta giharrak berotzeko, jatorrizkoari traza hartzeko, eta gero berriz atzera itzuli beharko dun, eta egindakoa hobetu. Sintaxia kostatuko zain gehien, beti bezala. Nola zunan aipu hura, itzultzaileak jatorri-hizkuntzarekin baino xede-hizkuntzarekin arazo gehiago izaten dituela zioen hura? Maurice Blanchot batek esana…

Le traducteur est un homme étrange, nostalgique, qui ressent, à titre de manque, dans sa propre langue, tout ce que l’œuvre originale (qu’il ne peut du reste tout à fait atteindre, puisqu’il n’est pas à demeure en elle, éternel invité qui ne l’habite pas) lui promet d’affirmations présentes. De là qu’au témoignage des spécialistes, il soit toujours, traduisant, plus en difficulté dans la langue à qui il appartient qu’embarrassé par celle qu’il ne possède pas. C’est qu’il ne voit pas seulement tout ce qui manque au français pour rejoindre tel texte étranger dominateur, mais ce qu’il possède désormais ce langage français sur un mode privatif et riche cependant de cette privation qu’il lui faut combler par les ressources d’une autre langue, elle même rendue autre en l’œuvre unique où elle se rassemble momentanément.[2]

20../X+1/Y+15

Hasi dira lehen oztopoak azaltzen…

male túngara frogs of Central America
the male red-collared widowbird
King of Saxony Bird of Paradise
the pileated woodpecker
…

Agortu ditut Euskalterm, Elhuyar ZT, Aranzadirenean aurkituriko lan batzuk, hizkuntza guztietako Wikipediak, euskarazko bilatzaileak… eta deus ez. Arraioa! Baina nire aurretik norbaitek izendatuko zituen bada piztia horiek guztiak, ezta? IOC World Bird List webgunean sartu naiz. Sekulako informazio pila, baina euskal ordainik ez. Ezkerraldean, hau jartzen du: «Wisdom begins with putting the right name on a thing» (Old Chinese Proverb). Bai. Ados. Baina esatea errazagoa da, egitea baino.

Batzuetan Amundsen bezala sentitzen naiz, poloko izotzetan bakar-bakarrik galduta… [3]

Neu ere bai, Nerea. Neu ere bai.

20../X+2/Y

Gaur, hasteko, pare bat aldiz irakurri ditut lerro hauek, neure burua adoretzeko, mantra bat balira bezala:

Lestrygonei eta Zyklopeei,
eta Poseidon hiratuari ez iezaiezu beldur izan,
horrelakorik ez duzu zeure bidean inoiz aurkituko,
zure pentsamenduak gora badirau, baldin eta zirrara
fin batek zure izpiritua eta zure gorputza ukitzen baditu.

Lestrygonak, Zyklopeak,
Poseidon hiratua ez dituzu aurpegiratuko,
zeure ariman ez badiezu abaro ematen,
zure arimak ez baditu jartzen zure aurrean.

Gaur, gainera, askoz ere testu arinagoa eta errazagoa daukan esku artean. Ipuin sinple bat, umore-tonuan idatzia. Mutil batek neska bat ezagutzen din jatetxe batean, biharamunerako elkarri zita ematen zioten, mutilak inora garaiz iristea galarazten dion gaixotasunaren aurka borrokatzen din, zita duten lekura iristen dun, baina, luze itxaron arren, neska ez dun agertzen. Tipoa etxera itzultzen dun, plantoak bihotza eta korrikaldiak gorputza minduta, baina Jainkoa izan nahi zuen autobus-gidari printzipiodunak, keinu solidario batez, nahigabea arintzen zion.

Zailtasun berezirik ez. Aski dun testuari darion ironia fina gordetzea, eta erritmoa antzeratzen saiatzea. Hitz bat ez dakin nola eman, ordea: Dolphinarium. Hantxe elkartzeko gelditu ditun pertsonaiak. Delfinarioa? Ez. Izurdetegia? Bai zera. Tira, ondo itzuli ahal izateko, zehazki zer den jakin behar. Ea Googlek zer dioen: Tel Aviv Dolphinarium idatzi dun leihatilan.

Lehen sarreretako batek atentzioa eman din:

… Dolphinarium discotheque suicide bombing …terrorist attack … June 1, 2001 … 21 teenagers killed and 132 injured…

Barruak pixka bat nahastuta, hurrengo sarrerara igaro haiz:

Tel Aviv postpones demolition of abandoned Dolphinarium

Eta argazki bat ikusten dun: The Dolphinarium as it looks today. Itxura modernoko eraikin baten hondakinak, itsas bazterreko pasealeku batean.

Pentsakor gelditu haiz. Noiz idatzi ote zuen autoreak istorioa, 2001 aurretik, ala ondoren? Asko aldatzen baitira gauzak. Zein ote da istorio itxuraz xume horren eszenatokia? Itsas bazterreko eraikin moderno batean kokaturiko diskoteka bizi-bizia? Ala tragedia baten ondoren abandonaturik utzi eta gainbeheran etorritako eraikin-hondakin bat? Ezin jakin: hire bilduman hainbat garaitako istorioak zeuden, baina hik susmoa dun 2001 ondorengoa dela. Eta, egia esan, berdin zaion: autoreak bilatua izan edo ez, egun horrela dun irakurketa. Bat-batean, ipuinak beste esanahi-geruza bat hartu din: hondakinez zipriztindutako décor batean, beren bizitza xumeetan aurrera egiten ahalegintzen ditun pertsonaiak. Harrapatuko al du irakurleak beste geruza hori? Oin-oharrik ezin jarri, esku-hartze barkaezina litzateke, umorez bernizaturiko testu soila izan nahi duen batean. Arazo pragmatikoa, etorri zain burura. Soluziorik gabeko arazoa.

Etsita, bahoa ohera, berriz ere eguna itzaltzera.