Iñigo Roque Eguzkitza
Ez dira gutxi gaur egun tiraderetan gordeta, ezin argira aterata, dauden itzulpenak. Eta lehenagoko denboretan ere ez ziren gutxi izango. Bartleby izkiriatzailearen hegalean, esaterako, editoreak gaztigatzen zigun Juan Garzia Salman Rushdie-ren Midnight´s Children euskaratzen ari zela, baina jaio gabe geratu ziren ume horiek. Juani galde eginda, txokoren baten zirriborroren bat egongo zela erantzun dit. Eta zenbat halako?
Silvain Pouvreau-ren Iesusen imitazionea (1669) dugu horien arteko. Seguruena euskaraz helduaroan ikasitako lehenbiziko euskal idazlea dukegu Pouvreau, eta idazle emankorra izan zen, baiki, baina liburu hura inprentara eman gabe geratu zen. Lan ehoak egin beharko zituen, alajaina, Imitazioaren bost liburuak euskaratzen.
Liburuak, ordea, ez zuen askorik itxaron behar izan euskaraz jantzita ateratzeko: 1684an, Aranbilaga Ahetzeko apaizak argitaratu baitzuen bere Jesu Kristoren imitazionea. Aranbilagak hirugarren eta laugarren liburuak baizik ez zituen itzuli, hala ere, obra osoa euskaratzeko asmoa agertu zuen arren.
Liburuak, beraz, apur bat gehiago itxaron behar izan zuen osorik euskaraz agertzeko, baina ez hainbeste urte, 1720an Mixel Xuriok bete baitzuen egiteko hori. Geroztik, izan dira beste bertsio batzuk: Martin Maister (Jesü-Kristen imitazionia, 1757), Frai Jose Kruz Etxeberria (Jesusen Imitacioco edo Berari jarraitcen eracusten duen liburuba, 1829), Duvoisin kapitaina (Jesu-Kristoren imitazionea, 1896), Leon Leon (Jesu-Kristoren imitazionea, 1929). Kontu egin Bibliaren ondoren Tomas Kempiskoaren (1380-1471) liburu honek beste ezein liburu katolikok baino zabalkunde handiagoa izan duela.
XX. mendearen hasieran, Donibane Lohizuneko Poxelu liburuzain ezagunak oraindik ez zuen Pouvreauren lanaren berri, nonbait, 1896n honela mintzo baitzen Euskal-Erria aldizkarian:
1720ean Murde Chourio, Donibane-Loitzuneko erretorak, leenbiziko aldikotz eskuarat itzuli izan zuen Jesu-Kristoren Imitazionea.
Kontuak kontu, Aranbilagak ere ez zuen Pouvreauren lanaren berri izan, Gaspard de Prielle Baionako apezpikuari egindako eskaintzan adierazi bezala. Laster ikusiko dugunez, ez zuen kalterako izango Pouvreauren erreferentzia izatea.
Ene jauna,
Jesu Kristoren bizitzearen Imitazionea haiñ nezesarioa bada Gurutzearen eta Ebanjelioaren Ume egiaskoentzat, non hetarik eziñ dispensa baititeke giristiñotasunaren izenari ukho egin gabe; hetako erregela ederrak ematen dituen liburu hau esta egundaiño izatu gure Eskaran orai arteraiño; denbora luzez nigar egiteko arrazoiñ handia izan dut Iaundoni Iauni Ebanjelistarekiñ ikhusteaz nihor eziñ ausarta zeitekela liburu hunen idekitzerat; beldurtasuna banuen entreprenitzeaz Eskuarat ematea ene aitziñeko eta ene denborako zuhurrek herabe zutenaz; baiñan nola espaita zilegi egiñ bidesko gauzetan bere indarrak konsultatzea, zure Ziburuko Elizan dudan Sakramenduen administratzeko arthak inspiratu darot haren pobluari zor nioela liburu bat haren hiskuntzarat ematea…
Azkenik, jostagarri gisa, liburuko pasarte bat aldatu dizuet hona (3. lib., 5.2 kap.), bi itzultzaileen lanak alderatzeko. Amodioan flako izatearen kalteez dihardu pasarteak (bixigarriren bat izan dezan zuentzat):
|
|
Itxura baten, Pouvreauren testua airosagoa da, seguruena Aranbilagarena lotuago dagoelako jatorrizkoari, eta hitz-aukeran herrizaleago.
Ez dezagun ahatz hau blog bat dela, eta utz dezagun bere honetan gaurko jarduna; ez, ordea, esan gabe itzultzailea muinean imitatzaile bat baizik ez dela.
Asko gustatu zait artikulua, Iñigo! Xehetasun txiki bat, besterik ez: Pouvreau baino lehenago, “euskaraz helduaroan ikasitako” beste idazle bat dugu, Esteban Materre alegia. Honela hasten da kristau-ikasbidearen itzulpenean euskaldunei egindako eskaintza: “Miretsiko duzue agian nik (Euskal Herriko ez naizelarik) euskaraz eskiribatzeko ausartziaren hartzea”.
Bai, Ricardo. Materre! Axularren adiskide eta harekin, beharbada, euskaraz ikasia.