Balizko ausazko premiazkoak

Juan Garzia Garmendia

Premiazkoena, gauza bat garbi uztea: ez naiz ari hiztegien beharra auzitan jartzen, ez eta, are gutxiago, hiztegigileen lana gaitzesten. Halakoen arduraduna banintz (ez naiz, beraz), aitormen eta soldata hobea lukete horretan dihardutenek. Ausaz, hau ez idaztea nuke hobe. Ziur, ez dut lortuko nahi nukeena, baina ez ahal zait gertatuko, esate baterako, behiala erronka hitzari buruz esandakoekin baino okerragorik. Nork daki, hala ere.

Nirekin lan egindako itzultzaile bikainenetariko baten kontu batek piztu dizkit argi gorri ozenak, aurretik ere banuen kezka sorraren gainean: ingelesezko itzulgaiko potential, possible eta likely izenondoak, denak ere, balizko euskaratu ditu… orrialde berean, eta izen beraren izenlagun!

Badirudi arrunt izenondoaren eta beste batzuen bidean doala balizko izenlaguna ere: zernahi esatera behartu nahi dugu hitz gaixoa, ad hoc. Garai batean, balizko errotak garbi zegoen ez zuela irinik emateko ahalik. Orain, auskalo.

Begiratu dut hiztegi elebidunean, ez errezelorik gabe noski, eta hara: supuesto, -a; hipotético, -a; posible omen da balizko. Sinonimo ote dira hirurok?! Eta, hala izatera, nondik irabazi dugu konfiantza, garai batetik hona, posible eta are ustezko izan daitezen orain balizko irinak? (Eta, ondo pentsatuta, zergatik izan behar du sarrera hiztegian balizkok, balitz zer den badakigu eta? Erdarazko izenondoaren ordaina delako tratatu behar ote dugu izenlagun hori izenondotzat?).

Neu nago oker, noski, zeren, nik ulertzen dudan (edo, barka, nuen) moduan, euskaraz behintzat, jai baitute askoren errebindikazioek, hiztegi bereko adibideari jaramon egitera behintzat: Estatu ez diren nazioen balizko eskubideak (Los supuestos derechos de las naciones que no son estado).

Nago, gainera, balizko hitzaren berezko xarmak baduela zerikusirik endredoan. Jakina, ustezko arruntegia da; hipotetiko, kultuegia; posible eta probable, erdalantzekoegiak… Alegiazko eta irudizko ere politak dira, baina, horiek erabilita, nabarmenegi geratzen da ez dugula irinik zertuko errota horretatik: alegiazko eskubideak, irudizko eskubideak… Balizko, berriz, libre zegoen, ezta?, eta zer polita!

Kontuak kontu, alegiazko errotarririk handiena irentsita ere hiztegitik, inork ezingo dio kendu balizkori balitzen ume izatetik datorkion esanahia. Baleukako markesak ez dauka, eta balizko errota ez dabil… ezta balitz hitza ehotzeko ere. Beraz, hutsuneren bat sumatzen bada hiztegi elebidunean, asma bedi nahi dena, baina utzi bakean hitz normalei beren esanahiekin.

Euskaraz halako bortxaz izenondotu (nahi) den beste pare bat baino ez aipatzeagatik:

• Ausazko ezin liteke uler ausazen umetzat baino (ausazko inolaz ere aleatorio izatera, ausaz hitz arruntak, ai ene, aleatorioki esan nahi luke).

• Premiazko ez da urgente (apremiante ote dabil garun diglosikootan durundiz?), noski presak eta beharrizanak nahasteko dugun joera gorabehera eta premiak premia (asmatzen hasita, ausartu, ausartu: lehenbailehengo posta).

Desenkusa ditzadan hiztegi(gile)ak: ez da erraza erdarazko izenondo bakoitzari euskarazko itzul-ordain finkoa esleitzea. Nik, behintzat, ez nuke asmatuko… baldin eta hartara jarriko banintz. Nik, ordea, testuak itzultzen ditut, eta ez hitz solteak. Eta, are gutxiago, adberbioen esanahia biltzen duten erdarazko izenondoei ordain automatikoa emanez.

(Badakit, badakit: hiztegia nola erabiltzen den da kontua. Hala ere, erabiltzaileak gaizki badarabil eta gero hiztegigileak okerra ere erabilera zuzentzat jasotzen badu, banatuta geratuz doaz erantzukizunak, ezta?).

Adibidez, “sus posibles consecuencias” euskaratzean, bere balizko ondorioak ematen duena hiztegia itxuragabe testuitxuratzen baino ez da ari (eta, berdin-berdin, sus propias conclusiones irreales ere ulertaraz dezake!); eta, demagun, horrek ondotik ekar ditzakeenak darabilenak, berriz, ez du justifikatu behar erdaraz hori esateko erabilitako hitzetatik bat bera ere ez agertzea horrela euskarazko testuan.

San Jeronimo, beti san Jeronimo: “Ez hitzez hitz, baizik eta zentzuz zentzu”.