Kategoria: Maite Imaz

Posted on

Printzipioak

Maite Imaz Leunda

Orain dela urtebete pasatxo iritsi zen nire eskuetara Juan Irazusta. Pertsona, garaia eta idazlana liburu interesgarria. Juan Irazusta Alkizalete (1688-1772) alkizarra erretore izan zen Hernialden (1716-1752) eta Alkizan (1752-1772), eta baita idazle ere: Gaspar de Astete jesuitaren Catecismo de la doctrina cristiana itzuli zuen gaztelaniatik euskarara.

Hernialde ondokoa eta hernialdetar baten alaba izan arren, eta Hernialdeko Santa Kruz Apaizaren plazan dagoen ostatura igande eguerdiko tragoa hartzera makina bat aldiz joandakoa izan arren, ez nuen nik XVIII. mendeko erretore horren berririk.

Jakin-minez hasi nintzen liburua irakurtzen. Juan Irazusta hil zela 250 urte bete zirenean, 2022an, Alkizako Udalak bertako idazlea omentzeko egin nahi izan zuen eta Olatz Leturiaga Angoitia Hizkuntzalaritzako eta Euskal Ikasketetako ikerlariak idatzi zuen. Gaspar Astetek 1599an Madrilen idatzitako dotrina itzuli zuen euskarara Juan Irazustak, Hernialden erretore zegoela: Doctrina Christiana eguinzuana erdaraz Aita Gaspar Astete, Jesuitac. Ipinidu Eusqueraz don Juan de Irazusta Erretore Hernialdecoac.

Ondorengo urteetan Irazustak erabilitako euskararen kalitatea eta garbitasuna zalantzan jarri izan zuten. 1855ean salaketa bat bideratu zen Errezilgo, Albizturko eta Bidania-Goiazko artzapez-barrutitik dotrina “euskara txar eta lotsagarrian” idatzita zegoela-eta. Hala ere, liburuak 50 edizio inguru izan zituen, 1939an Lazkaoko beneditarrek atzena egin arte; eta Gipuzkoako neska-mutikoen dotrina nagusia izan zen XX. mendearen erdira arte. Irazustaren garaikide izan zen Manuel Larramendi maisuak ere ontzat jo zuen lana; akats bakarra omen zuen erdarazko hitz gehiegi erabiltzen zituela.

Dotrinari buruzko iruzkinak irakurtzen ari nintzela erabat ezaguna egin zitzaidan pasarte bat ikusi nuen.

Nor da jaungoycoa?
Da gauza bat esan eta pensatu alditequean excelenteena ta admirableena; Jaun bat infinitamente poderosoa, sabioa, justoa, principioa eta fiña gauza guztiena.

Gure ama zenak askotan aipatzen zuen pasarte hori, horixe baitzen adibide gisa erabiltzen zuen esaldia, txikitan makina bat gauza tutik ere ulertu gabe buruz ikasi zituela adierazteko. Nik ez dut inoiz pasartea buruz ikasi, baina ikusi orduko gogoratu nintzen amarekin, eta irudikatu ere egin nuen umetan, 1940 inguruan, bere jaioterrian, Beizaman, dotrina ikasten. Urteak pasa eta seme-alabak helduarora iritsita zituenean ere ez zuen lotzen amak principio hasierarekin edo iturburuarekin; are gutxiago fiña amaierarekin. Izan ere, beste zerbait adierazteko erabiltzen dugu fina.

Espainiako Errege Akademiaren hiztegian begiratuz gero, principio hitzarentzat 9 adiera behintzat azaltzen dira. Horietatik bosgarrenarentzat badugu euskaraz printzipio hitza, Euskaltzaindiaren Hiztegiaren arabera.

principio (DRAE)
5. Cada una de la prímeras proposiciones o verdades fundamentales por donde se empiezan a estudiar las ciencias o las artes.
Sin.: fundamento, tesis, ley, norma, regla, postulado, razonamiento.
printzipio (EH)
1  iz. Oinarrizko edo funtsezko egia edo legea, frogatzen ez dena edo beste arau edo adigaien iturburu gertatzen dena. Ik. hastapen 2; oinarri 2. Arkimedesen printzipioa.
2  iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, printzipio-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ‘hasiera’ adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. hasiera 1; haste; hastapen 1].

Dotrinak adierazi nahi zuenerako, beraz, ez digu balio printzipio hitzak euskaraz.

Elhuyar hiztegian ageri dira adiera gehiago: iturburu, (edanarekiko zaletasuna bere arazo guztien iturburua izan da) jatorri, sorburu / oinarri (filosofiaren oinarriak).

Gehiago ere kontatzen zigun amak printzipioa zela eta; hitza ezaguna zuten, erabiltzen zuten, baina ez Arkimedesen printzipioaz jarduteko, ez beste inorenaz ere. Ematen zioten adiera Espainiako Errege Akademiaren hiztegiko principio sarreraren zazpigarrena da:

principio
7. Alimento que se servía entre la olla o el cocido y los postres.

Gutxitan egokitu zait euskaraz printzipio adiera horretan entzutea, baina are gutxiago gaztelaniaz. Plácido Múgicaren hiztegian gaztelaniazko principio sarreraren seigarren adieran ageri da kontzeptu horren euskal ordaina:

principio
6. plato de carne, vianda = jaki; pr. de pescado = arraiki; de carne = araki

Dotrina irakatsi nahian zebilen apaizak galdetu omen zion mutiko bati zer zen printzipioa; mutikoak emandako erantzunarekin, ordea, ez omen zen gustura gelditu:

– “Printzipiyua da babarrunen eta gainean jaten dena”.

Posted on

Ezagutzak terminologia behar du

Maite Imaz Leunda

Joan den azaroaren 3an Espainiako Terminologia Elkartearen (AETER) jardunaldia izan zen Euskaltzaindiak Donostian duen egoitzan. AETER hainbat pertsonak eta erakundek sortutako erakundea da, 1997an, Madrilen. Terminologiari eta espezialitate-hizkuntzei buruz ikertzeko eta espainierazko eta Espainiako gainerako hizkuntzetako terminologia-baliabideak prestatzeko eta kontsultatzeko interesa zuten erakunde horiek guztiek. UZEI terminologia eta lexikografia zentroa izan zen jardunaldiaren antolatzailea, AETER-eko kidea baita.

Entzun genituen hitzaldien artean interesgarria izan zen terminologia eleaniztunek etorkizunean izango duten garrantziaz jabetzeko erakutsi ziguten TERESIA metabilatzailea; espainieraz eta estatuko gainerako hizkuntza ofizialetan dauden terminologien topagune eta adimen artifizialerako teknologien ataria izateko asmoarekin eratutakoa, besteak beste, espainieraz eta estatuko bere testuinguruan erakusteko, baliozkotzeko eta hainbat ingurunetan eskuragarri jartzeko aukera emango du.

Katalanek aurkeztutako proiektu bat ere aipatu nahi nuke, euskararekin terminologian jardun izan dugunok Katalunian zer egiten duten oso kontuan izaten dugu eta. Prospektiba terminologikoa eta ezarpena: maileguak hedatzen aurrera egiteko estrategia izenarekin aurkeztu zuten Institut d’Estudis Catalans eta Bartzelonako Pompeu Fabra Unibertsitateko Iulaterm ikerketa-taldeak sustatutako proiektua.

Proiektuaren helburua oraindik katalanez erabiltzen ez ziren ingelesezko termino berrien hustuketa egitea zen, horretarako eremu anitzetako eta garai ezberdinetako erreferentziazko testuak erabilita; gero, baliokide egokiak bilatu behar zituzten katalanez, horrela, ingeleseko maileguen zabalkundeari aurrea hartzeko.

Lehenengo fasean (2018-2021) ingelesezko erreferentziazko eskuliburuak erabili zituzten: orain dela urte batzuetako eskuliburuak eta horien bertsio eguneratuak. Ondoren, bertsio zaharretako eta berrietako testu-corpusetatik abiatuta hustuketak egin zituzten, terminoen zerrendak lortu eta zerrenda horiek alderatu. Bigarren fasean (2022-2023) ingelesez dauden gai hauei buruzko aldizkari zientifikoetako artikulu osoen hustuketak egin zituzten: biokimika, mikrobiologia, ekonomia eta komunikazioa. Zerrenda guztiak alderatu ondoren neologia izateko hautagaiak eskuratu zituzten eta horiek bakoitzari zegokion gaiko adituekin egiaztatu eta berrikusi ondoren, katalanezko ordainak proposatu zituzten.

Metodologia egokia iruditu zaie terminologia neologikoa detektatzeko, datu-base terminologikoak elikatzeko (Cercaterm) eta ordainak garaiz proposatzeko, jakintza zabaltzen hasi berria denean, horrekin espero baitute katalanezko ordainak ezartzeko aukera gehiago izango dutela. Cercaterm kontsulta terminologiko eleaniztunak linean egiteko Termcatek eskaintzen duen tresna da; Termcateko Kontseilu Begiraleak normalizatutako terminoak kontsultatzeko aukera ematen du. Termcat, katalan hizkuntzako terminologia zentroa, 1985ean sortu zen Kataluniako Gobernuaren eta Institut d’Estudis Catalansen eskutik. Euskara ez da ageri Cercatermen baina, hala ere, euskal terminologoek asko jotzen dute bertara, kontzeptuen definizio eta informazio osagarri bila.

Terminorik gabe ez dago ezagutzarik.

Posted on

Garai bakoitzak bere arriskuak itzulpenetan akatsak egiteko

Maite Imaz Leunda

Administrazioan lanean hasi nintzenean bihurtu zen ordenagailua eguneroko lan-tresna niretzat, orain dela 31 urte, ordura arte izan nituen langaiak lapitza, borragoma, paperezko hiztegiak eta idazmakina izan baitziren. Orain esku artean daukadan ordenagailu eramangarriarena baino antza handiagoa zeukan orduko ordenagailuak etxean geneukan Olivetti zaharrarena, baina lana asko errazten zidan, euskaratutako testu guztiak txukun antolatuta jasotzeko aukera ematen baitzidan. Jatorrizko testu guztiak paperean eskuratzen genituenez, kontu handia jarri behar zen itzulgaiak zenbaki eta izen propioz beteta zeudenean. Kopiatzea itzultzea baino errazagoa zen orduan ere, baina dena tekleatuz egin behar zenez, arreta handia jarri behar zen akatsik ez egiteko. Taulak berregitea ere ez zen lan makala izaten.

Dagoeneko itzulita zegoen testu bati aldaketatxo batzuk egin omen zizkiotela eta berriro itzultzaileongana heltzen zenean, jatorrizko testuaren bertsio zaharra eta bertsio berria  bata bestearen ondoan jarri eta alderatzea beste aukerarik ez zegoen, zer aldatu zuten markatuta ez baldin bazegoen; eta markatuta zegoenean ere bai, badaezpada, markatu gabeko aldaketak egon zitezkeen eta. Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarira (EHAA) erreferentzia bila jotzeko, jakin beharra zegoen zein egunetan argitaratutako aldizkaria behar genuen, bestela alferrikakoa izango zen ezeren bila hastea eta.

Itzulpen guztiak hutsetik hasten ziren, bidaltzaileak erreferentzia gisa balio zezakeen antzeko testurik bidaltzen ez bazuen behintzat. Errepikatzen diren deialdi edo aginduren bat jaso eta neuk antzeko zerbait itzulia nuen susmoa nuenean, agian topatuko nuen ordenagailuan jasota neuzkan dokumentuen artean xede testua, kostata betiere, baina jatorrizko testurik ez. Eta beste itzultzaileren batek itzulitakoa izanez gero, ia ezinezkoa zen ezer topatzea. Eraginkorrena hutsetik hastea zen.

Laster etorri ziren testu zati luzeak erraz kopiatzeko aukera, gaizki kopiatutakoak ezabatzeko aukera eta nahi gabe ezabatutakoan atzera egiteko aukera. Posta elektronikoa ere iritsi zen eta horri esker hasi ginen, pixkanaka-pixkanaka gero eta gehiago, itzulgaiak formatu elektronikoan jasotzen. Jatorrizkoa formatu elektronikoan izatea aldaketa handia izan zen, itzuli beharreko dokumentuaren kopia bat egin, horren gainean itzuli, eta zenbakiak eta izen propioak tekleatu beharrik gabe itzulpena formatu berberean ematea ahalbidetzen zen eta.

Nire iritzian, aldaketarik garrantzitsuena 1996an iritsi zen, itzulpen-memoriak probatzen hasi ginenean; itzulpen-memoriekin bukatu ziren dagoeneko itzulitako testuen bertsio berriagoak aldaketatxo batzuekin iristen zirenean jatorrizko bi bertsioak kotejatzeak zekarren nekea. Itzulpen-memoriek berehala egiten zuten lan hori. Lehendik antzeko zerbait itzuli ote genuen susmoa benetakoa ote zen berehala egiaztatzen ziguten itzulpen-memoriek.

Ondoren, lanerako Internet erabiltzeko baimena iritsi zitzaigun, hasieran eragiten zituen susmoak gainditu ondoren, garai hartan lanerako lagungarri baino gehiago bestelako entretenimenduetan denbora galtzeko mehatxu gisa ikusten baitzuten askok. Bistakoa da informazioa eskuratzeko aukera biderkatu eta bizkortu egin zigula Internetek.

Orain oso gutxitan hasi behar izaten dugu hutsetik itzultzen. Itzulgai hutsa jasota ere, itzulpen-memoriek, datu-base dokumentalek edo Internetek zerbait ematen digu gehienetan. Baina orain itzultzeko lehen baino lan gutxiago iristen zaigu eta berrikusteko gehiago, eta berrikusi beharrekoa non eta nola itzuli ote den asmatzen izan ditugu lanak. Euskara ondo menderatzen duen norbaitek batek aurretik itzulitakoa aprobetxatu eta testu berria berak itzuli ote du? Itzultzaile automatiko neuronalak agian? Eta neuronala izan bada, posteditatu dute?

Orain itzultzaile automatiko neuronala bihurtu zaigu kezka iturri. Esango nuke arazo batzuk konpontzen dizkigula eta beste batzuk sortu.

Urtero egiten den deialdiren bat, lehenago urtea joan eta etorri osorik itzultzeko bidaltzen zigutena, orain itzulita berrikusteko bidaltzen badigute, gerta daiteke itzultzaile automatiko neuronalarekin egindako itzulpena izatea. Hori izango litzateke lehenengo okerra: itzultzaile automatiko neuronala erabili behar ez denean erabiltzea, lehendik giza itzultzaile batek itzulitakoa ez delako aintzat hartu eta itzultzaile automatiko neuronalarekin ordeztu delako.

Gerta daiteke, halaber, zuzenketarik edo postediziorik gabeko itzulpena izatea. Hori izango litzateke bigarren okerra. Itzultzaile neuronala erabiltzen bada, posteditatu egin behar da eta postedizioa itzultzaile automatiko neuronala erabili duenak egin behar du. Ez du balio postedizioa egiteko lana itzultzaile bati pasatzea. Horrek ez dio itzultzaileari lana aurreratzen, lanerako alferrikako trabak sortu baizik.

Itzultzaile automatiko neuronalaren akatsak oso erraz antzematen dira batzuetan; hanka sartzen duenean ez du disimulatzeko ahaleginik egiten.

Un documento preciso y exacto         Dokumentu zehatz eta zehatz bat

Eta gerta daiteke lehendik itzulita zegoena berreskuratzeko lana hartzea bezeroak, testu zati berriak itzultzeko bakarrik erabili izatea itzultzaile automatiko neuronala, eta batere postediziorik egin gabe testu osoa berrikusteko itzultzaileari bidaltzea. Horrelakoetan ez da lehenengo okerra gauzatzen, baina bai bigarren okerra eta areagotuta gainera. Ondo itzulitako testu luze batean neuronalak egindako tartekiak sartzen badira eta neuronalak akats nabarmenak egin baditu, itzultzaileari gehiago kostatuko zaio akats horiek topatzea. Zuzenketa sakona egiteko denborarik ez badu, akats horiek oharkabean joan daitezke. Bezeroari behin eta berriro esan behar zaio itzultzaile neuronal automatikoak itzulitakoa ezin zaiola itzultzaileari pasa posteditatzeko edo zuzentzeko, itzultzaileari lana gehitzen zaiolako horrela. Duela hiru hamarkada zenbakiak tekleatzen eta alderatzen pasatzen genuen denbora postedizioari eta zuzenketari eskaini beharko diogu orain.

Posted on

Administrazio-testuen zuzenketaz

Maite Imaz Leunda

Edozein itzulpen-lan bukatzean oso komenigarria izaten da zuzentzaile bati pasatzea, lau begik bik baino gehiago ikusten dute beti eta. Administrazio-testuen zuzenketa-lanetan ibiltzen garenok komeriak izaten ditugu, askotan, zeri eman garrantzia eta zer zuzendu erabakitzerakoan. Zenbateraino zuzendu behar dugun erabakitzeko orduan testuaren garrantzia eta, batez ere, daukagun epea hartzen ditugu kontuan.

Lehenengo lana ortografia zuzentzailea eta lexiko- eta terminologia-egiaztatzailea pasatzea izaten da. Ondoren, goitik behera irakurtzeko denborarik ez badaukagu ere, testua osorik dagoela begiratu behar da, jatorrizko testua eta itzulitakoa elkarren ondoan jarrita, eta gauza nabarmenetan jarri arreta: zenbakiak, datak…

Batzuetan testu lagin bat irakurtzea nahikoa izango da testua fidagarria eta dagoen dagoenean argitaratzeko modukoa dela ikusteko. Beste batzuetan irakurketa sakonagoa merezi duela konturatuko gara eta, gutxienez, euskaraz ondo dagoela egiaztatu beharko dugu: gramatikari dagokionez zuzen idatzita dagoela, idazketa-akatsik ez dagoela, erregistroa, estiloa eta terminologia egokiak direla, eta zerbitzuan ezarrita dauzkagun irizpideak betetzen dituela.

Estiloaren gaia kontu handiz ibiltzekoa da. Nire ustez zuzenketak egiterakoan aldatzen den guztiak justifikatuta egon behar du. Eta garbi izan behar da ezezagun egiten zaigun guztia edo guk erabiliko ez genukeena ez dela beti eta nahitaez zuzendu beharrekoa. Izan ere, nahiko denbora ez diogulako eman ikusi ez ditugun akatsak betirako argitaratuta ikustea baino hanka-sartze larriagoa da ausartegi jokatzeagatik zuzenketan laprast egin eta testua zuzendu beharrean okertzea.

Baina, jakina, ondo irakurtzen den testu ulergarria izateak, euskaraz zuzen, egoki eta txukun egoteak, ez digu ziurtatzen itzulpena bera ondo dagoela, jatorrizko testuak eta xede-testuek gauza berbera esaten dutela, xede-testuan jatorrizkoan dagoen guztia azaltzen dela eta xede-testuak ez dioela jatorrizkoak ez dioen ezer. Hori guztia ziurtatzeko jatorrizko testua eta itzulitakoa alderatu beste irtenbiderik ez dugu.

Administrazioko testuak ez dira beregainak izaten; beti izaten dira beste arau batzuei egindako aipamenak. Dekretu batean lege izenak azaltzen zaizkigu, ebazpen, akordio edo agindu batek dekretu edo lege bat izaten du oinarrian, eta ediktu nahiz iragarkietan ere aurretik itzulita dauden lege edo arauak aipatzen dira. Aipuak etengabeak izan daitezke eta neurri handiagoan edo txikiagoan ager daitezke dokumentu osoan zehar. Batzuetan oinarrian dauden arauen artikulu osoak dira hitzez hitz azaltzen direnak.

Nik asko erreparatzen diot administrazio-testuetan koherentziari; Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian (EHAA) argitaratzekoak diren testuetan bereziki. Dagoeneko itzulita dauden arauak aipatzen direnean ondo kopiatuta dauden ziurtatzeko, zein aldizkaritan argitaratu ziren topatu eta iturrira jo beste aukerarik ez dago. Eta aipamena iturrian argitaratu zen bezalaxe ez badago, zuzendu egin behar da, ez kopiatzeko arrazoi sendoren bat dagoenean izan ezik. Jatorrizko itzulpenean akatsen bat egotea edo itzulpena zaharkituta egotea izan daitezke aldatzeko edo zuzentzeko arrazoi sendoak, baina lehendik emanda dagoena ondo baldin badago dagoen bezala utzi behar da.

“cuando hay que citar un pasaje publicado en el Diario Oficial, la traducción automática tiene exactamente el mismo valor que la traducción humana, a saber, ninguno. Todo traductor de esta casa sabe que, en un caso así, su primer deber es NO traducir, sino ir a buscar el acto citado y copiarlo letra por letra”

 Traducir con/como máquinas. PAULA ÁLVAREZ. Comisión Europea (Punto y coma, 170.zk. 2021)

Lehendik itzulita dagoena berrerabili beharrean itzultzaile automatiko neuronalera jotzeak ekar dezakeen arriskuaz ohartuta, Europako Batzordearen webgunean argi eta garbi adierazten dute eTranslation ez dela erabili behar Europar Batasuneko legedia itzultzeko, horrelakoetan benetako bertsioetara jo behar dela eta benetako bertsioak eskuragarri daudela haien webgunean.

Egokitu izan zaizkit iruzkinez betetako itzulpenak, iturrietako loturak ipinita eta iturriak aldatu badira zergatik aldatu diren azalduta dituztenak. Eskertzekoa da zuzentzaileari lanak horrela erraztea. Aldiz, iruzkinik ez eta iturrian dagoen itzulpena ez dela kontuan hartu ikusten dudanetan, pentsatzen dut itzultzaileak besterik gabe onartu duela memoriak eman diona, iturrian benetan dagoena horixe ote den ziurtatu gabe. Baina memoriak emandakoa iturrian dagoena izanda ere gerta daiteke itzultzaileak aldatu izana. Nire ustez hori ez da egin behar, lehen esan bezala, aldatzeko arrazoi sendorik ez baldin badago behintzat. Ondo dagoena aldatzen ibiltzeak ez du itzulpena hobetzen, anabasa sortzen baizik.

Terminologia-lanetan ibili nintzen garaian Dudanet bidez jasotzen genituen kontsulta batzuen oinarrian koherentzia-faltak zeuden; Eusko Jaurlaritzako teknikariak izaten ziren, Eusko Jaurlaritzako itzulpenen datu-base elebidunera sartzeko aukera daukatenez, bertara jo terminoak eta hitzak kontsultatzera eta maizegi ikusten zutenak termino baterako ordain bat baino gehiago azaltzen zirela. Orduan Dudanetera jotzen zuten egokia zein zen edo guk zein erabiltzen genuen galdetzeko. Ez dakit gaur egun joera berberarekin jarraitzen duten ala Itzultzaile automatiko neuronalera jotzen duten zalantzak argitzeko.

Hona azken aldian sarri samar zuzentzen dudan dekretu baten aipamena:

DECRETO 18/2020, de 6 de septiembre, del Lehendakari, de creación, supresión y modificación de los Departamentos de la Administración de la Comunidad Autónoma del País Vasco y de determinación de funciones y áreas de actuación de los mismos

18/2020 DEKRETUA, irailaren 6koa, lehendakariarena, Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazioko sailak sortu, ezabatu eta aldatzen dituena eta horien sail bakoitzaren egitekoak eta jardun-arloak finkatzen dituena.

(EHAA: 2020-09-07)

Txikikeria izan daiteke, baina niri iturriak errespetatzea garrantzitsua iruditzen zaidanez, zuzendu egiten dut beti. Aurretik izan zen dekretuan, aurreko legegintzaldian, horien agertzen da:

DECRETO 24/2016, de 26 de noviembre, del Lehendakari, de creación, supresión y modificación de los Departamentos de la Administración de la Comunidad Autónoma del País Vasco y de determinación de funciones y áreas de actuación de los mismos.

24/2016 DEKRETUA, azaroaren 26koa, Lehendakariarena, Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazioko sailak sortu, ezabatu eta aldatzen dituena eta horien egitekoak eta jardun-arloak finkatzen dituena.

(EHAA: 2016-11-26)

Badirudi 2020ko dekretua argitaratu behar zutenean itzultzaileak egokiago iritzi ziola horien zegoen tokian sail bakoitzaren ipintzeari. Ez dakit, ordea, gure itzulpen-memorietan 2016ko ordaina bakarrik dagoen jasota eta, zenbakiak modu automatikoan aldatzen dituenez, horixe den proposatzen duten forma bakarra. Itzultzaile neuronalak ere dekretu zaharreneko forma proposatzen du dekretu baterako zein besterako.

24/2016 DEKRETUA, azaroaren 26koa, Lehendakariarena, Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazioko sailak sortu, ezabatu eta aldatzen dituena eta horien egitekoak eta jardun-arloak finkatzen dituena.

18/2020 DEKRETUA, irailaren 6koa, Lehendakariarena, Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazioko sailak sortu, ezabatu eta aldatzen dituena eta horien egitekoak eta jardun-arloak finkatzen dituena

Itzultzaile juridiko-administratiboa (euskalsarea.eus)
Posted on

Politika transbertsala

Maite Imaz Leunda

Orain dela gutxi egin diguten kontsulta baterako proposatu dugun erantzuna da politika transbertsala.

Administrazio-unitate batek berari dagokion jarduera-eremu jakinetik haratago jardunez, beste hainbat eremurengan eragina duten politikak garatzerakoan esaten da politika transbertsala egiten ari dela. Ez da zeharkako (zuzena edo aurrez aurrekoa ez den norabidean, edo zeharbidez egiten den) politika, arloartekoa baizik, Xabier Aristegietak foro honetan bertan adierazi zuenez.

Generoaren gaia dela eta, transversalidad de genero edo transversalització de gènere, katalanez, Cercaterm Kataluniako banku terminologikoaren sarrera honetan ikus daitekeenez, erabiltzen dira ingelesaren gender mainstreaming terminoaren ordain gisa. Gizonen eta emakumeen berdintasuna arlo guztiei dagokien zerbait denez, berdintasunaren aldeko politika arlo guztietan aplikatu beharreko zerbait dela adierazten da transbertsalitatea erabitzen denean.

transversalitat

Hauteskunde-kanpainan zehar partidu batzuk transbertsalak direla edo politika transbertsalak defenditzen dituztela ere entzungo dugu, ezkerraren eta eskuinaren bereizketa tradizionala alde batera utzi, eta bateko zein besteko joerak biltzen dituztela adierazi nahian edo.

Cabe resaltar que la noción de transversal también se emplea en el ámbito de la política. El transversalismo constituye una corriente que propone trascender la división entre derecha e izquierda, apostando por una nueva ideología que busca no vincularse con las ideas políticas preconcebidas.

Un movimiento político transversal, por lo tanto, incorpora tendencias de derecha y de izquierda en su propia plataforma ya que dice defender aquello que es más beneficioso para la sociedad en su totalidad, sin importar el origen ideológico de las propuestas.

http://definicion.de/transversal/#ixzz4B4RLgY2z

Gure ustez alderdi politiko horiek ez dira zeharkakoak, ez arloartekoak ere, transbertsalak baizik.

Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak ez du transbertsal jasotzen; Elhuyar hiztegiak bai, ekonomia-  eta politika-arloan, zeharkakoren sinonimo gisa, baina, zeharkako anbiguoa gertatzen da, polisemikoa da eta adiera posible bat baino dituenean, ulertzeko arazoak eragin ditzake. Zeharkako politika erabiltzen badugu, zer ari gara esaten?

zeharkako

Posted on

KO aurrizki berria

Maite Imaz Leunda

Orain dela urte batzuk copago neologismoa sortu zen, gizarte-zerbitzu baten ordainketa partekatua, bezeroaren eta administrazioaren artean egin beharreko ordainketa, adierazteko. 2007ko urrian galdetu ziguten, DUDANET kontsulta-zerbitzuaren bitartez, copago (copayment ingelesez) euskaraz nola eman. Gaztelaniaz pago compartido ere asko erabiltzen zen orduan, eta segur aski horren eraginez, euskaraz ordainketa partekatua ikusten eta entzuten genuen, kopago maileguarekin batera. Horixe izan zen gure proposamena: ordainketa partekatua. Ez ginen ausartu euskaraz ko aurrizkia erabiltzera. Bazen berrordainketa proposatzen zuenik ere, baina hori esanahian jauzi handi samarra egitea zela iruditu zitzaigun, eta beste neologismo baterako, repagar terminoaren ordain gisa, egokiagoa zela iritzi genion. Fundéuk ondo sortutako neologismotzat jo zituen copago eta repago 2012ko maiatzaren 9an; baita copagar aditza ere.

Gure proposamenak, ordea, ez zuen arrakastarik izan, gaur egun komunikabideetan nagusitzen den forma, eta Euskaltermen jasota dagoena, koordainketa da eta.

copago

Geroztik ere izan ditugu co– aurrizkiarekin lotutako kontsulta gehiago:

2012an codesarrollo nola eman galdetu ziguten; Sami Naïr politologo eta filosofo  frantziarrak 1997an sortutako kontzeptua da (codéveloppement frantsesez eta codevelopment ingelesez): migratzaileak beren jatorriko herrialdeen garapenerako proiektuetan inplikatzen direnean sortzen den lankidetza-mota adierazten du. Horretarako, elkargarapena proposatu genuen. Google-en galdetuta, agerraldi batzuk baditu, baina kogarapen ere ikusten da.

2014an cofinanciar eta cofinanciación (cofinancing edo part-financing ingelesez) nola eman galdetu ziguten eta finantzaketa partekatua proposatu genuen, baina kofinantzatu asko erabiltzen da.

2015ean co-construcción emateko ko-eraikitze emateari ondo irizten ote genion galdetu ziguten, baina guk, co-construcción, construcción colectiva-ren aldaera bat zela ikusita, eraikuntza kolektibo proposatu genuen. Hezkuntzaren lotutako kontzeptua da: helburu kognitiboak partekatzea esan nahi du; informazioa metatzea baino gehiago, informazioa parte hartzaile guztien artean lantzea, birformulatzea eta eraikitzea.

Inguruko hizkuntzetako ko aurrizkia mailegatu eta sarbidea eman behar ote diogu euskaraz? Laburragoa eta normalean hitz bakarreko ordain sortzaile izatearen abantaila badu behintzat. Garai batean oso modu hala-moduzkoan sortutako hezkidetzaren lekua ere hartu du, koedukazio terminoak, baterako hezkuntzarekin batera.

coeducación

Posted on

Helbidea eta egoitza

Maite Imaz Leunda

Gaztelaniazko domicilio euskaraz esateko, askotan, helbide erabiltzen da; zenbait kasutan onargarrria den arren, beti ez dira kideak izaten. Euskaltzaindiaren hiztegiaren arabera, helbidea norbaiten bizilekuaren adierazpena da. Lege-testuetara joz gero, ordea, badirudi gaztelaniazko domicilio terminoak leku fisiko bati egiten diola erreferentzia.

domicilio-DRAEDRAE

Para el ejercicio de los derechos y el cumplimiento de las obligaciones civiles, el domicilio de las personas naturales es el lugar de su residencia habitual, y en su caso, el que determine la Ley de Enjuiciamiento Civil.

Eskubideak egikaritu eta betebehar zibilak betetzeko, pertsona fisikoen egoitza da euren ohiko bizilekuari dagokion tokia, eta, hala denean, Prozedura Zibilari buruzko Legeak zehazturikoa.

Kode Zibilaren 40. artikulua

Cuando ni la ley que las haya creado o reconocido, ni los estatutos o las reglas de fundación fijaren el domicilio de las personas jurídicas, se entenderá que lo tienen en el lugar en que se halle establecida su representación legal, o donde ejerzan las principales funciones de su instituto.

Pertsona juridikoa sortu edo aitortu duen legeak, estatutuek edo eraketa-erregelek ez dutenean finkatu pertsona juridiko horren egoitza, ulertuko da pertsona juridikoak egoitza duela bere legezko ordezkaritza non izan eta bertan, edo bere eraketari dagozkion eginkizun garrantzitsuenak non bete eta toki horretan.

Kode Zibilaren 41. artikulua

1. Será castigado con las penas de prisión de seis meses a un año y multa de seis a diez meses el que entrare contra la voluntad de su titular en el domicilio de una persona jurídica pública o privada, despacho profesional u oficina, o en establecimiento mercantil o local abierto al público fuera de las horas de apertura.

1. Sei hilabetetik urtebeterako espetxealdi-zigorra ezarriko zaio, bai eta sei hilabetetik hamar arteko isuna ere, pertsona juridiko publiko zein pribatuaren egoitzan, lanbide-idazgelan nahiz bulegoan edota jendaurrean zabalik dagoen merkataritzako establezimenduan zein lokalean, zabalik dagoen orduetatik kanpo, titularraren borondatearen aurka sartzen denari.

Zigor Kodearen 203. artikulua

domicilio fiscal

domicilio social

Beraz, zenbaitetan helbide hitza erabilita aparteko arazorik sortzen ez bada ere, badirudi gaztelaniazko domicilio terminoaren ordain egoitza egokiagoa suertazten dela lege-testuen kasuan, eta horixe dela finkatu samar dagoen terminoa. Hala ere, etxebizitza eta bizileku ere ikusten dira.

Cuando la notificación se practique en el domicilio del interesado, de no hallarse presente éste en el momento de entregarse la notificación podrá hacerse cargo de la misma cualquier persona que se encuentre en el domicilio y haga constar su identidad.

Jakinarazpena interesdunaren bizilekuan egin eta interesduna ez badago, bizilekuan dagoen edozeinek har dezake, nor den jasota uzten badu.

Administrazio eta Prozedura Legearen 58. artikulua

Si fuese necesario entrar en el domicilio del afectado, las Administraciones Públicas deberán obtener el consentimiento del mismo o, en su defecto, la oportuna autorización judicial.

Interesdunaren etxebizitzan sartzeko, herri administrazioek interesdun horren onarpena lortu behar dute edo, horrelakorik ezean, epailearen baimena.

Administrazio eta Prozedura Legearen 95. artikulua
Posted on

Hiztegi terminologikoak

Maite Imaz Leunda

Hiztegi terminologikoak

Joan den otsailaren 11n Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak 6 hiztegi trerminologiko aurkeztu zituen, besteak beste, Gipuzkoako Zientzia eta Teknologia Parkean (Miramon-Donostia).

Hiztegiak UZEI Terminologia eta Lexikografia Zentroak eginak dira, entitate horrek Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzarekin (HPS) Euskalterm Terminologia Banku Publikoa eguneratzeko eta elikatzeko izenpetutako kontratuaren barruan. Kontratua HPSk eta IVAPek finantzatu dute, bi erakunde horiek sinatutako hitzarmenaren bidez. Hiztegien lehenengo lanketaren ondoren, hiztegi bakoitzari dagokion gaian adituak diren kideez osatutako batzorde teknikoek aztertu dituzte, eta azkenik, Euskararen Aholku Batzordearen Terminologia Batzordeak eman die onespena. Terminologia finkatu, hedatu eta erabiltzeari buruz eta terminologiaren arloko lehentasunak ezartzeari buruz aholku emateko xedearekin eratu zen Euskararen Aholku Batzordearen barruan Terminologiako Batzorde-atal Berezia.

Hiztegiotan jasotako sarrera guztiak, paperean argitaratu baino lehenagotik ere (Terminologia Batzordeak onartuz geroztik) ikusgai zeuden Euskaltermen.

eusinboloak adierazten du termino jakin bat Terminologia Batzordeak onartutakoa dela.

Orain, paperean argitaratuta, eta batez ere, PDF formatuan erabilgarri ipinita webgunean, aukera daukagu hiztegiak bere osotasunean begiratzeko eta hiztegiaren lanketari buruzko informazio osagarriaren berri izateko: eremu-zuhaitza, parte hartu duten adituak, corpusa osatzeko erabili diren erreferentzia bibliografikoak…

Apatu nahi nuke Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen defentsa hiztegian jasangarri terminoa erabili dela, Ingurumen hiztegi entziklopedikoan egin zen modura:

kontsumo

Izan ere, hurrengo belaunaldien beharrak asetzeko aukerak arriskuan jarri gabe, oraingo belaunaldien beharrak asetzen dituen garapen ekonomiko eta soziala adierazteko, ingelesezko sustainable development terminoaren ordain gisa, Euskaltzaindiak garapen iraunkor terminoa hobetsi izanak, arazoak sortu zizkion Ingurumen hiztegi entziklopedikoa lantzen ari zen lantaldeari, eta gaia aztertzeko normalizazio-txostena egin ondoren, garapen jasangarri terminoaren alde egin zuen Terminologia Batzordeak.

Terminologia Batzordeak terminologiarekin lotura zuzenik ez duen lan berezi bat ere onartu berri du: Hizketa-ereduak. Lan horrek hainbat egoeratan erabili ahal izateko elkarrizketa-ereduak eskaintzen ditu. Terminologia-lana ez izan arren, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzari garrantzitsua iruditu zitzaion, erabilera orokorreko eta hiztun guztientzat den horrelako lan baten kasuan, Terminologia Batzordearen kalitatearen bermearen marka jartzea. Horregatik eraman zuten Hizketa-ereduak Terminologia Batzordera, onespena eman ziezaion. Hau ere webgunean, PDF formatuan eskuratu daiteke baina, jakina, ez dago Euskaltermen kontsultagai.

Posted on

Erreia

Maite Imaz Leunda

erreiAdministrazioan zirkulazio-arloko terminologia-lanak egiten hasi zirenean (1998ko Zirkulazio Hiztegia), errei proposatu zuten galtzada bat zati dezaketen luzetarako zerrendetako bakoitza adierazteko. Motozikletez bestelako ibilgailuen ilara batek zirkulatzeko adinako zabalera du erreiak, eta luzetarako bide-marrek zedarri dezakete. Gaztelaniaz carril esaten zaio, frantsesez voie, eta ingelesez lane.

Baina, 2008an, Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan honako testu hau txertatzeko erabakiaren berri eman zuen:

errei iz.
1. Gurdiaren gurpilek mendi-bideetan egiten dituzten ildoak.
2. (Autobide eta errepideetakoak adierazteko) h. lerro: “A8 autobidean hirugarren lerroa ireki dute.

Terminologia Batzordea garai hartan Errotuluen Hiztegia prestatzen ari zenez, normalizazio-txostena lantzea eta Euskaltzaindiari bidaltzea erabaki zuen, gaztelaniazko carril terminoaren ordainerako errei/lerro terminoen artean sortu zen auziaren berri emateko.

Txosten horretan azaltzen zen, besteak beste, carril terminoaren euskarazko ordaina zehazteko orduan, termino multzo oso bat hartu beharra zegoela kontuan, eta ahal zela termino zehatza eta unibokoa beharko genukeela.

  • Plataforma: bide edo errepide baten atala, ibilgailuek ibiltzeko eraikia, galtzadaz eta bazterbidez osatutakoa (es: plataforma; fr: plate-forme; en; roadway , roadbed).
  • Galtzada: ibilgailuen zirkulazioari eskainitako errepide-atala, zenbait erreiz osatutakoa (es: calzada; fr: chaussée; en: carriageway).
  • Errei: galtzada bat zati dezaketen luzetarako zerrendetako bakoitza: motozikletez bestelako ibilgailuen ilara batek zirkulatzeko adinako zabalera du, eta luzetarako bide-marrek zedarri dezakete (es: carril; fr: voie; en; lane).
  • Bazterbide: galtzadaren alboetan dauden luzetarako lur-zerrendetako bakoitza, salbuespen-kasuetan izan ezik automobilek zirkulatzeko erabili ezin dutena. (es: arcén; fr: accotement; en: verge , shoulder).

Lerro hitzari zegokionez, irizpide lnguistikoitk begiratuta erabilera zabalekoa eta jatorritik polisemikoa izanik, irizpide terminologikoen arabera arazo bat eransten zuen; izan ere, dagoeneko erabilita zegoen arlo berean errepide gaineko bide-marra mota bat adierazteko: lerro eten, lerro etengabe, lerro zuri, lerro hori, lerro urdin (es: línea, fr: ligne, en: line).

errei1

Lerro hitza galtzada zati dezaketen zerrendetako bakoitza izendatzeko erabiliz gero, errepide gaineko bide-marra horiek adierazteko beste termino bat hartu beharko genuke. Txostenean egin zen proposamena zirkulazioaren eremuan finkatutako errei/carril erabiltzen jarraitzea izan zen, eta horrela onartu zen Errotuluen Hiztegirako:

errei2 

Gaur egun Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan jasota dago hiztegi terminologikoetan ematen zaion adiera.

errei 1 iz. ‘gurdiaren gurpilek mendibideetan uzten dituzten ildoak’ 2 iz. ‘(autobideetan eta) lerroa’: autobidean hirugarren erreia ireki dute.

Hiztegi batu oinarridunean begiratuz gero irakur daiteke Euskaltzaindiaren iritziz, lerro dela arrunki erabiltzekoa baina litekeena dela, zirkulazioko kodean-eta, bestelako bereizketak egin beharra izatea, eta hor beharrezkoa izatea errei forma ere.

Une honetan lanketa-prozesuan dagoen Zirkulazio Hiztegian ere errei/carril eta lerro/línea erabiltzeko hautua egin da.

Posted on

Txistorraren usainean

Maite Imaz Leunda

Neguaren atarian, txistorra eta taloa buruan.

Honako galdera hau jaso dugu aste honetan Dudaneten: Nola idatzi beharko genuke: San Tomas, Santo Tomas, ala biak ondo daude?

Donostian ikasten ibili nintzen garaian, 80ko hamarkadan, abenduaren 21eko azokak markatzen zuen gabonetako oporren hasiera; garai hartan Santo Tomas esaten genion, gaztelaniaz zein euskaraz.

RAEren hiztegian azaltzen da santua adierazteko izen maskulinoen aurrean san erabiltzen dela, salbuespenezko izen jakin batzuen aurrean izan ezik. Salbuespen horiek –to eta –do silabekin hasten diren izenek osatzen omen dute.

santo

El adjetivo santo pierde su última sílaba ante nombres propios: san José, san Sebastián, san Pablo, salvo los que comienzan con las sílabas –to y –do (santo Tomás, santo Tomé, santo Toribio, santo Domingo)

Nueva gramática de la lengua española. Morfología y Sintaxis I. RAE 2009 (936. orr.)

Hala ere beti ez da horrela izaten; hor daukagu San Donato.

Euskaltzaindiak 2003ko martxoaren 28an onartu zuen San, santu, done eta besteren erabilera izeneko araua, eta garbi adierazten du San Tomas behar duela; santo toki eta herritarren izenak adierazteko ontzat ematen da euskaraz, baina ez santuak adierazteko.

8. Santo ere ez bedi erabil: San Domingo, San Tomas, San Toribio*.
*Santo duten toki eta herritarren izenetan (Santo Domingo, santodomingoar) forma hori ontzat emana da. Ikus 38. araua eta Hiztegi Batua.

Google-en begira ibili naiz Euskaltzaindiaren araua betetzen ote den ikusteko eta denetatik erabiltzen dela ikusi dut:

San Tomas

Abenduaren 21ean, Gabonen atarian bertan ospatzen da San Tomas. Azoka handiak egiten dira gaur egun ere egun horretan. Baserritarrek beren ortuariak eta animaliak saltzera eramaten dituzte. Baina ez saltzera bakarrik, XIII. mendetik hasita dokumentatuta dago maizterrek jauntxoei urteko zergak ordaindu behar eta Gabon inguruan zerga opariak egiten zizkietela. San Tomas egunean hirietan egiten diren azokak izaten ziren maizter-jabe askoren topalekua, eta ordainketa bera genero bidez egiten zen. Kasuan-kasuan animaliak (kapoiak, oiloak, untxiak), barazkiak eta dirua izaten zen.

Udazken eta neguko jai-ohiturak – Euskara

San Tomas jaia Euskal Herriko hiri eta herri askotan abenduaren 21ean —San Tomas egunez— egiten den baserritarren feria eta jaia da.

Wikipedia

San Tomas festa egun bakarrekoa da: abenduaren 21ekoa. Egun horretan Donostia landa-merkatuan eraldatzen da, eta txistorra da protagonista nagusia.

donostiakultura.com

Santo Tomas

Santo Tomaseko jai-egunak, euskal nekazarien munduaren zaporea Bilbora hurbiltzen du.
bilbaoturismo.net

Santo Tomaseko feria.
Barazki lehiaketa, elikadura postuak, txistorra dastamena, herri kirola.

hondarribia.org

Biak batera

santo1AEK

Hitz bakar batean:

Santamasak. Uste dut Arrasaten aspaldidanik erabiltzen dutela forma hau.

Aurtengo Santamasak ate joka!

Egitaraua aurkeztu dute, aurten hainbat berrikuntzekin, jai egun haundi hau disfrutatzeko

Arrasateko Udala

Santamasak.eus (Santamas komisiñuan web orrialdea)

Santotomasak

SANTOTOMASAK (abenduak 21)

Gabon jaien atarian egin ohi den festa-egun erakargarria dugu, neurri handi batean baserri munduari lotua. Barazki, fruta eta lore lehiaketak egin ohi dira eta herriko Enparantza Nagusian txozna ugari jarri ohi da.

Azpeitia.eus

Izango dira gabon atariko festa polit hori adierazteko modu gehiago ere, baina modu batera edo bestera esan, espero dezagun txistorrak on egingo digula.