Kategoria: Maialen Berasategi

Maialen Berasategi Catalán

Bezero, lankide edo bere testua nire esku utzi duen gizaki agurgarri hori:

Ez da kontu pertsonala. Zin dagit. Ez naiz goizero jaikitzen zure idazkiak aldrebesteko modurik asmotsuenaren bila. Ez nau bereziki gogobetetzen zure hitzen barrunbeetan eskua sartzeak –baditut bestelako bizio batzuk–; zure testua irakurlearengana ulergarrixeago eta egokixeago iristeak, horrek gogobetetzen nau, eta baita, zertarako ukatu, eskua kontu handiz sartu bitartean ikasten dudan guztiak ere.

Bai: eskerrak eman behar dizkizut, zeren, zuri esker, ez baititut lo garuneko neurotransmisoreak.

Nahi nuke ulertzea sinbiosi-harreman bat dela gurea. Biok ateratzen diogula etekina elkarri, biok zukutu dezakegula elkar, eta, ezinbestean, biok eman beharko diogula amore elkarri inoizka, gure artekoak funtzionatuko badu.

Ez nizuke errukirik piztu nahi, baina uler ezazu, arren, zeinen delikatua, labaina, tabua, eufemismoz blaitua den gure lanbidea; hainbeste, batzuetan ez baitugu jakiten geure burua nola izendatu ere: zuzentzaile bai, baina gehiago omen gara hobetzaile, eta, batzuetan, orraztaile, ohargile edo gainbegiratzaile, edo auskalo zer. Duda profesional-existentzial eskizofreniko betiereko batean bizi gara, eta, zenbaitetan, badirudi lotsatu ere egiten garela gure ofizioaz: itzultzaile-zuzentzaile batzuek armairuan gorde behar izaten dute beren ogibidearen beste erdi hori. Izan ere, sorgin-aurpegiarekin eta boligrafo gorri odoltsu batekin irudikatzen gaituzte sarri. Eta nork nahi du hizkuntz polizia izan.

Gu ez gara buruan dituzun munstro horiek, besteren idazkiak apeta-ukaldiz zabartuz beren frustrazioak leuntzen dituztenak. Denok bezalaxe, baditugu indargune batzuk eta miseria dezente, eta baditu nork bere joeratxoak, baita maniaren bat ere, baina ahalegintzen gara halakoak arazten, egunero-egunero, bere bekatuak garbitu nahi dituenaren menekotasun erritualez. Ez dakigu den-dena, eta ez dugu sekula jakingo, baina saiatu, saiatuko gara. Hanka sartuko dugu, bai, baina barkatu beharko diguzu, zure eta gure osasunaren onerako, eta kontuan hartu beharko duzu ezen, proportzioen eta ehunekoen mundu honetan, dozenaka zuzenketatatik gutxi batzuetan okertzen garela, eta ez dela hori marka txarra.

Sinetsi, arren: anker gupidagabetzat jotzen gaituzten bakoitzean, hanka sartzen dugun bakoitzean, eztultxo bat egiten du gure bihotz koxkorrak.

Eta berriro diot: ez da kontu pertsonala. Testu oro da zuzengarri. Nireak ere bai. Gutun tamalgarri samar hau, adibidez, mila aldiz da zuzengarri, azkenik gabe zuzengarri. Zerorrek ere zuzenduko zenioke gauza bat baino gehiago, seguru.

Bada, zabal-zabalik naukazu.

Zure zuzentzailea(-edo)

Maialen Berasategi Catalán

Zenbat aldiz ez ote zaion gertatzen itzultzaileari jatorrizko testua nahasgarria edo ia ulertezina izatea. Izan ere, maiz, arazorik handiena ez da izaten hemengo ortografia-hutsa edo hango koma aldrebesa edo haragoko sintaxi behartua, baizik eta horien guztien saski-naski bat, eta, azkenerako, testu batzuk, sortzailearen buru sortzailetik kanpo, zoratzaile eta sorgortzaile izaten dira kasik.

Irakurlea zoratzeko propio idatzitako testu kriptiko ulertezin batzuk badaude, jakina, baina pentsatzekoa da testu gehienak uler daitezen idazten direla. Beraz, deskalabruak saihesteko eta komunikazioaren izenean, itzultzaile fede onekoak, jatorrizkoa behar adina aldiz irakurri, deszifratu, eta esanahia txukun antzean ematen saiatzen dira, irudimena, aierumena, logika eta jakinduria gastatuz ugari, eta arriskatuz ere bai noski, hamaika interpretazio —edo bakar bat ere ez— duen testu batetik esanahi bat hautatzeak erraza baitu okerbidea.

Itzultzaile hertsiro leial eta itsu-itsu izango bagina, ez genuke egin behar halako ahaleginik; jatorrizkoan ulertzen ez dena xede-testuan ere ulertezin utzi, eta listo. Oro har, baina, zilegitzat jotzen dugu ahal den heinean hobetzaile-lan hori egitea, eta, areago, beharrezkotzat ere bai sarri; izan ere, askoren arrazoibidea hauxe izaten da: “Aprobetxa dezagun aukera euskarazko testua erdarazkoa baino ulergarriagoa eta erakargarriagoa izan dadin behingoagatik”. Eta ideia ona da hori, badenez.

Baina galdera da: berdin jokatu behar al dugu jatorrizko testuaren arazoa ulergarritasuna ez baizik beste bat bada, hala nola arazo etiko edo deontologiko bat? Literatur itzultzaile batek, adibidez, gizaki jarri behar al du jatorrizkoan hombre generikoa zegoen lekuan? Eta agintari batek dokumentu batean agerian utzi badu negargarri idazten duela, zenbateraino dagokio itzultzaileari haren idazkera hobetzea? Herritar euskaldunek ere eskubidea izango dute, bada, nork gobernatzen dituen jakiteko, ezta?

Zalantza-balantzan ibiltzen garenontzat, ez legoke gaizki jakitea zer arauditxo erabiltzen duten halakoetan beste itzultzaile batzuek eta zer egiten duten ohiko fede on horrekin…

Maialen Berasategi Catalán

Beharrak eta komenentziak eramaten omen du jende gehiena hizkuntza bat ikastera eta erabiltzera. Bada hizkuntzazale soil denik, jakina, eta badira maitasunagatik eta bestelako motibo erromantikoengatik hasten direnak, baita modagatik ere akaso, baina, oro har, badirudi titulu, egiaztagiri eta halako paper-puskak eskatzen direlako ematen duela jendeak izena hizkuntza-eskoletan eta akademietan.

Dena saleros daitekeen garai honetan, gizakiak etekina jaso nahi izaten du hizkuntza bat hautatzen duenean: adibide ezin argiagoak dira kartelak eta bestelakoak ingelesez eta beste erdara batzuetan jartzen dituzten denda eta jatetxeak.

«If I am selling to you, I speak your language. If I am buying, dann müssen Sie Deutsch sprechen», esan omen zuen W. Brandtek.

Zoritxarrez, merkatu-lege itxuraz unibertsal hori ez da hain unibertsala. Gure herri diglosikoan –beste zenbaitetan bezalaxe, ziur–, esaldiaren aldaera hau izaten da nagusi maizegi: «If I am selling to you, I speak your language o tu idioma. Si soy yo quien compra, entonces no te agobies, que seguiré hablando en el tuyo».

Maialen Berasategi Catalán

Hala bota izan zigun inoiz gure izeba zaharra zenak, gaiztakeriatxoren bat egiten edo ziria sartzen saiatu gintzaizkionean. Gaztelaniadun elebakarra zen, Tuteran jaioa eta bizia, eta ederki harritzen, gozatzen eta liluratzen gintuen maiz Erribera inguruko hitz eta hizketekin. Uste dut barrea atera zitzaidala kalifikatzaile hura entzun nion lehen aldian, hain iruditu zitzaidan fonetikoki indartsua; baina orduko hartan, seguru asko, konturatu ere, ez bera eta ez gu ez ginen konturatu “sorgin galanta zara zu” esaten ari zitzaigula, erdi euskaraz. Gure izeba erdaldun elebakarra.

Beste batzuetan, honelakoak botatzen zituen: “Esa era una casquivana y una malachandra”. Garai urrunetako soinua ekartzen zidaten bi hitz horiek. Ez nekien haien definizio zehatza, baina ederki entenditzen ziren. Inork oraindik dudarik badu ere, hona hemen malachandra hitzaren erabileraren erakusgarri argi bat, Jose Mari Esparzaren Potosí: andanzas de un navarro en la guerra de las naciones[1] liburutik hartua:

Gerora ohartu ginen malachandra hori, surguiñona bezalaxe, euskal jatorriko hitza izango zela ziur asko: mala etxandra; etxeko andre txarra.

Izan ere, ez batere aspaldi –gaur egun ere bai, inoiz–, han bezala hemen, izan euskaldun izan erdaldun, etxeko andre txarra izatea andre txarra izatea zen; casquivana bat, azken finean.

[1] Txalaparta, 1996.

Maialen Berasategi Catalán

Hara-hona firin-faran dabilenak ez du goroldiorik izaten. Otsailaren 14a joan berri zaigu, eta jardun nezakeen lorez lore eta maitalez maitale dabiltzanez, baina, txoko honetarako aproposxeagoa izango delakoan, lantokiz lantoki dabiltzanez arituko naiz. Abantailatxo hori baitu behin-behineko lan batetik bestera dabilen itzultzaileak: goroldiorik ez.

Egokituko zaio orain herri-elkarte baten estatutuak itzultzea, eta, horren ondoren, errepide bat egiteak ibai bateko alga, arraintxo eta zapaburuei zer kalte ekarriko dien aztertzen duen ingurumen-txostena, eta, gero, torloju-enpresa baten webgunea, eta, horren ostean, udal baten diru-laguntzen deialdi bat… Ikasiko du hizkera administratiboa, ikasiko du kale-izendegiren bat, eta, beharbada, neurozientzia- edo mikroekonomia-ikastaro trinkoren bat ere egingo du, ia nahi gabe.

Ikasiko du hitz-elkarketetan hautazko marratxoak jartzen eta ez jartzen. Ikasiko ditu –lehenago jo eta zoratzen ez bada– leku jakin bakoitzeko ortotipografia-arauen berezitasunak, eta, lantoki batean ohartu ez bada, bestean jakingo du ez dakit zer hitz sartu dutela Hiztegi Batuan. Ikusiz joango da zein irizpide betetzen dituzten leku guztietan eta zein ez; ohartuko da batean ezinbestekotzat dutena apetatxotzat dutela bestean. Eta, garbizaletasunaren zerotik hamarrerako eskalan, ezagutuko ditu hamaikatxo bat koska.

Aukera izango du, beharbada, mendebaldeetako euskaretatik ekialdeetako euskaretarainoko bidaiatxoa egiteko –edo alderantzizkoa–. Itzulpenzaleagoa denari, menturaz, interprete aritzea egokituko zaio inoiz, eta interpretaziozaleagoa denari, berriz, zuzentzaile ibiltzea. Wordfast zerabilenak Tradosera moldatu beharko du, eta Trados zerabilenak, Transitera edo Déjà Vura. ES-EU itzulpenak egitera ohitua zegoenak, berriz, FR-EU edo EN-ES itzulpenak egin beharko ditu bat-batean. Ezin –nahita ere– bertan goxo egin. Beti esna.

Abantailetan abantailena, ordea –barkatuko didazue kurtsikeria–, bateko eta besteko lankide andanaren beroa da; beste hamaika garunez inguraturik egotea eta ikuspegi bakar baten ur loan ez itotzea. Itzultzailearen uhartea penintsula bihurtu, eta ohartzea denek dutela zer irakatsia, eta norbera ere izan daitekeela, hara-hona horretan, mezulari ere, ikasitakoak batetik bestera eramanez, esporatxo baten antzera. Azken batean, ederra ere bada –eta kontsolagarria– ikustea han-hemengo inurritxo langileek, nork bere berezian ere, norberaren duda, grina eta kezka idiotamiko, ui, barkatu, idiomatiko antzekoak izaten dituztela maiz.

Maialen Berasategi Catalán

Testu asko, itzuli ondoren, maketatu eta bueltatu egiten zaizkio itzultzaileari, ziurta dezan ez dela ezer galdu eta ez hautsi doc dokumentu biluziak eder txukun jantzi eta PDFratzeko espedizio maiz arriskutsuxean –zenbat eta ez-euskaldunagoa diseinuaren arduraduna, orduan eta handiagoa noski arriskua, baina ez gara sartuko ur lohi horietan–. Tira, askotan bueltatu ere ez zaizkio egiten, eta hortxe joaten dira inprentara, dauden-daudenean. Baina har dezagun beste kasua, itzultzaileak behin betiko testua berrikusteko aukera izaten duenekoa.

Koro Garmendiak, txoko honetan bertan, irailean, eskerrak eman zizkien goxokiari forma eta bilgarri egokia jartzeko lanak hartzen dituzuen guztiei. Eta erabat ados nago. Ez du lan erraza behar idazki bat hartu, antolatu, ordenatu eta argi, ulergarri, dotore, deigarri edo eder jartzeak –testuaren funtzioa zein den–, irudien eta hizkien zirrimarra kartografiatzeak; ziur askotan behar baino denbora gutxiago izaten dela lana behar bezain kontuz egiteko, eta ziur sarri makina bat buruhauste ere izaten dela egilearen estilo-apetak behar bezala betetzeko. Eta zer esan ele biko argitalpenez? Aski lan puzzlea osatzeko: hizkuntza batean kabitzen dena bestean ez dela kabitzen, batean bi hitzetan esaten dena bestean seitan esaten dela, eta abar eta abar. Ulergarria da, beraz, nahi gabeko hutsegitetxoak egitea.

Baina nahi gabeko okertxo erabat logikoetatik harago, bada joera bat, ez orokortua baina bai uste baino nabarmenagoa –irudipen hori dut, behintzat–, diseinu-kontu batzuk testuaren arau esplizitu eta inplizituen gainetik jartzekoa. Letra-tipo irakurtezinez ari naiz, besteak beste: begiak sano dituen edonor miopetzeko moduko letra lodi pila-pilatu horiez, adibidez. Eta honelakoez ere bai: “perretxiko-biltzaileen iii. topaketa”; zilegi ote perretxiko-biltzaileak iiika jartzea letra xehearekin efektu berezi (?) bat lortzearren? Eta liburu eta abarren izenburuen etzana misterioz desagertzen denean? Zer ulertu behar du irakurleak zehazki “J. L. Otamendiren Kapital publikoa” irakurtzen duenean?

Bada, gertatzen da testua berrikustean itzultzaileak horiek zuzentzeko eskatu eta ezezkoa jasotzea. Ez beti, jakina, baina, esan bezala, bada joeratxo bat. Eta orduan, ezin galderari eutsi: testu baten diseinua testuaren beraren gainetik jartzea ez ote da koadro bati margolan erdia estaltzen duen marko bat jartzea bezala?

Maialen Berasategi Catalán

Esaten dute eskatzea libre dela, baina, egun hauetan, egutegia hezur eta azal, ematen du libre ez baizik nahitaezkoa dela eskean eta elkarri opaka aritzea. Beraz, txintxo-txintxo, hona hemen aurtengo zaparrada:

Lan pixka bat, arren, denbora gehiegi eta lanik batere ez dutenentzat, eta denbora pixka bat, jakina, lan gehiegi eta denbora gutxiegi dutenentzat, eta, zer arraio, erretiro oparoa ere bai erretiratzeko parada eta gogoa dutenentzat; ez dakit guk halakorik izango dugun –parada, esan nahi dut–.

Irria franko, arren. Eta poza –poxarekin ere, agian, aski–: hitz bat euskaraz sekula erabili ote den duda egin eta Orotarikoan aurkitzean pizten den poztxo ia euforiko hori, eta esaldi luze txorixoz beteak txukuntzea eta jostea lortzen denean pizten dena, eta herriko kartelak txukun demonio ele biz daudela ikustean izaten den gogoberotasuna, eta hizkuntza estandarizatzen diharduten eragileak hitz edo esamolde baten inguruan ados jartzen direnekoa…

Ez dut eskatuko euskal literatur itzulpenak best-seller izan daitezen –azken batean, barkatu, baina, aitor dezagun, nahiko gustura ibiltzen gara gure ñimiñotasunean, masibokerietatik aparte–, baina, tira, amesten hasita, hobe ametsetan ere xuhur ez izatea, eta eskatu nahi diet munduko asmatzaileei sor dezatela txerto edo ukendu edo dena delako bat irakurleek euskal itzulpenei dieten alergiatxo hori sendatzeko.

Betoz txoko birtual honetara eta beste guztietara baieztapen adina galdera, erantzun-saio, eztabaida –konstruktibo–, eta, batez ere, ahots, mihi eta esku gehiago, baita beti isil-isilik gelditzen diren horienak ere…

________________________________

*Olentzero hautatu dut, baina, askoz ere originalago izateko arriskurik gabe, izan zitezkeen Errege Magoak, edo Mari Domingi, edo Bizarzuri, edo Befana sorgina, edo izarren hauts urruna, edo norberari probetxuzkoago zaion izaki erreal edo alegiazko hori.

Maialen Berasategi Catalán

Arte plastikoen erakusketa zenbaiten katalogoek piztu didate gogoa eta beharra gaurko gai hau pantailaratzeko, eta, ziur asko, literatura edo bestelako testu maiz abstraktuak euskaratzea egokitu zaion edo hautatu duen edonori ere egingo zaio ezaguna kontu hau.

Egia esan, luze aritu gintezke arte plastikoetako sortzaileek eta horien lagunek erakusketetarako idazten dituzten testuei buruz, bai eta idazki horiek –artelanak berak ikusi gabe– itzultzeari buruz ere, baina, oraingoz, halakoetan sarri aurkitutako hizkuntz arazo bat besterik ez dut plazaratuko: objekturik gabe utzitako aditz iragankor edo adizurtz gaixoena, hain zuzen.

Hona hemen adibide batzuk, gaztelaniazkoak:

• “La selva indica”
• “Las tres dimensiones de la madera casi mojan”
• “Lleno de colores que escupen”
• “Sus pinceladas personalizan, concretan e individualizan”

Zer egin halakoetan? Zurztasunari eutsi eta bere hartan itzultzen saiatu? “Oihanak adierazi egiten du”? Jarritako adibide horietan, esaterako, zer baten ezaugarriak adierazteko erabili dira objekturik gabeko aditzak, eta, horregatik, beste aukera bat da transposizioaz baliatu eta kategoria gramatikala aldatzea, funtzio berbera duten hitzak erabilita: “Oihana adierazle da”, adibidez. Beste zenbaitetan, euskarazko aditz batzuek esanahia osatzeko izaten duten objektu hori ere oso izan daiteke erabilgarria. Hor goiko hirugarren esaldiaren ordaina, esate baterako, “Tu egiten duten kolorez betea” izan liteke; horrela, ezkutuan edo, behintzat, disimuluan geratzen da zurztasun bitxi samar hori.

Itzulpengintzan, beste esparru askotan bezalaxe, bi korapilo modu berean askatzerik ez baitago, zeinek bere askabidetxoa izango du noski; baina zer iritzi duzue? Bestelako irtenbiderik bai –interbiderik behar baldin bada–?

Maialen Berasategi

Bati baino gehiagori aditu izan diogu euskaldunon problema nagusia zera dela: serioegi hartzen dugula geure burua. Irria falta, ilunkeria sobra; halaxe diote batzuek.

Egia da umorea behar dugula; eta barreari, ahal den heinean, gorazarre. Dena den, ez ote ditugu batzuetan errazegi nahasten irria eta umorea?… Kontua da azkenaldian jakin-mina piztu didatela, klik, hizkuntz erabilera jakin batzuek jendeari piztutako irri-txinpartek.

Hiru adibidetxo baino ez:

• Perurena eta kolesterolaren kontrako edabea. ETB2ko iragarkiaz ari naiz, bai –uste dut ETB1ekoak (euskarazkoak) ez digula hainbesteko graziarik egin–. Publizistek, ezin uka, asmatu dute ikus-entzuleen arreta –eta irria– pizten; iragarkiak, beraz, funtzionatu du.

• “Botila bat sagardo” jaietako txosnetan. Halaxe aditu nion neska gazte bati uda honetan, ordu txikitan: “Botila bat sagardo, faborez”. Eta haren lagunek, hori entzunda, irri eta txantxa, euskara-irakasleren baten begi-belarri zorrotzen pean balego bezala eskatu omen zuelako neskak edaria, normal eskatu ordez, hots, “sagardo-botila bat”.

• Zinegotzi gaditanoa euskaraz. Euskal-cadiztar ezkontza batera joatea egokitu zitzaidan orain gutxi, Vejer de la Frontera herri ederrera, eta, ezkongaiek hala eskatuta, euskaraz irakurri zituen zinegotzi vejertar petoak zenbait pasarte. Pentsatzekoa den bezala, ez zitzaion erraz-erraza egin “hirurogeita zortzigarren artikulua” eta halakoak irakurtzea, baina, beharbada hain pentsatzekoa ez den bezala, primeran aritu zen azkenean –hemengo zinegotzi ustez euskaldun asko baino hobeto–. Gonbidatu cadiztar zenbaitek ezin izan zioten irriari eutsi; bitxia egin zitzaien, antza, herrikide hura euskaraz txor-txor aditzea. Euskal gonbidatuok, berriz, irria bai, baina bestelakoa oso: ahoa bete hortz denok, miretsita, poz-pozik.

Hortxe, bada, lau irri, desberdinak denak –desberdinak izaki bakoitzaren motiboak ere–. Aterako ditu nork bere ondorioak. Ez irririk eta ez umorerik galdu gabe, ahal dela.

Maialen Berasategi Catalán

1967-1968ko ikasturtean, Borgesek poesiari buruzko zenbait hitzaldi[1] eman zituen Harvardeko Unibertsitatean. Besteak beste, metaforei buruz aritu zen, eta eman zituen adibide batzuk txit ederrak eta jakingarriak:

Gogora ekartzen saiatuko naizen metafora ugarietan lehena Ekialde Urrunetik dator, Txinatik. Oker ez banago, txinatarrek hamar mila gauzak deitzen diote munduari, edo –itzultzailearen gustuaren eta apetaren arabera– hamar mila izakiak.

Hizkuntza oro dago metaforaz betea. Baina, Borgesek hitzaldi hartan esan zuenez, batzuk bizirik daude, irudizko zentzuari argi eta garbi eutsita; beste batzuk, aldiz, hilik, irudizko zentzua galtzeraino ihartuta.

Ez dakit txinatarrek hamar mila gauza –edo izaki– irudikatzen ote dituzten munduaz mintzatzen direnean, baina susmoa dut hiztunok askotan ez garela askorik ohartzen zeinen metaforikoak diren barra-barra erabiltzen ditugun hitz batzuk. Niri neuri, beti gustatu izan zaizkit zurtu eta harritu, pare bat adibide aipatzearren. Ezustekorik ezustekoena izanda ere, inor ez da harrizko bihurtzen, Medusaren begirada hilgarriak jota, baina, hala ere, eder-ederra da metafora.

Eta, oharkabean joaten direnekin segituz, zer esan zabalkuntza semantikoaz. Iragan uztailean bertan jakin nuen, Berria-ren estilo-liburuaren txio bat irakurrita, nondik zetorren izerdi-patsetan egote hori. Orduan bai gelditu nintzela zur eta lur! Ez bakarrik pats horren jatorriaren berririk ez nuelako, baizik sekula ez niolako neure buruari galdetu ere egin zer esan nahi ote zuen hitz horrek benetan.

Hartzen dugu adiera jakin bat duen hitz bat, hasten gara erabiltzen beste zerbait ere izendatzeko, eta, ohartzerako, ahaztua dugu zer esan nahi zuen hasieran. Edo hartzen dugu zenbait esanahi zituen hitz bat, hasten gara adieretako batean bakarrik erabiltzen, eta ahazten zaizkigu beste esanahi guztiak. Hizkuntz prozesu natural askoak biak.

Eta ez dakit nola izango den beste hizkuntzetan, baina, euskaraz, euskaraz eta gaur, irudipena dut –nahiko seguru nago– bizimodu moderno kaletar honetan hazitako belaunaldioi etengabe gertatzen zaigula hori; bereziki –patsaren ildoan–, beste garai eta bizimodu ez hain urrunekoetako hitzen zabalkuntza semantikoekin. Burura datozkit, esate baterako, alor, jorratu, ardatz, ataka eta uztartu. Burura datozkit, halaber, eguzkiarenak ez diren printzak –egurrarenak, adibidez– eta izpiak –ile-izpiak…–. Orain dela ez hainbeste, batzuk hasi ziren telefono mugikorrari segapoto esaten ere –ez dakit azkenean bidea egin ote duen erabilera horrek, baina badakit askok orduan ikasi genuela zer zen segapoto bat–. Eta egongo dira beste hamaika adibide, sarri oharkabean joaten zaizkigunak.

Adi samar egon behar –edo memoria zorroztu behar–, metafora hilen poesia ezkutuari antzeman ahal izateko.

[1] Entzun nahi dituenak hementxe du aukera: http://www.openculture.com/2012/05/jorge_luis_borges_1967-8_norton_lectures_on_poetry_and_everything_else_literary.html