Kategoria: Iñaki Segurola

Iñaki Segurola

Gure hiriburuetako batean gertatu da. Bertako seme bat, nere laguna, aspaldian ezbaika-moduan ibili da emakume batekin, harreman baten luzakizun edo deskontuko denboran bezala. Nere laguna libertate haundi xamarrean ibili da, eta emakumea, aldiz, zain bezala, ea besteak ze joera aterako, eta zirt-edo-zart egin nahian eta ezinean. Nere lagunak egiten duen euskara bakarra batua edo batu-antzekoa da, eta emakumea, berriz, herri koskor batekoa da eta erdara bigarren hizkuntza moduan bizi izan duena beti (nere modutsukoa, horretan). Zer gertatu da? Emakumeak, esan ohi den bezala, beste bat ezagutu duela, eta gustatu, eta laketu, eta maitemindu eta horiek denak gertatu, eta zer egin du? ba, nere lagunari despeida eman… eta hizkuntza aldatu, alajaina! Eta hauxe da ixtorio hau hona ekartzeko daukadan arrazoia, jakina.

Beren arteko hitzezko jardunean emakumeak bere herriko hizkeran hitzegin dio nere lagunari, baina oraingo honetan batuan esan dio esan beharrekoa, eta uaxapetik adierazi dio, gainera, zein den egoera berria. Harritu da zeharo gure gizona, eta pentsatu du ez zela benetan ariko emakumea, ez baitzen hura haren ohizko mintzatzeko modua[1], baina kontua zen oso benetan eta izugarri benetan ari zela, eta benetan ez ezik, «serio eta beltz» ari zela, guk esan ohi dugun moduan. Ez zituen emakumeak sobera zaindu manerak, hala pentsa daiteke, baina ez: manerak ongi zainduak zeuden nonbait; beren arteko aferak nola iragan ziren ikusirik eta sentiturik, despeida edo etenaren berri berariaz eman dio gizonari izan litekeen erarik hotz, motz eta lehorrenean; hau da: batuan eta uaxapetik.

Gure ixtorio honetan batuak etena adierazten du: bukatu dira nere igurtziak eta larrua; ez naiz zure aurrean gehiago erantziko; ez dizut emango oraindainoko gauzarik, eta bereziki edo guri hemen axola digun alderditik, ez dizut erakutsiko eta ez dizut emango nere benetako hizkuntzarik ere. Emakume honentzat, nere modukoentzat eta beste bakarren batzuentzat, batua eutsitasuna eta estalitasuna da, eta jantzitasuna ere bai: hizkuntza jantzia, hots, erantziaren kontrakoa; hizkuntza jasoa, hots, beheko zeren kontrakoa.

Desamodiozko ixtorio honetan bezala, uste dut esan daitekeela batua guretzat (euskarak gaurdaino bizirik iraun duen herrietako jendearentzat) etenaren hizkuntza dela; herriaren eta herriko hizkuntza baztertu eta Akademiaren eta Akademiakoa besarkatzea eten haundi xamarra da, inondik ere, eta erdi-ontzat jo baldin badugu (eta erabili ere egiten badugu, adibidez, hau bezalako tokietan), hori da etenik serioena eta beltzena erdara delako guretzat, eta batua gaitzerdi moduan hartzen dugulako, eta txarragoak ontzen duelako txarra. Gure gogo edo sentipentsaeran, euskarazko herri batean jaiotako batek hizkuntzaren aldetik egin dezakeen bekatu itsusiena da bere umeari erdaraz egitea, baina horren ondoren dagoen itsuskeriarik latzena da umeari batuan egitea. Etorkizun xerio baten izenean egin izan da eta egiten da gure artean umeari erdara hutsa edo batu hutsa opa izate hori; hau da: ez herriaren hizkuntza, baizik-eta Estatuarena (erdara) edo Akademiarena (batua).

Nere andre-lagunari[2] egin diot galde ea nola emango lidakeen berak gure artekoaren balizko etenaren berri «aldebakarrekoa», eta erantzun dit berak ere batuan egingo lukeela, eta gainera zuka. Esan beharra daukat guk ez genuela egin gure herrietan gehienek egin izan duten bidea edo mudantza, hots, elkarrekiko asuntoa mamitze edo sendotzearekin batera hika egitetik zuka egitera pasatzea. Batuan egitearekin gertatzen den modu samarrean, zukako hizketak binakako asuntoaren seriotasuna adierazi edo salatuko luke gure herri-giroan.

Euskaraz egitea ez zen gauza serioa. Gaur, batuari eta zuka orokortuari eskerrak, gauza oso serioa izan daiteke, eta da.

Biziari seriotasuna eta belztasuna kendu nahia egongo da beharbada guk batuarekin daukagun harreman neurotiko maite-gorrotozko honetan.

_____________

[1] Bere herriko hizkeratik batura koska haundi xamarra dago, zeren gure emakumea —esan egin beharko dugu— Bizkaiko Txorierrikoa baita.

[2] «Neska» edo «neska-laguna» deitzea arinegia egiten zait, eta «andrea», berriz, astunegia edo serioegia. Horregatik «andre-laguna».

Iñaki Segurola

Harrigarri xamarra egiten zait aspalditxotik izan aditza edo aditz-ustekoa. Forma hutsari gagozkiola, nola uztartzen dira paradigma bakarrean naiz, gara eta da bezalako formak? Zenbat zakutako adabakiak bildu dira hor ezinezko batasun bat antzeztera? Hartzen dugu beste «antzeko» aditz bat, eta zer aurkitzen dugu? Nabil-dabil-gabiltza, nago-dago-gaude (< *gagode) eta gainerakoetan zentzuzko itxura bat du gauzak, izan-en paradigman inondik ere ez baitago holakorik. Eta esan beharra dago, harriduraren aringarri, beste hizkuntza askotako «izan aditzari» orobatsu gertatzen zaiola: gure munduko hizkuntza ezagunena aitatzeagatik, nolatan batu dira sail bakarrean, be, am, are eta is? Zerk bultzatu ditu paradigma bakarra osatzera? Sasipoetikoki esanik: zer dago hor azpian: esan nahi bat, esan behar bat edo esan ezin bat?

Geurera gatozela, naiz eta gara moduko formak jatorrian batu ditzakeen esplikazio bat bilatzen saia gaitezke, baina nork sinetsiko du da adizkian izan partizipioa (edo beste edozein partizipio) dagoela? Ez: badirudi da seinalagarri hutsa dela, «gertukoaren seinalagarria» edo: alde batetik, De Rijk-en «Nunc» vasconice artikulu ederrean erakutsi zitzaigunez, orain ustezko maileguaren balioa zukeen antzinagoko da– (dan, danik, dara) elementuarekin berdindu liteke, eta –gehitzen dut nik– baita agian pertsona gertukoenaren (lehenengoaren) marketako batekin ere (duda-, zaida-).

Horri gehitu beharra dago hirugarren pertsonaren status berezia. Benvenistek erakutsi zuen «hirugarren persona» deitzen den hori ez-pertsona dela berez. Arrazoi asko daude hala pentsatzeko, eta horietako bat da izan aditz ustezko honetan ere ikusten den koska formala: singularretik atera gabe, bateko naiz-haiz eta besteko da oso sail banatakoak dira, inondik ere. Jakina da, bestalde, zehazki hitzeginda, ez dagoela hirugarren pertsonako izenordainik: naiz, nago eta abarri ni dagokio, haiz/hago-ri hi, gara/gaude-ri gu, eta dena hola, baina da, dira eta besteri zer dagokio?: di edo/eta du? Ez noski. Eskolan edo didaktikan ustezko izan horren paradigma honelatsu adierazten da: ni naiz, hi haiz (edo zu zara), hura da… nik uste dela era usatuena, baina garai batean eta zenbait ingurutan bera da ere erabili izan zen eginkizun didaktiko horietan. Eta ez hura eta ez bera dira berez izenordain pertsonalak; eskolan eta didaktikan egokitutako paradigma-betegarriak besterik ez dira. Horrezaz gainera, nabarmendu beharra dago joskera in-pertsonaletarako erabili diren adizkiak «hirugarren pertsona» deitzen den sail horretakoak direla eskuarki, eta horren adibiderik esanguratsuena eguraldiaren berri emateko esaldietan dago: ari-rik ez dagoen hizkeretan euria da esanez adierazten da euria ari duela[1].

Esanahiari gagozkiola, berriz, ez dut uste oker haundirik egiten dugunik izan hori kasik esanahirik gabea dela badiogu. Funtsean kopula edo lotura gramatikal hutsa da, izan ere, delako izan aditz harrigarri hau, eta hizkuntza askotan egon ere ez dago holakorik batere, eta izan-en ustezko adizki hauen ordez hizketako eten ttiki bat genuke hizkuntza horietan. Eta begira nola letrakuntzan eta kulturan aditz txit garrantzizko bilakatua dagoen aspalditxodanik, hainbesteraino non ia umeek ere bai baitakite hemen asuntoa dela to be or not to be. Bai: hizkuntza askotako eten edo ixilune ttiki baten parekoa den lotura xume bati (gurean da forman ikusi dugu hobekienik soiltasun hori) esanahi sublimeetan sublimeena erantsi zaio; ia deus esan nahi ez zuenari ia dena esanarazi zaio (izateak den-a oso berea du); seinalagarri batetik jakingarri oso eta beteena jaio da: izana, izatea, Orixeren izatena eta zer ez? Grekoz bezala, euskaraz ere aditzak izen-itxura har lezake, artikulua ere lot dakioke, eta horrek irudipena sorrarazten digu gauza bati buruz ari garela hizketan, guk izendatu baino lehen «hor» zegokeena norbaitek izendatu zain.

Izan aditza: hizkuntzan ia ezereza; letrakuntzan… that is the question. Nekez aurkituko da koska edo jauzi haundiagorik.

[1] Eta, jakina, ari du diogunean ere, «ari duena» hirugarren pertsona da, hots, inor ez, edo, nahiago bada, gramatiko arabiarren erara adierazirik, al-γā‘ibu ‘ez dagoena’ (Benvenisten arabera).

Iñaki Segurola

Orain-hurrengo artikuluan erakutsi nahi izan genuen, olgetan-benetan erakutsi ere, geure neurrira egina dagoela hizkuntza: gizakiaren neurrira, esan nahi nuke. (Pentsatzen jarri ezkero, ez da izugarrizko misterioa gizakiaren hizkuntza gizakiaren neurrira egina egotea.) Alde batetik gizontasun eta gizatasun bezalako hitzak aitatzen genituen, hizkuntza asmatu duen espeziearen ontasunaren erakusgarri, eta bestetik, aldiz, zerrikeria, zakurkeria, astakeria eta abarrak (eta zerritasunik, zakurtasunik eta astotasunik eza), ontasuna, berez, gurea dela argi ageri delarik, eta ez beste izaki horiena, zeintzuen ontasuna gure ondasun izatean bailegoke, izatekotan ere.

Gure ume-denboran, lapurretan, litxarrerian edo okerrean genbiltzala, pertsona helduren bat agertzen bazitzaigun begien bistara, gizonaaaaaa! egiten genuen beti oihu, eta lekuak husten bizi-bizi. Aise ulertzen da gizon hitzak ez zuela orduan guretzat maiz aski hots onik izaten ahal, baina, hala eta guztiz ere, hizkuntzako hiztegiaren jabe (eta mirabe!) egin ahala, irentsi behar izan genuen gizon agertu/portatu eta horien gisakoak onerako hartu behar genituela, eta orobat gertatu zitzaigun geroagoko gizalege, gizabide eta abarrekin.

Gero gure formazio eta desformazioan aurreratu ahala, ohartu ginen gizamunduari edo gizagauzei garbienik eta nabarmenkienik kontrajartzen zitzaiona «basoa» zela: basamundua edo basagauzak. Ik., askoren artetik baina modu bereziki esanguratsuan, gizazalke eta basazalke; gizamunduak etxea edo itxitura izango luke bere funtsetako bat, basamunduak ez bezala: cf., adibidez, Oihenartengan basoillo vs. etxoillo. Eta basoa edo basagauza bakarrik ez: gizakiak osoki menderatu, gobernatu edo ordenatzen ez zuenari sasi-, larre– edo asto– erantsiko zion aurretik giza hizkuntzak (sasi-ardi, larrabere, astoarrosa…).

Basamundua, sasimundua eta gainerako ezmunduak, beraz, eta bestaldean gizagauza: gure ontasuna, gure ordena eta gure ondasuna. Dena ona al da orduan gizagauza? Ez ba! Etxerik edo ordenarik onenean beti agertzen dira artesiak edo litsak. Eta gogoratu naiz giza-arrazoi hitzarekin, edo, hobeki eta zehazkiago esanda, hizkuntzako giza-arrazoiarekin eta ez letrakuntzakoarekin (hitz-kuntza/letra-kuntza bereizketa gero-eta garbiago ageri zait aspaldian). Letrakuntzan eskuarki gauza tribial edo hilak adierazten dira, gauza zuri eta zapalak gehienbat, baina hizkuntzan ez: hizkuntza gorri koskatsuan bada besterik eta bada hoberik, eta esan dezadan, giza-arrazoiaren kasuari gagozkiola, Azpeitiko zaharren ahotik ikasi nuela nik zer zen giza-árrazoie, holaxe, hitz bakarraren azentuerarekin esana eta arrazoi xerio-zuzen-lehor-burutsu-neurrizkoa adierazten zuelarik; halaxe jarri genuen OEHn: «razón (dicho, frase…) seria, formal, recta, severa (litm. ‘razón de hombre’)». Nekez aurkituko duzue hitz hori letrakuntzan, zeren eremu horretan, lehen esan dugunez, giza-ordena zuri eta zapalari dagozkion gauzatxoak irakurtzen baitira eskuarki, eta, ondorioz, gauzatxo itzul-errexak. Giza-árrazoia larre-hizkuntzan bizi da, oso nekez bizi ere; gizá arrazoia, aldiz, noranahiko letrakuntzan ageri zaigu noiznahi.

Hizkuntza gorri koskatsuan ikasitako giza-árrazoi horrek erakusten digu gizagauzak ez direla beti denentzat onak eta desiragarriak, eta horra nola gizagauzen ontasun ustez erabatekoari litsak eta artesiak aurkitu dizkiogun. Bai: giza– osagai horrek izan dezake inoiz bere txar-kutsua ere, edo ez on hutsa bederen; giza hizkuntzan bertan gizagauzak ez dira zeharo libratzen on-gaitzen ebakitik. Gizonak berekin duke gizatxar estalia; gizontasunak berea duke gizatxarkeria edo gizalehorkeria gordea.

Eta horra nola, ibili-ibili eginda, gizonaaaaaa! oihu egiten zuen ume harekin bat eginik bezala gelditzen garen.

Iñaki Segurola

Jende argitua ederki ari da hizkuntzak ideia eta jarduera gaiztoen kutsutik garbitzen. Sexismoan ari gara bide eder batzuk ebakitzen, hizkuntzak sexismoaren izurritik eginahalean garbituz. Gure euskara honek ez du aparteko lanik ematen aieka horretatik, seguraski hizkuntzari Ama Euskara hotsegiten diogulako eta, beraz, emea delako bera. Beti dago, ordea, oharkabeko arrastoren bat jo, igurtzi, astindu, marruskatu eta erauzi beharrekoa, eta, esanda bezala, ari gara bide eder bat egiten.

Gaurko honetan espezismoa atera nahi nuke argitara: hizkuntza askotan –eta gure honetan bertan– erdi-ezkutuan datzan espezismo gaiztoa, hain zuzen ere. Denok gara, era batera edo bestera, animaliak; ugaztunak ere bagara, eta, oso gustukoa dudan hitza erabiliz, «amakumeak» ere bagara, ama baten ume garenez gero gu eta beste izaki askotxo. Nere irudipena da, eta irudipena baino gehiago ere bai, gure hizkuntzetan beste animalia, beste ugaztun edo beste amakumeak modu iraingarrian erabiltzen direla hitzez, eta horrek erakusten digu, bidenabar esanda, gauzak oker dabiltzala egitez. Har ditzagun adibide moduan honako hitz euskarazko hauek: tximinokeria, zerrikeria, zakurkeria, astakeria, axerikeria edo xomorrokeria. Eta emanber ez dagoela gauza onik beste animalietan, aizue!

Gizonarekin edo gizakiarekin oso bestelako kontuak daude: badira gauza txarrak edo halamoduzkoak ere, eta hor dago gizonkeria, baina zer dago guretzat hoberik gizontasuna edo gizatasuna baino? Ikusten denez, espezismo zitalenak zainak oso barreneraino sartuak ditu gure hizkuntza dontsuan ere.

Gauza gaizto gehiago ere badaude zoritxarrez: animaliak osoki geure eskuan eta mendean behar ditugu baitezpada, edo hala dirudi behintzat. Konparazio batera, ardia, urdea eta behia etxekotuak eta eskuperatuak ditugu, baina zeharo hezi gabeko haien lehengusuei sasi-ardi (xaxardi), basurde eta betizu deitzen diegu, eta hitzezko jokabide honekin adierazten duguna da osoki gure mendekoa, eskupekoa eta eskortakoa ez den guztia sasigauza, basakeria edo izua dela berez. Bai ariera itsusia eta enpatimotza gurea! Maiz pentsatu izan dut, olgetan-benetan pentsatu ere, denok dirudigula Gizaburuagan jaioak eta giza-bihotzik gabe sortuak.

Sexismoaren kontrako borrokak ekin dion bide jatorretik, iruditzen zait badugula lan pixkat gure hizkuntza maitea beste animalien gaineko diskriminazio eta gutxiespenezko kutsutik garbitzen. Horrela lortuko dugu euskara izatea eraikitzen ari garen mundu garbi guztiaskatzaile txoragarriaren adierazpide egoki eta zuzena. Hala izan dadila!

Iñaki Segurola

Izeiak zazpi urte ditu eta idazten ikasten ari da. Dena muxinduta dabil aspaldi honetan ez duelako ulertzen zergatik idatzi behar duen H letra. Beste letra guztiek zerbait adierazten dute, hots bat «ateratzen» dute, baina H-k ez. Orduan, zertarako idatzi behar da? Ez da berriketa: bere protesta oso benazkoa eta sentitua da.

H zergatik idatzi behar den badakigu guk: halaxe agindua emana dagoelako; zekitenek eta zezaketenek halaxe erabaki zutelako noizbait. Berez, ondo sentipentsatzen jarri ezkero, ez dago arrazoi naturalik euskara ofizialean H letra erabiltzeko; arrazoi kultural edo historikoak bai, egon litezke, baina arrazoi natural baliozkorik ez. Arrazoi naturala diodanean adierazi nahi dut gaurko hiztunaren hizkuntza naturalaren barrutian kabitzen den arrazoi klasea, eta alde horretatik esan beharra dago ia mundu guztiarentzat H letra mutua edo alferrikakoa dela, eta salbuespena direla ipar-ekialdeko zenbait eremutako hiztunak, haien hizkeran hasperena baitago, eta hura H-ren bidez adierazten baita. Eremuz eta hiztun kopuruz ordea, oso gutxiengo urri edo apurra dira hasperendunak, eta horrek ez luke eman behar biderik H bazter orotara zabaltzeko eta are gutxiago Batasunaren izenean. Eta hau dena diogu jakintzat emanik letrak, berez eta jatorriz, hotsen (teknikoki esanda, fonemen) zerbitzurako asmatu zirela eta ez beste ezertarako; kulturmunduan hori aspalditik ahaztutako gauza da ordea, eta idazten hasten diren umeak dira hori gogora dakarkigutenak.

Ez dakienik balego, hasperena deitzen den hori –H letrak adierazten duen edo adierazi behar lukeen hori– noizbait orokorra izan zen euskaraz: oso oso noizbait, hobeki esanda, zeren joan deneko mende luzeetan mugaz iparraldean bakarrik gorde baita hots hori, eta han ere murriztuz joan baita denborarekin. Arrazoi edo desarrazoi kultural edo historiko horiengatik sartu zen H letra Euskara Batuaren ortografian orain mende erditsua, eta hautsak harrotu ziren, eta hautsak ez zirenak ere bai. Iparraldetik Lafittek eman zuen abisua ez holakorik egiteko, H-rik ez sartzeko Batuan, zeren, iparraldean euskarak zekarren atarramentu eskasa ikusirik, bere ustez ez baitzuen merezi holako lanik hartzerik. Baina H-k arrakasta izan zuen, zeren dakienak bai baitaki eta dezakeenak bai baitezake, eta haundia baita gizabanako argituek dakitenengan eta dezaketenengan daukaten fedea. (Bidenabar esanda, ni sinistuta nago H letraren auzia gaur erabakitzekoa balitz, H-rik gabea aterako litzatekeela euskararen alfabetoa.)

1968tik aurrera H-ren kontra zeudenak atzerakoitzat jo zituzten, zeren H-zaleak oso aurrerakoi eta ezkertiarrak baitziren gehienak. Bai: «gaztedi berria» H letrarekin tematu zen; letra mutu batekin itsutu zen, eta ikaragarrizko gauza xelebrea gertatu zen: gazte ustez bihurriak tradizio zaharraren, kultura hilaren eta letra hilagoaren banderadun agertu ziren. Egundo holakorik! Mitxelena eta Villasante bezalako gizon ustez zentzudun batzuen bedeinkapenarekin atera zen aurrera H dontsua, eta orduz geroztik, umeak joan eta umeak etorri, alferrikako lan bat hartu behar izan dugu geure letratxoak historiko-kulturalki edertzen.

Egin dezagun galde: jende gazte eta biziena nolatan har dezake mendean letra hil baten aldeko suak? Esplikazio eske dagoen gauza da hori neretzat, zeren gazte-bizitasuna eta letra hil bat ez baitira aise ezkontzen diren gauzak. Mitxelenaren kontua ere latza da: etorkizunerako euskara batu bat egin behar, eta 800-900 (?) urte lehenagoko –hasperena orokorra zeneko– egoera bat irudikatzen duen letra hori bedeinkatu behar, aizue![1] Ez: ez dago esplikazio itxurazkorik, eta arrazoiak ezkutuagoak izango dira. Nik esan behar banu… betikoa esango dut: hizkuntza herriaren inbentua da, eta kulturgizonek ezin eraman dezakete hori aise, ezin etsi dezakete beren moztasun eta hitz-moteltasun bere-berezkoan, eta orduan holakoxe martingala historiko-kulturalak atera behar izaten dituzte «gainetik jartzeko». Orduko belaunaldi berriak bere arrastoa utzi nahi izan zuen ama euskararen gorputz atsotuan: bere jakitezko eta izatezko gehiagotasuna agerian utziko zuen arrastoa, hain zuzen[2].

Mende erditsua igaro da, eta H-ren sartzaileak hil dira edo zahartu dira, eta euskaldun haurrek –gehien-gehienek– segitzen dute galdetzen zertarako idatzi behar den H. (Erdaldunek ere berdin-berdin galdetuko dute, eta haiek gauza gehiago dituzte galdetzeko gainera, zeren letrakuntzaren lainezak ez baitu mugarik, baina orain aski dut neure jendearekin.)

Zain daukat Izeia. Ulertzeko moduko esplikazio bat eman beharko diot, eta esplikatu ez ezik, esperantza bat ere helaraziko diot, esanez H alu mutu-tonto hori ez badute maite, ba beren esku dagoela protesta egin eta kentzea. Eta ni alde izango nautela, eta aldean izango nautela.

[1] Mitxelenak «iraganean» bilatu zuen maiz batasuna, eta «zaharrago eta jatorrago» dei daitekeen metafisika bat zabaltzen lagundu zuen. Funtsean, desformazio profesionalaren lanak ziren horiek, nere iritzirako: gogoan itsatsiegiak zeuzkan hark hizkuntzalaritza historikoan «berreraiketa» deitzen dena eta antzinatasunaren izen ona edo balio operatiboa. Hasperena (eta H letra), beraz, oso zaharra, oso jatorra, oso beneragarria eta oso euskalduna izango zen, nahiz hori gauza sinesgaitza eta sentigaitza izan euskaldunik gehienentzat.

Baina horiek hola direlarik ere, Batu H-dunaren alde «arrazoi biologikoak» zeudela ere adierazi izan zuen inoiz Mitxelenak. Esan nahi zuena zen gazte-jende tematua ari zela Batu H-dun horren alde gogorki bultzaka.

[2] Nik esango nuke Axular eta Leizarragagan liluraturik aurkitu zuten «gehiagotasun» hura beren garaira aldatzea besterik ez zutela egin funtsean, beren buruak «gehiagotuz» bidenabar, gehiagotasun eta gehientasun horretan partaide zirenez gero. Gehiagotasuna zekarren prosa hura H-rekin zegoen idatzia, eta euskarazko prosa garaikideak ere H-duna beharko zuen izan baitezpada. Lapurtar zaharren ustezko gehiagotasun hori beste letrazko tradizio guztien ukazio moduan hartu zuten orduko gazte haiek, eta horretan bai esan daitekeela «gazteki» jokatu zutela.

Iñaki Segurola

Aspaldiko urteetan esan liteke halako joera bat gailendu dela euskara batu-bakandu ofizialean, eta ni idaztea eragozten duena. Horren zuztarra ideologikoa edo ideiazkoa izan liteke eta, zehazkiago esanda, euskaldun jatorren ustezko joera edo nahikunde gu-zale eta ni-aren ezkutatzaile edo lausotzaileak ekarria izango genuke eta ni-ren eragoztea. Horren eragina zeharo ukatu gabe ere, iruditzen zait beste ustezko jatortasun bat dabilela hor zinez lanean, eta da jatortasun gramatikazkoa: eta biok/hirurok… litzateke beti egitura jatorra, «euskal senaren araberakoa», eta sekula ez eta ni. Munduko letrakuntza edo hizkuntza ofizial idatzizko guztietan daude holako hobe-beharrezko sasi-arau edo hiper-orokortze behargabekoak, eskola edo tzaindi edo antzeko erakundeek aginduta sartuak, baina, hori aski ez dela, euskara bezalako galerako hizkuntzetan (galeran doazen edo datozenetan) hizkuntzaren gaineko hiper-kontzientzia (eta, beraz, «naturaltasun» falta) batek hizkuntza gailenarekiko etengabeko desberdintze edo desberdindu-beharrera egiten du bultza, halako moldez non hizkuntza gailenean ez bezalakoa izango baita beti onena edo jatorrena. Gaurko kasuari gagozkiolarik, eta biok erako egitura hobea edo jatorragoa izango da beti eta ni erakoa baino. Esan beharrik ez dago jokabide hau «erdarari begira» egoteko eta aukeratzeko beste modu bat baizik ez dela.

Gure belarriek minik haundiena hartzen dute agindupeko hiztun ez-naturalen ahotik hi/zu eta biok aditzen dutenean, halakoak ezinezkoak baitira gure gramatikan; biok hutsa edo hi/zu eta ni dira holakoetan esaten direnak. Min ematera iritsi gabe ere, asko harritzen gaituena da X eta biok egitura zenbateraino hedatu den liburu eta pelikulen tituluetan. Ez dut uste inola ere hiztun natural bati berez ateratzen zaion egitura denik; aitzitik, esango nuke norbait noizbait argialdi itsugarri batek jo eta ohartu zela «erdaraz ez bezalako» egitura bat badagoela halakoetan erabil litekeena belarriko min haundiegirik eman gabe: dakigunaren arabera, argialdi hori Bingen Amezagari etorri zitzaion 1953an Platero ta biok izeneko itzulpena egiterakoan. Ordutik hona indartu besterik ez da egin joera hori, kasik baitezpadakoa edo kanonikoa bihurtzeraino, hegoaldean bederen.

Kontuan hartu behar da, bestalde, anbiguoa dela eta biok egitura, eta ez dela beti eta ni-ren baliokidea, eta izan daitekeela eta hi/zu edo eta hura-rena ere. Hona hemen testuetako adibide batzuk (neure hizkeratik asmatzen ibili gabe): 2. pertsonarekin, Lizardi lurra ta biok elkarri munka zaudete; 3. pertsonarekin, Barbier lamina eta biak heltzen dira ur bazterrera, Zaitegi badoaz Sokrate ta biok. Zer pentsatu behar dugu orduan? Berariazko anbiguotasun baten bila dabiltzala literatoak eta gainerakoak eta biok erabili beharreko aginduari obeditzen diotenean? Inola ere ez, jakina, gogoan izanik bereziki galerako hizkuntza batean literatoak eskuarki «belarrimotzak» izan ohi direla: hots, begi-buruzkoak, agindupekoak eta hizkuntza natural orok berezkoa duen anbiguotasuna nekez jasaten dutenak.

Iruditzen zait belarrizko euskaldun bati X eta ni naturalagoa eta berezkoagoa egiten zaiola titulu batean X eta biok baino, eta ezin onets dezakeela X eta biok egituraren ia-derrigortze edo kanonikotzea. Azken esan-modu honek zerbait gehitzen duela dirudi, edo zerbait gehitu nahi lukeela gramatikalki, estilistikoki edo auskalo nola, baina, nere iritzirako eta belarrirako, zinez gehitzen duena halamoduzko jator-gehigarri bat besterik ez da. Izan ere, badirudi eta biok/hirurok… egituran nolazpait jakina izan behar duela –aurretik aitatua izan delako edo hizketako egoerak erakusten duelako– beste pertsona bat partaide dela sintagman (eta perpausak adierazten duen esankizunean), eta informazio jakin-beteegia ez emateagatik uzten dela adierazi gabe eta bi-, hiru– edo dena delakoarekin ordezkatua bezala. Adibidez: hizketako egoera batean, inork aurretik deus aitatu ez badu edo mintzaideentzat informazio ezezaguna baldin bada, Mikel eta ni atera ginen txapeldun esango du mintzo denak; aitzitik, jakina baldin bada ni dioena dela txapeldunetako bat, Mikel eta biok… esan ahalko du ni horrek; edo joera nagusiak horiek izango dira bederen. Titulu batean, jakina, ezin egon daiteke aurretik deus aitaturik eta jakinik, eta hargatik esango nuke naturalagoa dela eta ni erako egitura erabiltzea.

Euskara galbidean sentitu zuen Xalbadorrek bere inguruan, baina haren baitan euskara ez zen oraino galerako hizkuntza, ez zen agintaritza baten esanera erabiltzekoa, eta bai hizkuntza bizia eta bihotz-belarriz zuzenean sentitua. Gaurko jardun honi buru ematerakoan, haren 1974ko bertso-sail baten tituluarekin oroituko gara: Jainkoa eta ni.

Iñaki Segurola

Esan genezake, Hegoaldean behintzat, gehiengo batek esaten dituela aspalditxotik holakoak erdaraz mintzatzean. Eta, alde batera, normala da: euskara izugarri maite du jendeak, ahaide hurbilekoenak ere asko maite ditugu, eta orduan, bi maitasun horiek bat egiten dutelarik, erdaraz jardunda ere hitz horiek euskaraz esatea da egoki eta bidezkoena.

Gure moduko hondar-jendeak –herri erdi-euskaldunetakoak, esan nahi nuke– ez du hola mintzatzeko ohiturarik sekula izan, baina jabetzen gara erakutsi-behar batek daramatzala gure hurkoak erdarazko jarduna euskarazko edergarriz jaztera, eta erakutsi beharreko hori da, nere ustez, euskaldun direla izatez, zeren mundu zabaleko erdaldun huts puruek ez baitute beren hizketarik holako hitzez apaintzen.

Baina gatozen tituluko galderara, eta egin dezagun galde zergatik dioten gure hurko euskoerdaldunek el aita, la ama, el aitite/aitona/aitatxi[1], la izeba/izeko, baina ez el seme, la alaba, el/la iloba/loba eta abar. Goragokoak izendatzeko erabiltzen ote dituzte euskarazko hitzak? Zeren beti baitira graduz goragoko ahaideak izen horiekin izendatzen direnak. Parekoak edo hein berekoak ere ez dituzte euskal hitzez adierazten: oso oker ez banago, ez dute esaten la arreba, el lehengusu eta holakorik (eta ezta, ezkontzazko loturei gagozkiela, el senar edo antzekorik ere).

Badute beste ezaugarri bat «goragoko» ahaidetasun izen horiek, eta da eskuarki artikulurik gabe erabiltzen direla euskaraz: aitatxi etorri da baina semea joan da. Eta zer gertatzen da -a berezkoa dutenekin? Ba, besteak beste, -a + –a > –ea egiten duten hizkerei esker dakigu artikulurik gabe erabiltzen ditugula horiek gehienbat: aita/amama etorri da, eta ez *aitea/*amamea, baina bai, adibidez, alabea[2].

Zenbaitek uste izan du hitz horiek «izen propio gisa» erabiltzen direla, eta, beraz, artikulurik gabe. Gauza bertsua gertatuko litzateke errege eta beste hitz batzuekin[3]. Izen propioen gisako erabilera horri lagundu egiten omen dio, gainera, «erreferentzia bakarreko» izateak. Biak dira okerreko baieztapenak: batetik, amaren, aitaren edo erregearen izen propioa ama, aita edo errege izatea duda egin liteke ezinkizuna den, absurdoa den edo biak batera den[4]; bestetik, horietako batere ez da «erreferentzia bakarrekoa»: munduan ama, aita edo errege asko dira, denok dakigunez, eta gehienez ere esan daitekeena da norberak dituela ama, aita edo errege bakarra, baina hori bera gertatzen da bihotz, jaioterri, senar eta beste ezin konta ahalekin, eta inork ez du esan oraindik horiek erreferentzia bakarrekoak direnik. Eguzki, ilargi, jainko edo itsaso-k erreferentzia bakarrekoak izateko tankera gehitxoago dute, baina, euskaraz adibidez, laurak erabil daitezke artikuluarekin. Bi ondoriotxo behin-behineko: aurrenik, jakintza psiko-sozio-semiotikoek hizkuntzalaritzatik gauzak oker hartzen dituzten bezala, hizkuntzalaritzak ere badakiela logikaren barruti eta aldirietatik gauzak okerreko bidetik hartzen eta ulertzen; bigarrenik, oso gauza dudakoa dela hizkuntzako hitzen erabilera eta joskeretan ba ote duen inongo eraginik hitz horien errealitateko adierazkizunak zenbat izan daitezkeen.

Aita, amatxi edo errege ez dira izen propioak sekula, eta ez dira erreferentzia bakarreko hitzak. Beste zerbaitek batu behar ditu, inondik ere, eta zerbait hori da, nere ustez, ez direla beren izenez –izen propioz– deitzen diren gizakien izenak; zehazkiago esanda: aitatzat, amatxitzat edo erregetzat dituztenek, hots, seme-alaba, iloba edo azpikoek ez dituztela eskuarki beren izen propioz izendatzen eta are gutxiago zuzenean deitzen. Beren izenez ez: beren izanez izendatzen eta deitzen dira nagusiki; izaera, titulu, gradu edo aginpidea hartzen da aintzakotzat (ama izatea, errege izatea…), eta deiki moduan edo izen propioaren aurretik titulu moduan (errege Karlos, amatxi Kattalin[5]) maizenik erabili izanak erantsi bide die artikulurik gabe erabiliak izateko usadioa.

Eta hala eta guztiz ere, gehienbat artikulu eta guzti erabiltzen dira hitz horiek hemengo erdaran[6], baina, tituluko galderaren erantzuna osatuz, beren izenez ez baina eskuarki beren izanez deitzen diren horiexek dira euskaratik erdarazko jardun euskojatorrera iragan direnak; eta horregatik dira izan-titulu-gradu-aginpidean gehiago edo goragokoak direnak betiere. Eta aitatu beharra dago, esandakoaren lagungarri, hala izendatzen eta deitzen den norberaren hori dela maizenik euskal izenez izendatzen dena, oso oker ez banago; hots, errazago esaten dela ha dicho la amá, ezen ez ha venido su amá, edo hay reunión de amás baino, eta, zer esanik ez, la amá del cordero edo de puta amá baino.

Euskoerdaldunen erabilera honi buruz esan beharra daukat, azkenik, entzunaren poderioz jarriak ditugula belarriak esan-modu horietara. Oraindik ohitu ez garena da los aitas eta holakoak aditzera, baina iruditzen zait homosexualen arteko ezkontzaren zabalkundeak lagunduko digula horiek ere irensten.

___

[1] Gurasoen gurasoak izendatzerakoan kontuan hartzen da izendatuaren nongotasuna. Konparazio batera, aitaren edo amaren ama azpeitiarra baldin bada la amama izango da iloba donostiar euskoerdaldunarentzat, baina inguru hartakoa bertakoa bada la amona izango da, eta kastillana purua bada, berriz, abuela/yaya.

[2] Azpeiti-Azkoitiko kasua hein bat anomaloa da: mug. semie baina alaba, ez *alabie (eta ezta *arrebie, *aizpie edo *illobie ere, mendebalderago bezala). Litekeena da ama edo amama-rekiko analogia moduren bat egotea -a bukaera duten ahaidetasun izen horietan.

[3] Oraindik ere badira, nonbaiteko minez daudelarik, honako esaldi hau botatzen dutenak: min hau erregek baleuka! Ez naiz aditu zaharra.

[4] Bestela esanda: izen propioaren izaerarik ezin izan lezake bere esanahi arruntarekin erabiltzen den hitz batek. Bestelago: izen propioa esanahirik edo adierazkizunik gabe erabiltzen da, seinalagarri huts moduan; Argia izen propioa izan daiteke (Oihenarten olerkietako maite batena, adibidez), eta hitzak badu «berez» esanahi bat, baina izen propio moduan erabili izanak erauzi bezala egiten dio esanahi edo adierazkizuna.

[5] Gurasoen aita-ama edo anai-arrebak izendatzeko dira ohizkoenak holako egiturak, baina aita Patxi edo ama Karmen modukoak ere erabiliak izan dira eta gaur egunean ere entzun daitezke (nahiz gehienei erlijiozko zentzu bat ekarriko dien gogora halabeharrez). Hein berekoak edo beheragokoak (senide, lehengusu, seme-alaba, iloba) izendatzeko ez da holako egiturarik erabiltzen, jakina, edo ez behintzat goragokoekin bezain modu naturalean.

[6] Araban eta Bizkaian áma ha venido modukoak aski zabalduak daude: artikulurik gabe eta, bidenabar esanda, beste azentu modu batekin.

Iñaki Segurola

Aparteko adurra dauka J.L. Zabalak nere modukoei hizpidea ematen. Oraindik oraintsu, hementxe bertan adierazi digu «euskalzulo» izatea bihotzeko gorabehera bat dela, eta zerekin berdinduko? eta hooliganismoarekin berdindu ez digu ba! Nere gaurko hau berdintze edo konparazio horren okerra salatzera dator.

Tokatu ere halaxe tokatzen zait, neure eskutikakoa delako «euskalzulo» hitz horren gurasotza letrazkoa. Eta gogora ekar nezake nondik nora sentitu nuen nik ez nengoela batere gozo eta eroso «euskaltzale» hitzaren estalkipean. Orain urte batzuk, eta orain ere hortxe nonbait, euskaltzale hitzeko -zale horrek tankera haundiegia zeukan esnezale-ko zalearena: euskaltzaleak euskara-saltzailea gehiago zirudien euskaraz-egin-zalea baino. Dena zen –edo hala sentitzen nuen nik– euskalgintza (euskara egina ez balego bezala) eta dena zen euskararen industria, fakturazioa eta holako. Garaitsu hartan asmatu zuten Euskararen Unibertsoa izeneko haundikeria hura, eta garaitsu hartan gertatu zen estadioak «euskararen alde» bete beharra. Horrixe hartzen nion eta hartzen diot hooliganismoaren tankera, ezeri hartzekotan; ez bakarrik estadioetan izan zirelako ekitaldi eta erakustaldi jendetsu haiek, baina horregatik ere bai.

Zabalak elkarren parean ikusten ditu euskararekiko zaletasuna eta Donostiako Sozietate Reala deritzan fubol-taldearekikoa, eta nik ezin uler nezake inolako moduz nolaz izan litekeen hori. Ni ere izana naiz fubol-talde baten zalea, zale sutsua, baina Lagun Onak izeneko herriko taldearen zale izatetik ez nintzen sekula pasa, eta aspaldi itzali zitzaidan su hura, jakina. Oraindik ez daukat osotara atzendua ordea, eta, beraz, badakit zer den izen bat, kolore batzuk, herri bat… zer? bihotzean eramatea? sentitzea? Bai: egia da irabazitakoan poz hartzen zela, eta galdutakoan mina, baina poz-min haiek eta euskarak honako euskalzulo honi eman izan dizkionak ez dute gauak eta egunak baino elkarren antz haundiagorik.

Ez dut uste hooliganismoa oso barruko gauza denik; oso ikusgarria eta, nolazpait esateko, imintziotsua izan daiteke eta da, baina axaleko seta errea edo tema itsua delakoan nago funtsean. Nik esan behar banu, iruditzen zait zinezko deus sentitu edo adierazi ezinak daramala bat hooliganismoak duen senti-adierazte handizkatu eta lehertu horretara. Hooliganismoak etsai bat behar du, tamainako etsai bat, pareko etsai bat, baina euskalzuloak nahiago luke euskarak batere etsairik ez balu; hooliganismoak derbyak maite ditu, eta herri bat beste baten kontrako xextra amorratuan jartzen du, baina euskalzuloak ez dauka holakorik batere, eta munduko herri eta hiri guztiei opa die euskara eder batean mintzatzea.

Hooliganismoa «guka» mintzo da joan den aspaldian. Lehen, gehienaz ere, «irabazi dugu», «galdu egin dugu» eta holakoak esaten genituen, baina orain «gaizki jokatu dugu», «min hartu dugu» eta antzekoak botatzen dituzte, batasun eta inplikazio bat barregarrizko moduan antzeztuaz, fanatismo ikusmirante huts bat dela ezkutatu nahian eta ezinean. Fanatismo ikusmirantea, koloreak, izena, gutarrismo antzeztua: horiek oro egon litezke eta daude euskaltzaleen munduan, eta, besteak beste, horrexegatik atera behar izan genuen «euskalzulo» hitza plazara.

Euskararen amazuloak gara, eta bizia desengainutik desengainura daramagu. Galeraren eta galdu-beldurraren minak bizi gaitu. Ez da ideia bat, ez da izen bat, ez dira kolore batzuk, ez da etsai-premia bat. Ez dakigu zer den, baina bihotz-belarrietako zerbait da. «Maitasuna», «atxikimendua», «eraspena» dei dakioke, baina hobe da inolako moduz ez deitzea edo izendatzea: izen substantiboek ezinbesean sortzen dute zer diogun zehazki badakigulako irudipena, eta nik nahiago dut esatea bihotz-belarrietako zerbait dela, bere soilean eta bere ezean.

Bidenabar esanda, euskalzuloak gutxi gara. Euskaltzale imintziotsuak asko, eta axolagabeak, aldiz, gehiengoa. Ez ditut epaitzen: eskubide osoa dute axolarik ez izateko, eta boladatan neuk ere haietakoa izan nahi nuke, baina euskalzuloarentzat, bihotz-belarrietako euskalzuloarentzat, axolarik ez izate hori bihotz-gogortasun eta barruko gorraize bat besterik ezin liteke izan, eta horrexegatik nahigabetzen gaitu ezin esan ahalako moduan. Ez luke hala behar, baina euskalzuloak berekin dakar maiz belaka eta ustel-antxa izatea (hipersentibera, euskara zurian esanik).

Ohartxo bat, azkenik, hooliganismoa eta bihotza elkarren parean jartzeaz. Buru-bihotzen arteko etena da gure oker askoren zuztarra, bai, baina berez eta izatez, gauza burutsuek ez dute zertan izanik bihozgabeak eta ankerrak eta, orobat, bihotzeko gauzek ez dute zertan izanik burugabeak, arrazoigabeak eta hooligantiarrak. Komeni da esanda uztea ama euskarak erakutsitako era argi eta gozoan.

Iñaki Segurola

Aspaldi honetan hizkuntzen gizarteko gorabeheren gainean argirik hoberena futbolaren mundutik etorri zaigula esango nuke nik. Gure moduko axkar-ustekoek gizakaxkar edo gizakoxkortzat hartu izan dugu maiz futboleko jende hori, baina aitortu beharra dago haietako batzuk bederen gai direla futbolaz kanpoko gauzen gainean gu baino askozaz garbikiago eta egokiago jarduteko. Adibide aski ezagun batzuk dakartzat lekuko.

(1) “EZ! ‘BERDIN DA’ EZ!” Raül Agnék esana, Gironako entrenatzailea zela. Aragoiko katalana da Agné, nolazpait esateko, eta Mekinentzan jaioa. Katalanez egindako galderari katalanez erantzuten ari zela, Oskako hirian, kazetari elebakar, belarrimotz edo bihotzustelek galdegin diote kastillanoz egiteko faborez, berdin dela eta kontua elkar ulertzea dela, eta orduan Agnék: “no lo entiendo esto… ¡no!, ¡’da igual’ no!, ¡’da igual’ no!… con el rollo… ¡no hay rueda de prensa!”. Eta jaiki eta martxa etxera. Ez dago garbiago hitzegiterik eta egiterik. Arrazoiak eskatzen dizkigute hizkuntza boteretsu edo erosora ez makurtzea esplikatzeko, hizkuntza eraginkorrenean ez etsitzeko, ustezko elkar-ulertze unibertsala zailtzeko. Arrazoi bakarra dago, eta oso astun edo pisuzkoa da: ez da berdin.

(2) “ZER DUK HIK?” Eibarko entrenatzaile Gaizka Garitanoren afera Almerian. Denek dakitena. “¿Pasa algo? ¿Pasa algo, o qué? ¿Pasa algo?” Ulertzen ez den hizkuntza (ahula) belarriz eta barnez ezin jasan eta purrustaka ari denari galdetu behar zaio: “zer duk hik?” edo “ze (ostia) gertatzen zaik?” Esango bagenu bezala: ahularen hitza ezin jasan baldin baduk, higan baduk okerren bat; oker zabaldua, oker ia normaltzakoa, baina okerra.

(3) “HAU ERRESPETU FALTA DA, JAUNAK!” Almeriako prentsaburu Juan José Morenok esana edo botea da, Garitanoren aferaren barruan, kazetari purrustagileei agiraka eginez. Ahularen libertate hitzezkoa urratu nahi lukeenarena da errespetu falta, eta ez, boteretik esaten den moduan, elkar-ulertze erraz edo merkea ustez zailtzen duenarena. Hau errespetu falta da; errespetu falta hau da.

(4) “HIZKUNTZA BAT DELAKO.” Josep Guardiola i Sala, entrenatzaile Munichen. Almeriako gorabeheren ondotik egindako adierazpenak, katalanetik itzuliak: “Lehentxoago edo gerotxoago lortuko dugu denek ulertzea munduan diren mila hizkuntzetan hitzegin daitekeela, eta katalana horietako bat da. Ez hizkuntza koofiziala delako; hitzegiten da hizkuntza bat delako, eta edozeinek hitzegin dezakeen hizkuntza da. Eta ulertzen ez bada, itzulpena egiten da. Ez dago arazorik”. Ez ‘eskubide bat delako’, ‘nazio bat garelako’, ‘garapen pertsonalarentzat ona delako’ edo auskalo zergatik edo zertarako. Ez: munduko edozein hizkuntzak eskatu bezala egiten du hitzegina izatea. “Eta ulertzen ez bada, itzulpena egiten da”: hortxe daukazue, itzultzaile jaun-andreok, zuen ofizioaren funtsa ezin garbikiago adierazia.

Mundua alde erantzira jantzia bezala. Egundo ez bezalako argia dator gugana futboletik, eta orain falta dena da, ordain moduan, ikusirik nola laguntzen zaigun futbolaren mundutik gure espirituko anabasa bere onera eta xuhurrera ekartzen, ordain moduan, beraz, faltako litzatekeena da gure moduko jendea izatea, nolazpait esateko eta adibidetxo bat besterik ez aitatzeagarik, ortzai[1] zergatik galarazten duten sekula ulertu ez dugun jende-modua izatea futbolaren izena daukan putetxe megamilioitsua bere onera, bere senera eta bere xuhurrera bihurtzen lagunduko lukeena. Alde erantzira jantzita, har lezake munduak ondu bat.

[1] Hola esaten diogu edo genion “jokoz kanpo” delakoari, ingelesezko off side euskarara egokiturik. Jakineko hitz-jokotxoa zuen berekin: “Ortzai? Nun eongoepa zai? Ortxe eon ber ba zai!”

Iñaki Segurola

Eduardo Viveiros de Castro antropologoak La mirada del jaguar liburuan (Rio de Janeiro 2008; gazt. itzulpena, Buenos Aires 2013) esaten du lanak ematen dizkiela antropologo askotxori ikergai duten gizataldearen hizkuntza ikasteak.

Honelatsu dio:

“Pasa dira sei hilabete, eta antropologoa badoa purrustaka ikergai duen jendeagana, esanez: Zuen hizkuntza ikaragarri zaila da, ezin ikasi dut, luzaroko lana da, ez dago aurrerapenik. Orduan jendeak erantzuten dio: Komeniko litzateke zuk gure jatekoa jatea, gure hizkuntza ikaste aldera. Pasa dira beste bi aste, eta hala dio antropologoak: Zuen jateko hori jatea besterik ez dut egin, eta gauzak berdintsu daude. Eta erantzuna: Egizu lo gure emakumeetako batekin, eta etorriko zaizu hizkuntza. Gizona (jo dezagun aholkatutakoa egina duela) badator atzera hilabete batzuen buruan: Dena lehengoan dago. Etsita bezala, esaten diote orduan: Gure zorabelarren bat hartu beharra daukazu.”

Hor dabiltza euskaltzaleak eta euskalkalteak eztabaidan eta xextran, bateko esklusioa eta besteko inklusioa; dela baztertzea edo dela barneratzea; hizkuntza menoxtura jendea ekarri behar ote den xarmatuz eta liluratuz, edo behartuz eta bortxatuz. Eta hola.

Ideiak ere hor egon dira beti hizkuntza jakin bat ikastera daramatenak; ideia potoloak eta ideia meheagoak, politikoak eta kulturalak; eta sinesteak, edo sentiberatasun bereziren bat, eta nahi dena, baina antropologoek dakarzkiguten gizaki antzinagoko horien hitzak aditzen jartzen baldin bagara, jabetuko gara agian hizkuntzarako atea edo sarbidea gauza “sentigarriagoetan” aurkitu behar litzatekeela, eta esango didazue zer dagoen sentigarriagorik jatea, jotzea eta horditzea baino.

Euskaran barnatu nahi lukeenari eskaintzen ahal dizkiogu, beraz, legatz edo bakailaoaren kokotxak, burruntzian erretako arkumea, Arabako ardo onena, Urolako amama[1], eta gorputzak: geure gorputzak nonahiko gorputz euskalgabeen eskura. Barnatu nahi lukeenaren lagungarri, eta barnatu nahi ez lukeenaren gogo-pizgarri.

Hoinbeste egin behar genuke gure ama euskararen alde.

[1] Hizkuntzagatik diot “Urolakoa”. Gure bailaran, izan ere, amama hitzak bi adiera ditu: bata, orokorra, ‘aitaren edo amaren ama’, eta bestea, zenbait girotakoa, ‘mdma izeneko droga’. Azken honi droga “enpatogenoa” deitu ohi diote teknikoek, eta ezin ukatuko dugu enpatia sortze hori txit gauza probetxuzkoa dela hizkuntza batekin zaletzeko eta galetzeko.