Sagarra manzana, ikatza carbón

Karlos Cid Abasolo

Txit interesgarria iruditu zait Asier Larrinagaren Idatziaren kulturaren gainbehera testua, bi partetan partitua eta berecia. Hori dela eta, oraingo honetan haren testu horren bigarren atala iruzkindu edo osatu nahi nuke.

Besteak beste, formulario elebidunen ohiko diseinua dakar Asierrek hizpidera. Hainbat herri-izendapen ofizialetan bezala (hala nola Donostia/San Sebastián), euskarazko testua + marra bertikala + erdarazko testua agertu ohi dira halako agirietan. Asierrek adibidetzat ematen digun formularioan, esaterako, Data/Fecha, Eskaera-zk/Nº de pedido, eta abar. Eta hona hemen haren proposamena: “Nire iritziz, erabiltzaileari praktikoagoa izango litzaioke orriaren alde batean euskarazko bertsioa ipintzea, eta, beste aldean, beste hizkuntzako bertsioa”. Ados nago Asierren proposamenarekin (eta erantsiko nuke: mostradorean beti ikusgai egon bitez euskarazko aldeak), baina ez proposamenaren zioarekin: ez dut sistema hori nahiago “praktikoagoa” delako, baizik eta benetako elebitasunari begira egokiagoa delako. Data/fecha sistemaren bidez, arauzko elebitasuna bete nahi da, hizkuntza legedia bete nahi da besterik gabe, erabateko itxurakeriaz jokatuz, benetako elebitasunaren alde apustu egin ordez. Data/fecha sistemari egokia ez baina agian onargarria iritziko nioke bi hizkuntza dituen komunitate batentzat, baldin eta X hizkuntza dazagutenek ez balezagute Y hizkuntza eta, era berean, Y hizkuntza dazagutenek ez balezagute X hizkuntza. Baina hori ez da EAEko kasua (ezta NFE edo Ipar Euskal Herrikoa ere). Jakina denez, EAEn X (euskara) dazaguten guztiek Y (espainiera) ere dazagute, baina Y dazaguten guztiek ez dazagute X. Bestela esanda, eta formulario honi dagokionez:

– X hizkuntza ez dazagutenek mezu bakoitza behin bakarrik prozesatuko dute, ulertzen ez duten item bakoitzaren gainetik salto eginez. Erosoago moldatuko lirateke testua elebakarra izango balitz (erdarazkoa, jakina), baina tira, zer egingo zaio ba.

– X hizkuntza dazagutenen burmuinek, ordea, mezu bakoitza birritan prozesatuko dute, horrek dakarren nekearekin. Badakit badirela munduan neke handiagoak, baina nekea beti neke.

– X hizkuntza ezagutzeko bidean daudenek euskarazko hitz multzo bakoitzaren ostean erdarazko baliokidearekin egingo dute topo, euskaraz modu normalean bizitzeko aukera oztopatzen zaielarik. Data/fecha sistemarekin, euskarak beti ondoan dauka espainiera bizkartzain, bere kasa bizitzeko aukera ukatzen zaiolarik (eta hizkuntzez ari naizenean, hiztunez ari naiz, jakina).

Esan gabe doa formularioetako elebitasun txatxu hori ez dela formularioen esklusiboa. Esku-orriak, taberna eta jatetxeetako kartak, kartelak, CDak (ahotsa/voz, pianoa/piano…), ETAk zigilatutako materialaren inbentarioa, etab. bikoiztasun aspergarri (eta euskararen normalizaziorako kaltegarri) horren erakusle dira.

Egia da ETAren estrategia linguistikoa ez dela erabat baztertzekoa. Azken finean, euskarari ematen dio lehentasuna, lau estrategiaren bidez:

–        Euskarazko testua lehenengoa da.

–        Euskal testuak letra handiagoa du.

–        Euskal testua letra lodiz idatzirik dago.

–        Erdal testua parentesi artean dago.

Baina hori ez da nahikoa.

Aipaturiko testu mota horientzat guztientzat (esku-orriak, taberna eta jatetxeetako kartak, kartelak, material-inbentarioak, etab.) egokiagoa da Asierrek formularioetarako proposatzen duena. Dena den, hizkuntza bakoitza erabat beregaina izan dadin, are hobe litzateke (kartelei dagokienez, jakina, ez hobe, baizik aukera bakar) euskarazko testua eta erdarazkoa orri banatan agertzea, horrek paper gehiago gastatzea (eta, ondorioz, zuhaitz gehiago ebakitzea) lekarkeen arren.

Eta, bide batez, hobe erdarazkoa mostradore, webgune eta abarretan euskarazkoa bezain “begi bistan” eta “eskura” ez badago. Azken finean, antzeko ikusgarritasun eza jasaten dute, besteak beste, euskal liburuek Euskal Herriko liburu-dendetan eta inor ez da kexatzen.