Inor(k) gutxik

Elixabete Perez Gaztelu

Ikasle-irakasleontzat i(ra)kaskuntzaren jardun ezinbestekoa eta aberasgarria da testu-zuzenketa. Testuon irakurraldian batzuetan irakasleok geldi egin behar izaten dugu ikasleak erabili duen hizkuntza molderen batek begia jo digula eta: gure ezaupide-jakintzei atximur egin eta ikaslearen delako horrek akuilatzen gaitu pentsatzera eta ikastera.

«Inor gutxik asmatu du halako teoriarik», «inork gutxik asmatu du halako teoriarik» —bestela esan, inor gutxik / inork gutxik— idatzita ikusteak eman digu hizpidea.

Ergatibora murriztuko dugu aurkezpena, ikusiko dugun bezala, ez baitirudi gainerako atzizkiek bikoiztasuna sortu dutenik inor gutxiri / *inori gutxiri, inor gutxiren(gan)(dik)… / *inoren(gan)(dik)… gutxiren(gan)(dik)…

Orotariko Euskal Hiztegiko adibide gehienetan inor gutxik moldea da nagusi; sintagmaren bukaeran besterik ez dute erabiltzen atzizkia autoreek. Letra lodiz markatu ditugu absolutiboak ez diren sintagmak; gehienak ergatiboak dira:

Inor. INOR GUTXI (Dv (nihor guti), A Apend). Casi nadie, pocas personas. “Nihor gutik sinhetsiko du hori” Dv (s.v. nehor). “Poca gente” A Apend.  Nehor guti dantzatzen da edana eztenean. Ax 413 (V 268). Nihor guti trebe den lekuetan. SP Phil 288. Nihor gutik ezagutzen ditu haren sekretuak. Ch III 46, 4. Egia da nihor guti mintzo dela penitentzia hartaz. Lg I 24. Nola gerthakari txarraz nihor guti orhoit baita hel dadien artean. Dv Dial 66. Nihor gutik sinhetsiko du Yainkozko lana dela. Hb Egia 83. Zenbat dira aeri jarraitzeko asmua arturik ere saiatutzen diranak aleginaz? Iñor gutxi. Bv AsL 194. Jaun gazte bat nehor guti bezalakoa. HU Aurp 208 (v. tbn. 153). Nik dakidana da haren eta halakoen gaixtakeriaz nehor guti entzunen duzula mintzo. Eskual 24-2-1905 (ap. A). Lan egiteko iñor gutxi ta / mayian eziñ kabitu. Tx B II 60. Iñor gutxik ezagutzen zuten leize sakon bat ezagutzen zun inguru artan. Etxde JJ 116. Nehor gutik dakike noiztik eta nondik datorren ene pertsutako tirria eta gostua. Xa Odol 24. Izugarriak eta inor gutxirentzakoak ziren antzina urrutiko bidaiak. MEIG III 102. Azkueri adina inor gutxiri zor diogu euskaldunok. MEIG VIII 94.

v. tbn. Nihor guti: Dh 51. MarIl 17. Arb Igand 83. Nehor guti: Barb Sup 133. Ox 69. JE Ber 20. Lf in Zait Plat XVI. Ardoy SFran 44.

Pentsa daiteke datuotan oinarritu dela Hiztegi Batua inor gutxik moldea erabiltzeko aholkatzeko, berariaz hala ez badio ere. Adibideak ikustean horixe ondoriozta dezake behintzat kontsultagileak:

inor gutxi:  inor gutxik sinetsiko du hau; inor gutxiri entzun diogu hori.

Hala guztiz ere, OEHko hiztegi-artikulu horretan bertan ergatibo kasuaren atzizkia errepikatua duten hiru adibide ere badaude (inork gutxik moldekoak). Autoreak: XVII. mendeko Jean Haranburu eta Silvain Pouvreau, eta XX.eko Koldo Mitxelena.

Hau da kofesioko mirailla, eta nihork gutik bere konzienzia deskargatzen duen pontuak. Harb 185. Nihork gutik hura ezagutzen du. SP Imit III 46, 4. Euskaraz egungo egunean inork gutxik bezala dakielako. MEIG III 137.

Informazioa osatzearren, Koldo Mitxelenaren euskal lanetan (MEIG bilduman) ere begiratu dugu eta (okerrik ezean) ikusi inor gutxik sei testutan eta inork gutxik bitan darabiltzala: OEHn jasotako adibide horretan (1965ekoa) eta 1979ko lan bateko beste honetan:

Inork guttik aipatzen du (Quinek, esate baterako) 1933an jadanik agertua zela polonieraz. (MEIG VII 185).

Era berean, OEHn ikusi dugu ergatibo ez diren beste sintagma batzuetan ere badarabilela Mitxelenak inor gutxi moldea: inor gutxirentzako eta inor gutxiri (OEHko adibideak besterik ez ditugu ikusi) eta MEIGen inor gutxirengan ere behin ikusi dugu. Guztiarekin ere, Mitxelenaren euskal corpus osoa aurrean izanda, arras adibide gutxi dira.

Datu-bilketaren azken urratsa EPG corpusean egin dugu eta alderatu inor gutxik eta inork gutxik. Hauxe emaitza:

Inor gutxik	Inork gutxik
Emaitza: 278 agerraldi / 139 esaldi	Emaitza: 130 agerraldi / 65 esaldi
Liburuetan: 47 esaldi / 35 liburu	Liburuetan: 31 esaldi / 25 liburu
Prentsan: 92 esaldi / 92 artikulu	Prentsan: 34 esaldi / 34 artikulu

Bidenabar esan dezagun Mitxelenak erabilitako inor gutxiri, inor gutxiren eta inor gutxirentzat-en lekukotasuna ere begiratu dugula corpus aukeratuan eta ikusi arrunt lekuko gutxi dituztela guztiok: inor gutxiri (Patxi Ezkiaga eta Joxerra Garziaren liburu banatan), inor gutxiren (adibide bakarra, Koldo Bigurirena) eta inor gutxirentzat (adibide bakarra, prentsakoa).

Ondorio hauek gutxienez atera daitezkeelakoan gaude:

• Badirudi OEHko datuak eta Hiztegi Batuaren ahaleginak ahalegin(?), EPGren arabera behinik behin, inork gutxik moldea lekua hartzen ari dela euskal  testuetan, eta ez bakarrik prentsan. Lankide batek (eskerrik asko, Esther) ohartarazten dit, akaso, *guzti honek –> honek guztiak bideratzeko saioak izan dezakeela zerikusia batzuengan. Litekeena da.
• Datu guztiak aurrean izanda, inork gutxik idatzi duen ikasleari esatea badaukagu inor gutxik moldeak tradizio zabalagoa duela, eta pentsatzeko, esate baterako, ez dugula *deusek gutxik, *ezerk gutxik eratu (nahiz, jakina, ikasleak erantzun dezakeen inor bizidunak aukera handiagoa duela egilea izateko eta, horrenbestez, ergatiboa behar izateko, deus eta ezer bizigabeek baino, bizigabeok egile eta ergatibodunak izan daitezkeen arren). Eta, horrenbestez, bietako bat aukeratzekotan, Hiztegi Batuaren ildoan jarraitzea, hobe.
• Bazterrekoa. Itxura batean, absolutiboa eta ergatiboa ez denean hiztunok inor gutxi baino beste adierazpide batzuk nahiago bide ditugu antzeko ideia adierazteko (ez al dira asko ugaritzen ari gutxi batzuk, pertsona gutxi…?). Baina hori beste gai bat da.